ôi đã nói với các bạn về sa mạc rất nhiều, nên trước khi lại nói về nó, tôi tả một ốc đảo. Cái ốc đảo mà tôi nhớ lại hình dáng lúc này không phải ở tít tắp tận cùng Sahara đâu. Mà một kỳ diệu nữa của máy bay là nó đưa anh phóng thẳng vào lòng sự bí mật. Anh vốn là nhà sinh vật, sau cửa con tàu, nghiên cứu đám người đông như kiến. Anh nhìn với một trái tim khô lạnh những thành phố nằm giữa các bình nguyên kia, giữa những con đường xòe ra như ngôi sao, những con đường, giống như các mạch máu, nuôi dưỡng các thành phố bằng cái nhụy ngọt của những cánh đồng. Nhưng một cái kim đã rung lên trên mặt một áp kế, và thứ bụi màu xanh lục kia kìa trở nên một thế giới. Anh bây giờ là tù nhân của một thám cỏ trong một vườn hoa ngủ.

Khoảng cách không đo được sự cách biệt. Bức tường của một miếng vườn ở ta có thể chứa đựng nhiều bí mật hơn là Vạn Lý Trường Thành, và tâm hồn một em gái nhỏ được bảo vệ bằng sự yên tĩnh còn tốt hơn là các ốc đảo Sahara với bề dày mênh mông của cát.

Tôi muốn kể một cuộc dừng chân ngắn ngủi tại một nơi nào đó trên thế giới. Ấy là gần Concordia, ở Argentina, mà câu chuyện có thể ở bất cứ đâu khác: bí mật như vậy đã loang đi.

Tôi hạ cánh xuống một cánh đồng, tuyệt nhiên không biết là mình sắp được sống một câu chuyện thần tiên. Cái xe Ford cũ tôi đi chẳng có gì đặc biệt, kể cả cái gia đình ít ồn ào đã đón tiếp tôi.

“Chúng tôi đưa ông về nhà chúng tôi nghỉ tạm đêm nay…”

Nhưng ở một ngã quặt, dưới ánh trăng, một lùm cây hiện rõ dần, và phía sau lùm cây ấy là cái nhà này. Cái nhà đã lạ! Bè bè, to lớn hầu như thành trì. Thật là một lâu đài trong truyện cổ, nó dâng tặng người ta một khi qua khỏi vòm cổng, một chỗ ẩn yên tĩnh, chắc chắn, được bảo vệ, giống như một nhà tu kín.

Bỗng xuất hiện hai người con gái. Hai cô nhìn tôi một cách nghiêm nghị, như hai quan tòa canh chừng bên ngoài một vương quốc cấm: cô trẻ hơn bĩu môi và lấy một chiếc đũa gỗ màu xanh gõ gõ xuống đất, nghe giới thiệu xong, họ đưa tay cho tôi bắt, rồi không nói một lời, với một vẻ thách đố rất lạ, họ đi liền nơi khác.

Tôi vừa thấy buồn cười vừa mê mẩn. Tất cả cái đó giản dị, lặng lẽ và thoáng chợt như tiếng đầu tiên của một niềm bí mật.

“Ôi chao, các ả man dã lắm!” người cha chỉ nói vắn tắt.

Và chúng tôi vào nhà.

Ở Paraguay, tôi thích cái giống cỏ như chế giễu nghếch mũi lên giữa các tảng đá lát đường thủ đô, giống cỏ thay mặt cho rừng già vô hình nhưng lúc nào cũng có mặt, đến đây xem loài người có canh giữ thành phố được kỹ không, nếu chưa phải lúc ta có thể lấn chiếm tất cả các công trình bằng đá kia một chút. Tôi yêu cái dạng điêu tàn đó, nó chỉ nói lên một sự giàu sang thái quá. Nhưng ở đây, tôi bị mê hoặc.

Bởi vì mọi vật đều điêu tàn, và điêu tàn một cách tuyệt diệu, kiểu một thân cây già đầy rêu bao phủ mà tuổi tác đã làm cho nứt nẻ một chút, như cái ghế gỗ dài, nơi những cặp tình nhân hay đến ngồi từ mươi thế hệ. Những thứ đồ gỗ đã mòn cũ, cửa ngõ rệu rã, bàn ghế què thọt. Dù không cái gì được sửa sang, nhưng rõ là ở đây người ta đã quét dọn thật tận tình. Cái gì cũng sạch sẽ, được đánh sáp, bóng loáng.

Phòng khách do thế có một khuôn mặt sâu sắc khác thường giống khuôn mặt răn reo của một bà cụ. Tường nứt, trần hở, tôi đều ngắm và phục, và ngắm phục nhất là cái sàn đã sụt đó đây, giống một cái cầu, nhưng luôn luôn được đánh láng, quét dầu, bóng lộn. Thật cái nhà đã lạ, nó không tỏ ra khinh suất, buông thả chút nào, trái lại nó khiến ta kính trọng khác thường. Rõ ràng là mỗi một năm qua đi đã thêm một cái gì vào vẻ yêu kiều của nó, vào sự thâm trầm của khuôn mặt nó, vào nhiệt tình của không khí thân mật trong nhà cũng như mặt khác, mỗi năm qua đi cũng tăng thêm hiểm nguy cho cuộc hành trình phải tiến hành từ buồng khách sang buồng ăn.

“Cẩn thận!”

Một lỗ thủng. Người ta bảo thụt trong cái lỗ như vậy, tôi dễ gãy mất chân. Cái lỗ ấy, không ai chịu trách nhiệm cả: nó là kết quả của thời gian. Nó làm ra dáng tuyệt đại đại quan, cái vẻ khinh bạc vương giả để thay mọi lời xin lỗi. Người ta không bảo tôi: “Chúng tôi có thể lấp tất cả các lỗ đó, chúng tôi giàu, song…” Người ta cũng không bảo tôi cái điều vốn là sự thật: “Chúng tôi thuê cái này của người hàng phố mà, thuê ba mươi năm. Sửa chữa là việc của họ chứ. Ai cũng cố tình…” Người ta đâu có thèm giải thích, và cái thái độ bất cần đó, tôi thích lắm.

Cùng lắm, người ta chỉ lưu ý tôi:

“Ấy, ấy, nó hơi xiêu một tí đấy…”

Và nói với cái giọng nhỏ nhẹ đến nỗi tôi ngờ các bạn tôi không lấy gì làm buồn lắm về việc đó. Anh có thấy bao giờ chưa, một tốp thợ nề, thợ rui mè, thợ mộc, thợ tráng gạch men, dàn các thứ đồ nghề phạm thượng của mình trong một quá khứ như vậy, và trong tám ngày làm lại cho anh một cái nhà, anh nhận cái nhà mà không nhận ra nó nữa, mà anh ngờ mình chỉ là khách thăm? Một cái nhà không có điều bí mật, không có ngóc ngách, không có cái gì chân phải dè chừng, không có hầm sập, một thứ phòng khách ở tòa thị chính?

Cho nên trong cái nhà này, các cô gái biến đi mất cũng chỉ là tự nhiên. Một khi phòng khách đã chứa đựng mọi tài sản của một kho lẫm thì kho lẫm biết dùng để làm gì! Khi người ta đã đoán được ở phòng khách rằng chỉ cần cái tủ tường mở he hé là sẽ đổ lăn ra hàng tập thư vàng vọt và biên lai của cụ cố, trong nhà nhiều chìa khóa hơn là ổ khóa, và lại chẳng chìa nào hợp với ổ nào. Ôi các chìa khóa vô dụng một cách tuyệt vời, chúng hòa lẫn với lý trí, làm cho ta mơ tưởng đến những tầng hầm, những chiếc hòm cất giấu, những đồng tiền vàng.

“Ta đi ăn, thưa ông!”

Chúng tôi sang phòng ăn. Từ buồng này sang buồng kia, tôi thở hít cái mùi tủ sách cũ cứ tản mạn như một thứ hương thơm, và nó xứng đáng bằng những hương thơm ngát nhất trần đời. Nhất là tôi thích cách bưng đèn. Những cây đèn thật nặng mà người ta chuyển từ phòng nọ sang phòng kia, như vào thời kỳ sâu thẳm nhất trong tuổi thơ ấu của tôi, chúng khuấy động lên trên các bức vách những cái bóng diệu kỳ. Người ta làm dậy lên, ở những cái đèn, những bó hoa ánh sáng, những tàu lá đen. Rồi, một khi những cây đèn đã đặt yên chỗ, các bãi cát ánh sáng bèn trở nên im ắng, với bóng tối bao la dự trữ chung quanh, trong bóng tối ấy nghe như củi nổ lách tách.

Tức thì hai cô gái hiện ra cũng bí mật, lặng lẽ như lúc nãy họ đã biến đi. Họ trịnh trọng ngồi vào bàn. Có lẽ họ đã đi cho chó, cho chim ăn, đi mở cửa cho đêm sáng lộng vào, hoặc đi thở hít hương trong gió đêm. Giờ đây, vừa trải khăn ăn ra, họ vừa liếc mắt trông chừng tôi một cách dè dặt như họ đang tự hỏi có thể xếp tôi vào số gia súc thân quen của họ được không. Bởi vì họ cũng có một con kỳ đà, một con chồn đèn, một con cáo, một con khỉ và một đõ ong. Tất cả chúng nó sống chung chạ, hòa hợp nhau, làm thành một địa đường mới. Hai cô trị vì toàn bộ súc vật của tạo hóa, làm chúng mê mẩn bằng hai bàn tay nhỏ nhắn của hai cô, cho chúng ăn, cho chúng uống, kể cho chúng nghe những câu chuyện mà từ con chồn đèn đến bầy ong, chúng đều lắng nghe.

Và tôi thật sự chờ đợi hai cô gái mạnh bạo nhường ấy với trí phán đoán và sự tế nhị của hai cô có một lời đánh giá nhanh, kín đáo và quyết định đối với người đàn ông đối mặt. Trong tuổi thơ ấu của tôi, các chị tôi cũng từng cho điểm như thế những người khách lần đầu tiên ăn cơm nhà chúng tôi. Khi câu chuyện sắp tàn, trong lúc ai nấy lặng thinh, bỗng nghe một tiếng “Mười một!”7 Không ai hiểu rõ thi vị của cái tiếng ấy, ngoài các chị tôi và tôi.

Quen chơi cái trò ấy làm tôi hơi bối rối. Và hơn nữa, tôi còn cảm thấy lúng túng vì biết các vị giám khảo của tôi rất thông thạo. Các vị giám khảo này biết phân biệt những con vật nào ăn gian, những con nào hồn nhiên, họ có thể nhìn dấu chân con chồn mà biết được hôm nay có thể bắt chuyện với nó hay không, họ rất thấu hiểu về những tình cảm bên trong.

Tôi yêu chuộng những con mắt sắc ấy, những tâm hồn rất mực thẳng thắn ấy, nhưng giá họ đổi trò chơi đi, không chơi trò ấy nữa, tôi sẽ dễ chịu hơn. Vậy mà hơi đê tiện, và sợ cái tiếng “mười một”, tôi đưa muối ra mời hai cô, tôi rót rượu cho họ, nhưng ngước mắt nhìn, tôi vẫn thấy cái vẻ nghiêm nghị dịu dàng của những vị giám khảo không ai mua chuộc được đó.

Cả sự nịnh nọt cũng là vô ích: họ có biết khoe khoang đâu. Không biết khoe khoang chứ không phải sự tự kiêu đáng yêu, và họ nghĩ về họ, đâu cần có tôi giúp đỡ, còn nhiều điều hay hơn là tôi dám nói. Tôi cũng không nghĩ có thể tự hào về cái nghề của mình bởi vì trèo lên trên một ngọn cây tiêu huyền và chỉ để thăm một tổ chim, xem chúng lông đã mọc đều chưa, chào các bạn thân ái đó một câu, việc đó đòi một tinh thần dũng cảm khác hẳn.

Và hai cô tiên lặng lẽ của tôi vẫn canh chừng bữa ăn của tôi kỹ đến nỗi, tôi hay bắt gặp những cái nhìn rất nhanh của họ nên tôi thôi không nói nữa. Tức thì yên lặng, và trong khoảnh khắc yên lặng ấy, có cái gì rít lên khe khẽ trên sàn, sột soạt dưới bàn rồi nín bặt. Tôi ngước hai mắt dò hỏi. Cô em bây giờ có lẽ bằng lòng về sự nhận xét của mình nhưng vẫn dùng hòn đá thử vàng sau chót, hai hàm răng trẻ trung man dã của cô cắn vào miếng bánh mì, vắn tắt giải thích cho tôi với một vẻ hồn nhiên cô còn cố ý dùng để làm kinh ngạc anh chàng dã man, nếu chung quy tôi vẫn là một anh chàng như thế.

“Rắn lục đấy!”

Và cô nín thinh, thỏa mãn, như thể đối với bất cứ ai không đến nỗi ngu đần lắm, giải thích cho như vậy là đủ rồi. Cô chị lướt một cái nhìn chớp nhoáng để đánh giá cử chỉ đầu tiên của tôi thế nào, rồi cả hai cô lại cúi xuống ăn, khuôn mặt dịu dàng và chất phác nhất đời.

“Ôi, rắn lục!”

Rất tự nhiên, mấy tiếng ấy buột khỏi miệng tôi. Cái đó nó luồn vào chân tôi, mơn man bắp chân tôi và nó là rắn lục…

Phúc cho tôi, tôi mỉm cười. Mà không gượng gạo: có lẽ các cô cũng có cảm thấy như thế. Tôi mỉm cười vì tôi vui, vì cái nhà này, rõ ràng là mỗi phút càng làm cho tôi yêu thích hơn, và bởi vì tôi cảm thấy muốn được biết nhiều hơn về những con rắn lục. Cô chị đến trợ giúp tôi.

“Ổ của chúng là trong một cái lỗ, dưới bàn.”

“Cứ quãng mười giờ đêm là chúng về,” cô em nói thêm. “Ban ngày, chúng đi săn.”

Đến lượt tôi, tôi nhìn rất nhanh hai cô gái. Vẻ đẹp của họ, nụ cười lặng lẽ phía sau khuôn mặt thanh thản của họ. Và tôi chiêm ngưỡng cái mãnh lực vua chúa của hai cô…

Hôm nay tôi mơ màng. Tất cả cái đó đã quá xa xôi. Hai cô tiên ấy đã trở nên như thế nào rồi? Chắc là họ đã lấy chồng. Nhưng thế thì họ có đổi khác không? Thật là trọng đại việc từ tình cảnh của một người con gái tiến lên tình cảnh của một người đàn bà. Họ đang làm gì trong một ngôi nhà mới? Quan hệ của họ với loài cỏ dại và bọn rắn ra sao rồi? Ngày đó, hai cô lẫn vào một cái gì đó thật lớn rộng. Nhưng rồi một ngày, người đàn bà trỗi dậy trong cô gái. Người ta sau cùng mơ tìm được một điểm mười chín. Một điểm mười chín đè nặng lên lòng. Đến lúc đó có một thằng khốn hiện tới. Lần đầu tiên đôi mắt sắc sảo ấy nhầm lẫn, và đem những màu sắc rất đẹp làm sáng rõ cho kẻ kia. Gã ngốc, nếu hắn nói vần người ta lại ngỡ hắn là thi sĩ. Người ta tưởng kẻ kia hiểu các ván sàn thủng lỗ, người ta tưởng hắn quý những con chồn đèn. Người ta tưởng là sự tin cậy ấy làm cho hắn thích con rắn lục đi lắc lư dưới bàn giữa hai chân hắn. Người ta đem ra cho hắn trái tim của người ta nó vốn là một mảnh vườn hoang dại, mà hắn thì chỉ thích những công việc tỉa tót. Và cái tên khốn kiếp mang nàng công chúa đã bị bắt làm nô lệ ấy đi.