Anh Vũ,!!!Có lẽ anh đã hiểu chút ít về gia đình và quê hương tôi, vì ngày xưa, đã có lần tôi nói với anh. Nhưng tôi chắc rằng anh không thể nào rõ tấm lòng tôi đối với nó. Hôm nay, một lần nữa tôi nhắc lại nó với anh, chẳng phải là để nhớ tiếc xuông cái đất quê cằn cỗi ấy và những người gia quyến thân yêu, mà chính vì nó đã đào tạo ra một "Tôi" ngày nay, một tâm hồn được cảm hoá trong yêu đương cũng nhu được cứng rắn vì rạn lửa.!!!Quê tôi ở một vùng xa, thật xa, nơi đấy chứa toàn những hạng người lầm than lam lũ. Họ lo cày bừa, trồng trĩa, gặt hái, suốt đời đổi giọt mồ hôi lấy hột gạo, không biết rằng mình khổ, cũng không hề ngỏ lời than van. Đời họ sống phẳng lì như những con vật. Chỉ có tôi là một kẻ đến sau, tôi được cái may mắn bước chân đến nhà trường. Khi tôi vừa đọc bập bẹ được vài câu tiếng Tây, cả gia đình và những người thân quyến tôi đều lấy đó làm thú vị. Những buổi chiều hè, họ xúm quanh bên tôi, kêu nài: "Nào, đọc tiếng Tây lên nghe thữ nào". Tôi phải lấy giọng, ráng đọc chẫm rải từng tiếng: "Tôi tên Bão. Tôi yêu quê hương tôi. Tôi yêu gia đình tôi". Họ lặng yên nghe, bỗng cất tiếng cười vang lên khi tôi ngừng, có khi những giòng lệ sung sướng cùng theo tiếng cười mà lăn dài xuống má. Rồi họ reo lên: "Người ta bảo đó là tiếng vịt kêu.Thế là nghĩa gì nhỉ?" Tôi phải cắc nghĩa cho họ nghe. Tất cả đều thán phục sự hiểu biết của tôi.!!!Ông tôi bảo: "Ta không lầm mà cho nó đi học. Thời thế đã đổi khác rồi. Nó làm vinh hạnh cho chúng ta và sẽ đền đáp gấp mấy cho chúng ta". Tôi run run đáp: "Chắc như thế, ông ạ!", và khoan khoái thấy bao nhiêu cặp mắt hiền lành chất phát đang thao tháo nhìn tôi.!!!Ngày tôi rời quê lên Sàigòn để vào trường lớn, tất cả cái xóm quê hẻo lánh đã tiễn tôi đi. Họ góp nhóp những số tiền đã tiện tặn, sắm sang cho tôi đủ các vật: quần áo, giày vớ, khăn, nón. Họ bảo nhau: "Phải cắt trừ hao, vào trường lớn nó sẽ mau mập và mau lớn". Nhưng mấy bộ đồ ấy vẫn phùng phình với tôi, vì tôi vẫn không lớn, không mập. Các bạn nhìn tôi chế nhạo. Tôi không mấy quan tâm. Và mỗi lần chúng cười, tôi cũng cười theo cho đở ngượng. Trong lòng tôi đã mang bao nhiêu mỹ cảm đối với quê hương, chẳng những thế, tôi còn có một sứ mạng là sẽ đền đáp một cách xứng đáng những tấm lòng tốt. Vì vậy mà tôi ráng học. Luôn sáu năm, tôi là một tên học trò giỏi giắn và siêng năng nhất lớp.!!!Nếu cuộc đời cứ chảy qua như vậy thì đã không có gì biến đổi, và tôi sau này đã có một chức phận ở quan trường, sẽ sống một cách yên phận như tôi đã ao ước. Nhưng một sự tình cờ đã xoay hẳn lại, làm cho tôi không thể giữ tâm hồn mình được bình tĩnh nữa.!!!Một hôm, được nói chuyện với giáo sư T. về anh em sinh viên Pháp, Nga, Anh, và những sự hoạt động của họ khi họ đã hồi quê, giáo sư thở dài nói một câu khiến tôi phải thắc mắc: "Phần nhiều về đến nhà rồi, họ vẫn ngu như muôn ngàn người khác. Cũng lầu ngà, vợ đẹp, họ nghĩ đến họ hơn là nghĩ đến xứ sở". Tôi nghĩ thầm: "Lầu ngà, vợ đẹp là ngu hay sao? Trên đời mấy ai lại không muốn sự giàu sang?" Nhưng từ đấy, tôi bắt đầu lưu tâm đến những hoạt động của trí thức. Tôi thấy ngoài hạng trí thức chỉ lo vinh thân phì gia, còn một hạng chỉ sống đạm bạc với nghề viết báo, nghề dạy học và nghề…ngồi tù. Cứ vài ngày nghe họ bị xét bắt, vài ngày nghe họ tuyệt thực phản kháng, vài ngày nghe họ trở vô tù. Tại sao họ lại làm thế? Họ làm như vậy có ích gì cho xứ sở đâu, nếu quả họ là những người mà giáo sư T. đặc biệt chú ý? Tôi quyết định sẽ hỏi giáo sư T.!!!Để trả lời tôi, giáo sư đưa cho tôi mấy quyển sách chánh trị, vừa bảo: "Xem xong mấy quyển sách nầy, em sẽ hiểu. Đó là mấy quyển sách cấm, mấy anh ở ngoại quốc lén đem về. Em coi phải dè dặt". Tôi vâng lời, về phòng thức suốt đêm để đọc. Tôi đọc say mê luôn hai ngày. Tôi chỉ mới mang máng hiểu chớ chưa nhận định được rõ rệt, thì buổi sáng thứ ba trong lúc tôi vừa ngủ dậy, bỗng có tiếng gõ cửa. Tôi ra mở. Năm người lính bước vào, một người nghiêm giọng bảo:!!!- Chúng tôi được lịnh đến xét nhà cậu.!!!Tôi ngạc nhiên nhưng vẫn cung kính hỏi:!!!- Các ông muốn tìm gì?!!!- Sở mật thám cho biết rằng cậu hiện giữ mấy quyển sách cấm.!!!Tôi xanh mặt. Sao mật thám lại biết mấy quyển sách ấy tôi đang xem. Hay giáo sư!!!T. tố cáo? Tuy vậy tôi thẳng thắn đáp:!!!- Các ông khỏi cần phí công tìm. Mấy quyển sách ấy ở đầu giường kia.!!!Một người của sở mật thám nói:!!!- Nếu vậy hay. Mời cậu theo chúng tôi về bót.!!!Tôi gật đầu rồi theo họ đi.!!!Vì đã đủ tang cớ nên tôi bị tống vào khám. Tôi lặng lẽ bước vào, tâm trí chưa kịp có một ý nghĩ gì. Tôi cũng không thấy mình buồn hay là sợ. Đây là một căn khám dành riêng cho tù nhân chính trị nên rộng rãi, khoảng khoát. Việc làm trước nhất của tôi là quan sát qua quang cảnh trong khám. Tôi vừa đưa mắt nhìn qua, lạ chưa, một dáng người làm cho tôi dừng mắt lại: giáo sư T!!!Giáo sư trông thấy tôi, cười nói:!!!- Em cũng vào đó sao?!!!Tôi thuật lại việc bị xét nhà cho giáo sư nghe. Ông nghe xong, thản nhiên nói:!!!- Em đã hiểu những điều mà em thắc mắc chưa?!!!- Em chỉ hiểu quyền lợi và bổn phận của mình, nhưng chưa thấu đáo ngưyên lý và phương pháp.!!!- Nếu vậy nơi đây mới chính là trường học hữu ích cho em.