Ernest ngắm kỹ cái khung sắt của cầu thang máy có khả năng đưa cậu lên tới tầng ba mà không bị toát mồ hôi. Dù cảm giác mệt đến bất chợt, theo thói quen, chân cậu vẫn đi ra cầu thang bộ. Cậu leo hết năm mươi bảy bậc cầu thang, trong khi đầu óc lại nghĩ đến chuyện khác. Cậu như thấy lại em bé, Victoire, một lô các anh con trai, và cậu thắc mắc: "Lẽ nào lại có một người phụ nữ có chừng ấy đứa con, trong khi một người khác lại chết ngay sau khi hạ sinh được duy nhất một đứa con trai tội nghiệp? Mười bốn người con! Có nghĩa là mẹ của Victoire đã mất mười hai năm rưỡi để mang thai, với ít nhất là năm mươi sáu tháng trong tình trạng béo phì khủng khiếp. Nhưng không chỉ có vậy. Ernest nghĩ tới cái thứ chất thảm hại chứa trong tã lót của Jérémie được nhân thành mười bốn lần. Làm cách nào có quần áo mặc cho chừng ấy người, rồi còn nuôi nấng, dạy dỗ họ? Thêm vào đó bố mẹ thậm chí không có mặt ở nhà để giám sát. "Bố mẹ làm việc", Victoire đã nói với cậu như vậy. Phải làm chứ, dù rõ ràng là họ chỉ có khoai tây để ăn.

Ernest bước vào nhà, để cặp sách vào buồng riêng, đưa mắt nhìn quả táo và món bánh mỳ khô đang nằm im phắc đợi cậu. Cậu vòng qua trước phòng bà. Mọi thứ không có gì thay đổi, có thể bà không để ý tới việc cậu về muộn, song cậu vốn quá thật thà. Cậu thì thầm, không muốn nhỡ làm bà thức dậy: "Bà ơi, cháu về rồi. Cháu về muộn." Rồi cậu lại vòng một lần nữa - hôm nay đúng là ngày vòng đi vòng lại - trong phòng khách, nơi cất cái hộp đựng lá thư thách thức cậu. Và như có một phát hiện mới, cậu tính: "Bây giờ mình tự nhiên quen tới mười bốn người, đúng ra là mười ba người, có thể giúp mình đọc lá thư." Lần thứ hai chỉ trong một ngày, cậu bất giác mỉm cười. Cậu ăn hết quả táo một cách ngon lành, say sưa làm hết bài tập rất nhanh. Nhưng, tới giờ nghỉ giải lao như mọi khi, mắt cậu vẫn dán chặt vào cuốn sách, song không thể đọc được dòng nào. Sự say mê khó tả từng biến những biểu tượng trên giấy thành những cảm xúc dâng tràn lên trái tim nay không còn tác dụng nữa. Các từ ngữ không thể chui vào đầu. Các câu chữ thì ứ đọng. Cậu gắng đọc đi rồi đọc lại, nhưng trong đầu cậu chỉ đầy ắp những sự việc diễn ra trong ngày. Chỗ này chỗ kia, một từ trong cuốn sách được gán với một tình huống trong ngày: những chữ như "anh", "bạn" trước đây chưa từng có ý nghĩa với cậu. Đọc đến chữ "cưỡng ép", cậu có ý nghĩ rằng Victoire đã cưỡng ép cậu. Chẳng thèm hỏi ý kiến của cậu, cô đã biến cậu thành nô lệ của cô ấy. Đúng là một thủ lĩnh thực sự, một thủ lĩnh của khu phố. Hoặc cậu đi hoặc cậu chết. Và Ernest, không thể đừng được đã lại mỉm cười lần thứ ba. "Thủ lĩnh muôn năm!"

Vào 20 giờ, vẫn chưa thấy bà ra phòng khách. Ernest lo lắng. Liệu có phải cú sét đánh cậu đang đợi không? Thế nhỡ bà chết thì sao? Phải mất vài giây cậu mới đủ dũng cảm gõ cửa phòng bà, và ít nhất phải một phút sau mới dám bước vào. Bà đang ngồi trên giường, chân thõng xuống dưới đất, trông như người mộng du, trên tay cầm một phong bì. Nhìn thấy Ernest, bà như giật mình choàng tỉnh. Động tác đầu tiên của bà là nhét cái phong bì xuống dưới gối giữa cả một tập thư.

"Bà ơi, 20 giờ rồi ạ."

Bà gật đầu, run run đứng dậy và bước đi vẻ khó nhọc. Bà bật đài. Cái đài tuôn ra một lô một lốc tin tức về động đất, cháy rừng, nạn đói và nội chiến. Bà tắt đài và Ernest hâm lại món súp. Lần đầu tiên trong đời cậu muốn kể với bà về những gì diễn ra trong ngày. Bà chẳng bao giờ hỏi cậu cả. Ngày tháng đến rồi đi, nó trôi qua như vốn phải vậy. Người ta làm những việc phải làm. Không hơn. Bỗng Ernest mong muốn hơn thế. Mà thi thoảng cũng phải tạo ra một chút gì đó khác ngày thường chứ.

"Bà ơi", cậu nói, cảm thấy không biết báo tin cho bà thế nào. Bà nội thấy cậu cháu có vẻ bồn chồn. Món súp dường như không làm cho cậu bình tĩnh. "Mà nó đã lớn rồi. Nó đẹp trai thật, bà nghĩ, và ngày càng giống thằng cha nó." Bà buông một tiếng thở dài khiến Ernest suýt phải dừng ý định của mình. Cậu không biết nên chọn chuyện gì, trong tất cả những điều cậu muốn hỏi và muốn nói với bà. Cuối cùng cậu chọn một chuyện vô hại nhất, tuy có hơi làm cậu bối rối. Không biết có nên để bà biết những trò ngu ngốc của cậu không, hay cậu cần tránh để bà nghe? Cậu cần nói với bà.

"Bà ơi, hôm nay cháu không về thẳng nhà. Cháu phải giúp một cô bạn học cùng lớp. Và trên đường đi cùng cô ấy về nhà, chúng cháu có đi qua một khu vườn lớn gần ngay đây thôi bà. Bà có biết khu vườn ấy không ạ?"

Bà gật đầu.

"Vườn đẹp lắm ạ. Bà ơi, thi thoảng bà có ra khỏi nhà khi cháu ở trường không?"

Bà cúi xuống và nói rất nhỏ "Không". Quả thật, Ernest biết rằng bà chẳng bao giờ ra khỏi nhà. Và lúc này cậu cảm thấy hơi hối hận về ý nghĩ của mình. Cậu không chắc chắn rằng ra ngoài đi dạo là cần thiết cho sức khỏe. Cậu cũng không biết Bà nội tuổi đã cao song có khỏe không. Những lúc cảm thấy khó ở, bà thường đi nghỉ và nằm ngủ. Còn khi Ernest bị cúm, đau họng, đau tai, thì bà cho cậu một viên Aspirine. Cậu chưa bao giờ phải nghỉ học. Bà cũng chưa bao giờ cho gọi bác sĩ tới. Các căn bệnh rồi cũng trôi đi… y như ngày tháng vậy.

Cậu lên kế hoạch để đưa bà nội ra ngoài chơi. "Mình đã không làm gì cho bà, cậu nghĩ. Và mình chẳng biết gì về bà cả."

Hình ảnh bà ngồi bất động trên giường đã khiến cậu bật hỏi: "Bà ơi, bà làm gì suốt cả ngày ạ?"

Bà chăm chú nhìn đứa cháu như vừa bị hóc món gì, hay có gì đó đã phá đi sự đều đặn câm lặng hàng ngày của hai bà cháu. Chắc chắn bởi hai bà cháu không có thói quen nói chuyện nên từ ngữ cứ đầy ắp lên, chất chứa và nghẹn lại nơi miệng bà tới mức như bị niêm phong. Lời nói nếu không tuôn ra liên tục, thì nó đóng băng lại. Ngôn từ là những vị sứ giả của tâm hồn. "Ta làm gì suốt ngày ư? Ta tồn tại. Một cách chủ động." Song với Ernest thì bà lại nói: "Chẳng làm gì cả. Bà nghỉ ngơi."

"Nhưng bà ơi, người ta chỉ nghỉ sau khi đã làm một việc gì đó chứ." Cậu nghĩ tới điều thầy giáo nói, rằng người nào không làm gì sẽ trở nên yếu ớt, đau ốm và phát điên.

"Bà nghỉ ngơi sau cả cuộc đời dài. Bà suy ngẫm."

"Bà suy nghĩ về chuyện gì hả bà?"

"Về những người thân đã chết của bà."

Ernest không thích câu trả lời này vì người ta sẽ chết nếu cả đời chỉ sống với những người chết. "Người chết thì đã chết rồi, Bà ạ. Họ không thể sống trở lại được."

"Nhưng dù sao vẫn không được quên họ."

"Chúng ta vẫn có thể nhớ về họ trong khi làm những việc khác phải không ạ?"

Bà có lẽ hơi ngạc nhiên vì quan điểm của cậu cháu.

Cậu không muốn tỏ ra hỗn xược. Nhờ có bà cậu mới có được một mái nhà, được ăn, được mặc, có sách vở, song dù không muốn cậu vẫn buột ra: Bà có nghĩ tới cháu không ạ?"

"Người ta thường nghĩ tới những người vắng mặt nhiều hơn. Cháu thì vẫn ở đó, buổi sáng đi học, trưa cháu lại về, cháu làm bài tập và cháu chẳng làm ta buồn khổ gì."

Ernest cảm thấy hối tiếc tự nhủ: "Và cháu cũng chẳng làm được gì để bà vui."

Có một câu cậu muốn hỏi vô cùng, nhưng không dám đề cập tới. Bà cậu dường như bừng tỉnh. Bà cảnh giác, thậm chí hơi có cảm giác bị vây đồn, bà chờ đợi một câu hỏi hóc búa. Cậu ngắm nhìn những nếp nhăn thời gian đã ghi dấu trên khuôn mặt bà như thể chúng có khả năng giải đáp cho cậu điều khó hiểu.

"Ernest này, bà muốn dùng thêm một ít súp nữa", bà nói để kéo dài thêm thời khắc này. Ernest hơi bối rối khi thấy bà ăn ngon miệng hơn bình thường. Cậu đứng dậy, rồi lại ngồi xuống. Cậu đặt khuỷu tay lên bàn, hai tay chống cằm và hỏi:

"Bà ơi, bố cháu chết rồi phải không ạ?"