hế nào, James? - Tôi hỏi khi anh đã cho tôi yên vị trong chiếc ghế bành độc nhất, với cốc whisky ở bên phải và hộp thuốc lá ở bên trái tôi.

– Thế này nhé, anh bạn, tôi chắc là anh đang chờ tôi giải thích đợt thí nghiệm vừa rồi... Nhưng trước hết tôi muốn biết bản thân anh nghĩ gì về những điều anh vừa thấy.

– Tôi à? Ồ, biết nói gì đây? Cuộc trò chuyện của chúng ta lúc ăn tối, và thí nghiệm tôi vừa chứng kiến, có vẻ như đã chứng minh với tôi là anh đang theo đuổi... nói sao bây giờ nhỉ?... Theo đuổi linh hồn con người... Và khi tin vào linh hồn thì anh cũng đang tìm kiếm nó bằng những phương tiện vật chất... điều mà, xin anh thứ lỗi cho, tôi thấy có vẻ mâu thuẫn... Nhưng tôi mà phán xét là không đúng, bởi vì tôi thậm chí còn không biết anh đã làm những gì khác ngoài thí nghiệm tối nay. Cho nên tuỳ anh muốn nói, muốn mở đầu thế nào cũng được.

James đang đứng tựa vào thành lò sưởi. Anh châm tẩu thuốc. Đằng sau tấm màn xanh vẳng ra tiếng móng nhọn cào dọc theo mảnh ván gỗ nhịp nhàng mau lẹ.

– James, nói thật đi. Đó đúng là chuột, phải không?

– Lại thế! Chuột? - Anh nói, miệng nở nụ cười... - Tôi phải đưa anh đi xem kịch Hamlet lần nữa thôi... Hiện đang có một lứa mới... Nhưng từ từ chúng ta sẽ nói chuyện chuột sau... Quay lại chuyện con người đi... Để bắt đầu, tôi muốn trả lời nhận xét thứ nhất của anh. Anh nói là tôi đang tìm kiếm linh hồn dưới dạng vật chất. Nhưng điều đó không đúng hẳn... Tôi không tìm kiếm linh hồn. Tôi đang tìm một dạng năng lượng nào đó mà, khi liên kết với vật chất, sẽ mang lại cho vật chất một đặc tính vẫn còn chưa lý giải được; đó là sự sống... Xin anh thừa nhận với tôi một điều, tôi nghĩ thế, là bất kể những tuyên bố của đám duy vật cuồng tín, cho tới nay vẫn không thể nào tái tạo được những phản ứng của vật chất có sự sống bằng bất kỳ phương pháp vật lý hay hoá học nào...

– Đúng. Nhưng cũng có giả thiết là một ngày nào đó những điều ấy sẽ được làm sáng tỏ...

– Ồ, nếu anh muốn! - Giọng James nôn nóng. - Người ta có thể đưa ra mọi giả thiết... Nhưng vẫn như trước, những điều đó không còn thuộc về khoa học nữa, mà là tín ngưỡng... Dù sao thì, anh hãy thừa nhận với tôi là, dù mang tính khoa học hay thử nghiệm, tôi vẫn có quyền nói rằng chúng ta không biết sự sống là gì... Như vậy chẳng có gì phi lý cả trong việc tìm kiếm, giống như tôi đang làm, sự tồn tại trong các cơ thể sống một dạng năng lượng khác hẳn với mọi dạng năng lượng quen thuộc với chúng ta. Xin hãy lưu ý rằng việc tìm kiếm này không đặt ra vấn đề linh hồn theo nghĩa tôn giáo hay triết học của từ đó; nó chuyển đổi ý nghĩa đó, dịch chuyển ý nghĩa đó, đẩy ý nghĩa đó lùi xa hơn... Dẫu cho tôi có chứng minh thành công là trong mọi sinh vật đều tồn tại một khối lượng nhất định của “chất sinh lưu” thì bản thân cái lưu chất ấy cũng còn phải chia phần cho linh hồn và vật chất, và như vậy ta phải cho thấy được chúng đã hợp nhất bằng cách nào... Tôi lưu ý điều đó để phòng hờ là mọi quan niệm chính thống có thể khiến anh có những suy diễn ngờ vực...

– James thân mến ơi, - tôi nói. - Tôi đã nêu quan điểm của tôi về mối liên hệ này rất rõ mà, và tôi đang lắng nghe với tinh thần phê phán nhưng hoàn toàn tự do... Đằng nào thì ý tưởng của anh về chất sinh lưu cũng không phải là mới. Mesmer, người là một trong những nguyên nhân xa xôi của cuộc Cách mạng Pháp, đã từng...

– Tôi biết, tôi biết, - người bạn bác sĩ vừa nói vừa bập tẩu thuốc. - Hơn thế nữa, ông ta còn có một người kế thừa quan trọng, người mà tôi dám nói là anh không hề biết đến... Nam tước Von Reichenbach.

– Anh nói đúng. Tôi không hề biết người này. Ông ta là ai vậy?

– Ông ta là một nhân vật phi thường, từng bị cảnh sát Pháp tống giam vì ông ta muốn thành lập một quốc gia... Một nhà hoá học tài ba đó, chính ông ta đã khám phá ra chất paraffin và creosote... Khoảng năm 1860 ông ta lao vào vấn đề phát xạ của cơ thể sống. Ông ta là chủ của nhiều lâu đài đẹp như mơ ở Bavaria, có cái nằm chót vót trên núi, có cái nằm bên cạnh hồ nước. Và ở đó ông ta đã tập hợp được nhiều đối tượng nghiên cứu có sự nhạy cảm lạ kỳ, những người có thể nhìn thấy trong bóng tối hoàn toàn một lưu chất phát sáng chung quanh con người, động vật và những bông hoa; Reichenbach đã đặt tên cái lưu chất ấy là “od” theo một từ tiếng Phạn có nghĩa là “thấu triệt.” Các đối tượng của Reichenbach, trong bóng tối hoàn toàn, nhìn thấy những xạ khí bốc lên từ các cơ thể sống; chúng không phải khói mà cũng không phải hơi nước, nhưng giống một ánh sáng lung linh liên tục... Một chi tiết kỳ lạ là những xạ khí này thoát ra từ bên phải cơ thể thì màu hơi đỏ, còn ở bên trái thì hơi xanh... Thực tế là tôi đã cố làm lại thí nghiệm của Reichenbach. Nhưng tôi không hề thấy được gì cả. Khi ba chúng ta, anh, Gregory và tôi, trong bóng tối hoàn toàn mới hồi nãy đây, anh đã không phát hiện ra bất kỳ “chất od lung linh” nào, phải không? Và thế mà lúc đó chúng ta ai cũng trong tình trạng chú ý cực độ.

– Không, tôi chẳng thấy gì.

– Còn quanh thi thể đó?

– Không có gì cả.

– Tôi cũng không thấy. Và lúc nào cũng như vậy cả... Nhưng tôi đã tìm thấy một điều khác... Chuyện như thế này... Có lần tôi đọc được một tường thuật trong một tờ báo y khoa hồi chiến tranh, nói về một thí nghiệm do một bác sĩ Crooks nào đó thực hiện. Ông ta đã mô tả cách ông ta cân trọng lượng xác chết của nhiều động vật, và đã thấy được hiện tượng là, sau một khoảng thời gian gần như cố định đối với một chủng loài đã biết, thì trọng lượng đột nhiên sụt giảm... Ở con người, ông ta ghi nhận được sự sụt giảm này là khoảng 0,17 miligam. Từ đó ông ta kết luận rằng có tồn tại linh hồn, và linh hồn cân nặng 0,17 miligam. Dưới hình thức còn thô thiển như thế, cái thông tin đó bị cho là ngớ ngẩn. Ông Crooks nói trên bị xem là đồ điên khùng, và không ai chịu đọc kỹ bài viết của ông ta... Riêng tôi thì lại thấy bài viết đó có giọng điệu thành thật và các chi tiết lại đặc biệt chính xác... Dù sao thì tôi lẽ ra đã không hề thử làm lại các thí nghiệm rắc rối và khó chịu này nếu như...

Anh bỗng im bặt như thể hối tiếc đã lỡ lời, rồi bỏ lửng câu nói đó anh tiếp luôn sang ý khác.

– Năm ngoái, do hoàn cảnh công việc của bệnh viện đưa đẩy mà tôi được tuỳ ý sử dụng các tử thi, tôi bỗng nảy ra ý định kiểm chứng các hiện tượng mà Crooks đã ghi nhận; và khá là ngạc nhiên tôi khám phá ra rằng ông ta đã nói sự thật... Chỉ có điều là ông ta đã dừng thí nghiệm lại quá sớm. Ở con người, tiến trình bốc hơi gần như luôn luôn bị gián đoạn, không phải một lần, mà tới ba lần qua ba đợt sụt giảm đột ngột... Đợt đầu tiên, anh đã quan sát thấy tối nay, diễn ra khoảng một giờ ba mươi lăm phút sau khi chết, và trọng lượng sụt giảm trong khoảng từ 0,75 tới 0,95 miligam; đợt thứ hai và thứ ba sẽ tiếp theo đợt đầu lần lượt là hai mươi phút sau và một giờ sau nữa; tôi đã không chờ đợi thêm vì bây giờ tôi đã biết chắc chắn hết tất cả rồi. Anh định nói gì phải không?

– Không có gì quan trọng... chỉ là một nhận xét. James, do phải mất mấy phút sau khi cái chết xảy ra, anh mới có thể cân được tử thi; như vậy thì anh đâu có biết được trong mấy phút đó có hiện tượng nào tương tự có thể đã xảy ra hay không.

James ngẫm nghĩ một hồi rồi nói:

– Hoàn toàn đúng. Nhưng tôi quay lại với những điều tôi biết... Về các kết quả của thí nghiệm này, chắc chắn là có thể... Chính anh vừa thấy tận mắt, ai ai cũng có thể kiểm chứng... Cho tôi nói thêm là tôi đã làm lại các thí nghiệm này với nhiều động vật, vì thế mới có những con chuột khiến anh thắc mắc đó. Và ở khía cạnh này, các kết quả của Crooks cũng chính xác. Luôn luôn có một đợt sụt giảm đột ngột, nhưng mức độ thì ít hơn ở con người... Trong trường hợp của chuột, mức sụt giảm nhỏ đến độ không thể đo lường được... Những điều đó là thực tế; còn việc lý giải thì tất nhiên chấp nhận tranh cãi...

Tẩu thuốc của anh đã tắt. James châm lại tẩu thuốc và nhìn tôi. Tôi thận trọng không nói gì cả. Anh tiếp tục:

– Ở giai đoạn này, đây là quan điểm tôi đưa ra. Tôi thấy có lẽ có khả năng đặt giả thuyết rằng, không phải là linh hồn cân nặng 0,17 miligam, như vậy thì quá đơn giản, mà là mọi sinh vật đều được tạo sự sống; anh cũng có thể nói là “có linh hồn”; nhờ một dạng năng lượng nào đó vẫn có thể chưa biết đến, và năng lượng đó sẽ rời khỏi cơ thể sau khi chết. Việc mọi năng lượng đều chiếm một khối lượng là điều được các nhà vật lý hậu Einstein công nhận. Anh biết là ánh sáng có thể cân được, và trên lý thuyết ánh sáng có thể nén được trong một vật chứa... Đấy, vậy thì tại sao năng lượng sống lại không phải như thế chứ? Thật ra trọng lượng của ánh sáng là thuộc một dạng kích thước khác, một thứ vô cùng nhỏ hơn so với điều chúng ta đang quan sát ở đây. Nhưng tôi không thấy đó là lý do để bác bỏ lập luận của tôi. Điều đó chỉ chứng minh là chúng ta đang chứng kiến một hiện tượng hoàn toàn khác, điều này không đáng ngạc nhiên... Những trạng thái vật chất hiện nay đã biết được đều thuộc dạng như là một tấn nguyên tử khi được thu nhỏ chỉ còn những hạch nhân thì có thể bỏ vừa trong túi áo ghi-lê của tôi... Anh có nắm được ý tôi tới chỗ này không, hay là anh nghĩ tôi quá điên rồ?

– Tôi thấy khó thích ứng theo những quan điểm này, - tôi đáp. - nhưng lập luận của anh tôi thấy là rõ ràng... Tuy nhiên, tôi sẽ đưa ra một phản biện. Chắc chắn anh xem cơ thể người là một sinh thể đồng nhất; nhưng theo như chúng ta biết thì hoàn toàn không phải như vậy. Các tế bào khác nhau của cơ thể không chết đi cùng một lúc. Trái tim sống lâu hơn bộ não. Lúc tôi ở Mỹ tôi được thấy ở các phòng thí nghiệm của Carrel cách dùng các phương pháp nhân tạo để nuôi sống những tế bào của trái tim hầu như vô thời hạn. Tôi không nhớ tên của nhà khoa học nào đã nói rằng các tế bào của một cơ thể sẽ chết giống như các cư dân của một thành phố chết đói; ai yếu nhất sẽ chết trước. Nhưng nếu chết là một chuỗi giai đoạn, vậy thì quan điểm ấy liên quan thế nào với hiện tượng sụt giảm đột ngột của anh?

– Đặt vấn đề rất có lý. Chính tôi cũng đã cân nhắc điều đó... Câu trả lời là, trước hết, tôi thấy không phải là một đợt sụt giảm, mà là vài đợt; kế tiếp, ý tưởng của anh về cái chết riêng lẻ của các tế bào là một giả thuyết, chỉ là giả thuyết mà thôi... Nếu như có tồn tại một lực nào đó có thể là nền tảng của cái mà chúng ta gọi là “con người” thì nó bắt buộc phải biến mất hết ngay lập tức; chắc chắn là ngay đợt sụt giảm mạnh nhất; tuy nhiên, cái đặc tính “con người” này lại là thứ rất khác biệt với sự sống của từng tế bào trong chúng ta... Con người hoặc tồn tại, hoặc không tồn tại... Hãy nhớ lại đi, tôi không hề muốn biến linh hồn thành một thứ vật chất; nhưng như tôi vừa giải thích đó, chính vì linh hồn kết nối với cơ thể để diễn đạt những ý nghĩ của nó, và nhận thức những cảm giác của nó, cho nên cũng có khả năng là sau khi từ bỏ cơ thể, linh hồn sẽ kết nối với nguồn năng lượng bí ẩn mà chúng ta đã nhận thấy qua hiện tượng lìa khỏi thân xác.

– Ý anh nói là cái đặc tính “con người” đó có thể tồn tại không cần cơ thể, nếu nguồn năng lượng sống của cơ thể đó vẫn có thể quy tụ vào một nơi duy nhất?

– Chính xác. Nhưng tạm thời tôi không khẳng định... Tôi chỉ nói là điều này không phải là không thể hình dung.

– Nhưng trong thực tế thì nguồn năng lượng này vẫn chưa quy tụ được.

– Chúng ta không biết gì cả, nhưng như tôi đã nói lúc ta ăn tối, chính vì cái vật chất hợp thành cơ thể sẽ bằng nhiều hình thức quay trở về với nguồn vật chất chung, cho nên, ngay khi chết, lực sống của chúng ta quay trở về với một nguồn dự trữ năng lượng tinh thần bao la nào đó cho đến khi được tái hợp nhất với những nguyên tử vật chất nào đó, nó một lần nữa lại thành sức sống cho một sinh thể.

– Nói cách khác, anh tin vào sự bất tử của một linh hồn chung, chứ không tin vào sự tồn tại của linh hồn cá nhân sau khi chết?

– Anh đúng là có sở thích hay ý kiến đúng kiểu người Pháp, anh bạn tôi ơi... Ngay lúc này, anh lại lôi kéo tôi vào lãnh vực giả định, và ở đó thì không có giới hạn nào... Về phần tôi, vấn đề khiến tôi quan tâm lại hạn hẹp hơn nhiều... Nếu ta có thể thu được năng lượng sống của một con người, như vậy ta có thể cô đọng được “con người” của kẻ đó không? Điều đó sẽ bảo đảm cho kẻ này, nếu không được bất tử (mọi vấn đề liên quan đến tính vô tận đều nằm ngoài khả năng của trí tuệ con người), thì ít nhất cũng cho kẻ ấy một phương cách sống sót nào đó được không? Đó là điều tôi đang cố khám phá.

– Hơi điên rồ đó, James... nhưng mà hấp dẫn... Chà, rồi gì nữa? Anh đã cố thu thập được cái “gì đó” có trọng lượng 0,17 miligam chưa?

– Tôi vẫn chưa tìm ra phương cách để thử làm với con người... Tôi đã thử với động vật rồi. Trong thí nghiệm với máy cân, tôi đã đặt một số động vật dưới những chiếc chuông thủy tinh... nhưng tôi thu được cái gì trong đó? Mà thực tế là có gì để thu vào trong chuông không? Tôi không thể nào nói được. Ngay từ đầu tôi bắt buộc phải nhấc cái chuông lên để kéo cái xác động vật ra. Như vậy những gì chứa bên trong có thoát ra ngoài không? Tôi hoàn toàn không biết... Bất kể Reichenbach và những khẳng định của ông ta, cái chất sinh lưu ấy vẫn vô hình; và vì thế không dễ gì quan sát được... Rõ ràng là làm thí nghiệm với con người phải cho ra những kết quả dễ quan sát hơn, do các đại lượng liên quan đều lớn hơn. Ba ngày trước tôi đã đặt hàng một cái chuông thủy tinh đủ lớn để đậy kín một tử thi. Tuần tới tôi sẽ có cái chuông đó... Để rồi xem... Lúc đó anh còn ở đây không?

– Tôi phải về Paris vài ngày, nhưng công việc của tôi còn lâu mới xong, tôi sẽ quay lại London vào thứ Sáu, khoảng bảy giờ chiều... Hôm đó anh lại ăn tối cùng tôi nhé?

– Không được, tôi không thể rời bệnh viện vào ngày thứ Sáu... Nhưng anh cứ đến đây đi, biết đâu...

James nhìn tôi chăm chú thật lâu, như một kiến trúc sư dùng ánh mắt đo lường độ vững chắc của một xà nhà hay vách tường. Anh nói:

– Tất nhiên là anh phải giữ lời hứa không hé ra lời nào về những gì anh đã thấy ở đây... Lộ ra là tôi mất việc và mất luôn cơ hội tiếp tục thí nghiệm...

Tôi bắt tay anh rồi ra về. Tôi tìm đường về trong sương mù rất khó khăn và mãi tới ba giờ sáng tôi mới về đến khách sạn. Tôi không ngủ được.