ác bạn đã bao giờ chứng kiến cảnh người ta bị phát bệnh điên như thế nào chưa? Tôi đã thấy rồi.

Ồ, đó là một người có thần kinh vững chắc vô cùng, có học thức và có văn hoá. Con người tội nghiệp đó bị phát điên ngay trước mắt tôi.

Câu chuyện xảy ra cách đây hai năm. Vợ chồng tôi được một người bạn tôi kéo đến dự bữa ăn tối với những người muốn được làm quen với vợ chồng tôi. Trước sự nài nỉ khẩn khoản của anh, tôi đành nhận lời. Thế là chúng tôi có mặt trong đám khách không quen biết.

Tôi vốn không thích những cuộc làm quen như vậy, bởi lần đầu tiên đến những nơi không quen, tôi thường cảm thấy lúng túng, khó xử và cái bộ mặt lạnh lùng của tôi thường ảnh hưởng đến tất cả những người xung quanh. Thậm chí căn phòng nơi tôi đến, lập tức biến thành một nơi như có đặt thiết bị làm lạnh.

Vợ chồng chủ nhà mời tôi hoá ra là những người dễ mến hiếm có. Họ cố gắng tìm mọi cách làm cho chúng tôi vui.

Đến sau chúng tôi còn có một số khách nữa; hai phụ nữ và những người đàn ông. Bà chủ nhà mến khách mời chúng tôi uống khai vị trước bữa tối.

Những người khách mới đến làm không khí trong phòng khách bớt lạnh nhạt đi một chút. Nhưng chỉ một lúc sau chính họ lại bị luồng hơi lạnh phả ra từ tôi tác động và bắt đầu im bặt. Mọi người ngồi gò bó, căng thẳng. Hai vợ chồng chủ nhà thỉnh thoảng lại tung ra cho mọi người một đề tài gì đó với hy vọng cuộc trò chuyện chung sẽ làm tan bớt tảng băng xa lạ đi.

Nhưng chỉ bắt chuyện với nhau được một lát, chúng tôi lại im lặng. Phòng khách lại chìm trong những khoảng thời gian im ắng nặng nề như có ma ám.

Thỉnh thoảng từ phòng bên vọng lại giọng nói trẻ con lanh lảnh. Hai vợ chồng chủ nhân than phiền về đứa con trai của họ. Cầu Đức Ala ban phước lành cho cậu, vì nó là một đứa trẻ quá ngỗ ngược. Chỉ trong một thời gian ngắn, họ đã phải thay tới bốn cô bảo mẫu. Cô kiên nhẫn nhất cũng chỉ chịu được có sáu tháng. Lúc này trong buồng bên cạnh, cậu bé đang hành hạ cô bảo mẫu đáng thương của mình. Bố mẹ cậu bé đã quá mệt mỏi vì tính hiếu động quá đáng của cậu con quý tử. Khi đề tài này đã cạn, chúng tôi lại im lặng.

Chủ nhà lên tiếng:

- Các vị hãy chờ cho một chút. Ông Fikri đến ngay bây giờ đây. Ông ấy sẽ làm cho chúng ta cười lăn cười bò ra đây.

Cặp mắt một bà khách ánh lên vẻ sung sướng.

- Tôi vừa được nghe câu gì nhỉ? Có phải ông Fikri sẽ đến không?

- Vâng, chúng ta đang chờ ông ấy đến.

- Ôi chao, thật là tuyệt! Chúng ta sẽ vui ngay như hội.

Bà khách thứ hai kể:

- Buổi tối hôm ấy chúng tôi đến chơi nhà quen. Ông Fikri cũng có mặt ở đó. Ông ta pha trò giỏi đến mức làm chúng tôi cười lăn cười bò ra sàn. Cuối cùng mọi người phải van xin. "Thôi đi, ông Fikri... Hãy tha cho chúng tôi! Không khéo chúng tôi vỡ bụng vì cười mất!..." Có một bà khách, xin được vô phép các bạn, sau một trận cười hả hê đã để lại trên ghế một vũng nước nhỏ.

Lúc này mọi người thi nhau nói về ông Fikri: "Ối chà, ông ta thật là vui tính!... Một người rất thích đùa!..."

Mọi người hỏi tôi:

- Ngài có quen ông ta không?

- Không! - Tôi trả lời.

- Ôi, rõ đáng tiếc! Ngài nên làm quen với ông ta. Rồi ngài sẽ thấy rất vui.

Một lát sau có thêm khách, cả phụ nữ lẫn đàn ông. Tiếp sau lại có một người nữa, đó là một viên chức bưu điện. Đến lúc này chúng tôi cả thảy có mười bảy người. Cả hội lại thi nhau tiếp tục ca ngợi ông Fikri, thán phục hết mức biệt tài làm mọi người cười vui sảng khoái của ông ta.

Từ phòng bên tiếp tục vẳng lại giọng nói của cậu bé ngỗ nghịch, - cầu Đức Ala phù hộ, độ trì cho cậu ấy.

Cửa bật mở? Mọi người vỗ tay dồn dập, reo mừng:

- Fikri!..

- Fikri!..

Người đàn ông dáng mập mạp bước vào phòng, và ngay lập tức chiếm được thiện cảm của mọi người. Nhìn thấy ông ta, tôi chỉ những muốn đến gần và lấy tay vỗ nhè nhẹ vào đôi má bầu bĩnh của ông. Trông bề ngoài ông ta trạc bốn mươi nhăm tuổi.

Tôi vốn không ưa những ai được người ta bốc lên tận trời xanh, nhưng người đàn ông này đã chinh phục được tôi ngay lập tức. Ông ta vừa bước vào là cái không khí lạnh giữa chúng tôi lập tức tan biến ngay! Mọi người đều thấy nhẹ nhõm và vui sướng. Mỗi lời ông ta nói đều gây ra những trận cười.

Tôi thử cố cưỡng lại cái không khí vui nhộn toả ra từ con người này. Thế nhưng cả tôi cũng bị hoà tan. Lúc đầu tôi chỉ cười mỉm, sau đó cười miệng rộng đến mang tai và cuối cùng là cười phá ra ha há.

Điều gây cảm tình nhất ở ông ta là dáng điệu từ tốn, không bắng nhắng làm mệt người khác.

Tôi để ý đến ông Fikri chăm chú hơn để xem ông ta gây cười bằng cách nào.

Ông ta nói chuyện thật giản dị, không có gì sắc sảo, thế nhưng mỗi câu nói đều gây cười.

Tôi hỏi người bạn đi cùng với chúng tôi:

- Cái ông Fikri này là ai vậy? Ông ta làm nghề gì?

- Ông ấy là nhà sư phạm, - bạn tôi trả lời, - từng sống ở Thụy Sĩ bốn năm để nghiên cứu vấn đề giáo dục trẻ em. Sau đó làm ở "Hội giáo dục trẻ nhỏ" sáu năm bên Mỹ. Tóm lại, ông Fikri là một chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục trẻ em. Ông Fikri đã từng giảng bài về đề tài này trên Đài phát thanh. Ông có nhiều công trình được in viết bằng tiếng Thổ, tiếng Pháp và tiếng Anh. Ông còn viết nhiều bài báo khoa học cho các báo và tạp chí.

Mối quan tâm của tôi với ông Fikri mỗi lúc một tăng lên. Trong đời, tôi chưa từng được gặp người nào như thế. Ông ta nói: "Cái bàn"... - thế là chúng tôi cười, "cái cửa" chúng tôi lại cười. Trong phòng khách rôm rả tiếng cười vui vẻ. Cười nhiều quá chúng tôi chảy cả nước mắt.

- Ôi, ông làm chúng tôi mệt quá, ông Fikri! Thôi đi nào!... Ha - ha - ha!...

- Tôi van ông, ông Fikri, đủ rồi!... Hô - hô - hô!

Người thì hai tay ôm lấy bụng, người thì cúi gập hẳn người lại, người thì bò lăn ra tấm thảm.

- Hê - hê - hê!

- Hi - hi - hi!

- Hư - hư - hư!

Tôi thật sửng sốt. Không tin được. Chưa từng thấy!

Nhưng điều làm tôi ngạc nhiên nhất là nét mặt ông Fikri vẫn hoàn toàn tỉnh bơ, không một nét cười nụ.

Chờ cho trận cười hơi dịu đi, tôi lại gần ông ta.

- Làm sao mà ông có được tính hài hước như thế, thưa ông Fikri? Bí quyết của ông là ở chỗ nào, ông dạy chúng tôi với?

- Bí quyết rất đơn giản, - ông Fikri đáp. - Anh hãy tránh cáu giận. - Không bao giờ. Tôi đã bốn mươi tám tuổi và cho đến hôm nay tôi chưa hề cáu giận, dù chỉ một lần.

Thật quá kỳ lạ! Chả lẽ ông chưa bao giờ cáu giận?

- Không!

- Thế nếu người ta xúc phạm ông?

- Cũng thế thôi. Khi tôi học phổ thông, tôi có thể trêu tức bất cứ ai, nhưng không ai có thể trêu tức tôi... Ai chửi tôi tục tĩu đến đâu, tôi cũng không giận - tôi chỉ mỉm cười và bỏ đi. Tôi coi họ là kẻ vô giáo dục.

Chúng tôi chuyển sang đề tài giáo dục trẻ em. Bản thân tôi cũng là người cha, nên tất nhiên tôi bắt đầu kể lể những đứa con của mình.

- Ông Fikri ạ, tôi nghĩ là ông giáo dục con cái giỏi như thế nào!

- Đáng tiếc là...

- Sao thế? Ông là người nắm chắc phương pháp sư phạm cơ mà?

- Tôi không có con.

- A-a-a... Vợ ông không sinh được?

- Tôi không có vợ.

Tôi lập tức bị cụt hứng. Một người không có vợ con thì làm sao mà có thể hiểu và giáo dục được trẻ con? Ôi, thật là dễ ợt khi ta đi dạy người khác "phải dạy trẻ như thế này, như thế kia...".

Nói thực, thậm chí tôi còn cảm thấy hơi giận.

Ông Fikri lại tiếp tục pha trò. Nhưng tôi đã không còn hứng để cười được nữa.

Nhưng rồi sự kìm nén của tôi kéo dài không được lâu. Chẳng biết từ lúc nào tôi lại bắt đầu cười hô hố như mọi người.

Suốt trong thời gian đó, từ phòng bên cạnh vẫn không ngớt vẳng lại tiếng gào thét của cậu bé tinh nghịch.

Thấy thế ông Fikri hỏi:

- Có chuyện gì ở bên đó thế?

Chủ nhà giải thích cho ông, đứa trẻ hư quá, không có bảo mẫu nào dạy dỗ nổi.

- Ê - ê - ê!... Không để thế được! - Ông Fikri tuyên bố. - Giờ này trẻ con phải đi ngủ rồi. Không đưa chúng nó đi ngủ, chúng sẽ ngồi thức với người lớn.

Ông Fikri đọc một bài giảng dài về vấn đề này. Sau đó ông ra lệnh.

- Cho dẫn đứa trẻ ra đây!

Bà chủ vội xua xua tay.

- Ôi, ông Fikri! Ông không biết thằng con ngỗ nghịch của chúng tôi đâu! Nó sẽ làm ông tức điên đầu lên đấy!

Ngài Fikri lập tức bằng những luận cứ khoa học bác bỏ những lời nói sai lầm đó.

- Không bao giờ để trẻ ngồi một mình. Nó phải luôn luôn hoạt động. Dẫn đứa trẻ ra đây.

Ông bố can thiệp:

- Ông chưa biết nó đâu!... Thằng quỷ sứ ấy sẽ làm hỏng hết cuộc vui tối nay cho mà xem!

- Không, cứ dẫn ra đây, dẫn ra đây - ông Fikri khăng khăng. Bà mẹ nói:

- Tuỳ ông thôi. Nhưng tôi đã bảo trước rồi nhé!...

Đứa bé được dẫn đến.

Đó là một cậu bé bốn tuổi, trông rất tinh nhanh, hiếu động, đôi mắt linh lợi của nó cứ đảo đi đảo lại khắp bốn phía. Thấy đám đông người lớn, lúc đầu cậu bé còn e dè, bẽn lẽn.

Ông Fikri khuyên:

- Cứ để cậu bé một mình. Đừng để ý gì đến cậu ta. Rút tờ giấy bóng mở, ngăn hai hàng thuốc trong bao thuốc lá, ông Fikri gấp chiếc thuyền nhỏ và đưa cho cậu bé. Nó linh hoạt hẳn lên, hỏi:

- Đây là cái gì?

- Cái thuyền, - ông Fikri trả lời.

Cậu bé lại hỏi:

- Đây là cái gì?

- Cái thuyền, cháu thấy đấy, cái thuyền.

Bố cậu bé nói:

- Thế là ông vào tròng nó rồi, ông Fikri! Nó sẽ hỏi ông cho đến sáng mai. "Đây là cái gì?" làm ông mệt nhoài cho mà xem.

- Ở tuổi này trẻ con đứa nào cũng vậy, - ông Fikri giải thích. - Chúng hỏi người lớn luôn mồm. Đây là giai đoạn trẻ em tạo lập mối quan hệ giữa chúng với môi trường xung quanh. Đứa trẻ nào hỏi càng nhiều thì trí tuệ nó càng phát triển. Nên mừng mới phải. Trả lời các câu hỏi của trẻ nhỏ phải thật kiên nhẫn và dịu dàng. Giáo dục trẻ em là một công việc không dễ dàng, đòi hỏi chúng ta phải kiên nhẫn, kiên nhẫn và kiên nhẫn. Mỗi một câu hỏi của trẻ phải trả lời một cách nghiêm túc, rõ ràng, tựa như khi bạn nói chuyện với người lớn.

- Thôi được, thôi được, để rồi xem - Ông bố nói:

- Đây là cái gì? - Cậu bé hỏi.

- Chiếc thuyền, - ông Fikri nhắc lại. - Nó bơi ở trên biển, thế này này. Phựt - phựt - phựt...

Tôi có bốn đứa con, vì thế tôi để ý xem bài học sư phạm này sẽ ra như thế nào.

Ông Fikri lấy giấy gập tiếp con sói, thằng hình nhân, chiếc ô tô.

Cậu bé lập tức quấn lấy ông.

Thậm chí tôi cũng phải thừa nhận:

- Thế mới gọi là khoa học! Trông kìa, họ nhanh chóng thân mật với nhau chưa?

- Đừng để ý đến chúng tôi, - ông Fikri yêu cầu. - Các bạn cứ nói chuyện tiếp tục đi.

Chúng tôi trò chuyện với nhau, nhưng thực ra bao nhiêu chú ý vẫn dồn về họ.

- Đây là cái gì?

- Con sói con.

- Đây là cái gì?

Cái này ấy à?.... Đồng hồ.

Cậu bé chỉ tay vào cái núm trên chiếc đồng hồ của ông Fikri.

- Đây là cái gì?

- Cái đồng hồ.

- Không, không cái này cơ?

- Cái này ấy à?... Cái này... là cái để lên dây cót. Gọi là cái núm vặn.

Cậu bé chỉ vào ấm Samôva.

- Đây là cái gì?

- Ấm Samôva.

- Còn đây là cái gì?

- Ấm Samôva, dùng để đun nước sôi pha trà.

- Không phải, cái này cơ?

- Cái vòi ấm.

- Đây là cái gì?

- Cái này ấy à?... Đây là một bộ phận của ấm Samôva...

Ông Fikri quay sang giải thích cho chúng tôi:

- Đấy, cần phải trả lời như thế cho từng câu hỏi của đứa trẻ.

Cậu bé bất ngờ chỉ vào bộ ngực to bự của một bà.

- Đây là cái gì?

- Cái này ấy à?... Hừm... Cái áo hở vai.

- Không, không cái này cơ?

- Bộ ngực.

Cậu bé chỉ vào cái nắp ấm Samôva.

- Đây là cái gì?

- Không, cái gì đây?

- Ta đã nói với con là ấm Samôva rồi cơ mà!

- Không, không phải đây là cái gì?

- Ôi lạy đức A La!... Một chi tiết của ấm Samôva...

Ông Fikri quay sang phía chúng tôi:

- Trong mọi trường hợp không được cáu giận. Tuyệt đối cấm điều này.

- Đây là cái gì?

- Cái này à? Cái chân.

Cậu bé chỉ vào bắp đùi một bà.

- Không, không cái này cơ?

- Cát vạt váy.

- Đây là cái gì?

- Cái bắp chân.

- Đây là cái gì?

- Cái bắp chân, con trai nhỏ của ta, cái bắp chân. Phần này ở chân gọi là bắp chân.

- Đây là cái gì?

Máu dồn lên mặt ông Fikri, mặt ông bỗng trở thành đỏ tía.

- Cái bắp chân, bắp chân, bắp chân!... Ông biết mình đã lỡ lời, vội lập tức kìm lại. - Không được cáu giận. Phải kiên nhẫn, kiên nhẫn. Bất cứ trong trường hợp nào cũng không được tức tối.

- Đây là cái gì?

- Cái đồng hồ.

- Đây là, đây là cái gì?

- Cái đồng hồ, con ạ. Cái đồng hồ.

- Đây là cái gì?

- Cái núm vặn của đồng hồ.

- Đây là cái gì?

- Thôi nào, cháu hãy chơi một lát với cái thuyền đi.

- Đây là cái gì?

- Cái bắp chân.

- Không, không phải cái này cơ?

- Cái áo hở vai.

- Đây là cái gì?

- Bộ ngực.

Ông Fikri giúi vào tay cậu bé mấy thứ đồ chơi gấp bằng giấy và chuyển sang ngồi ghế khác. Nhưng cậu bé lập tức chạy ngay đến chỗ ông và chỉ ngón tay bé xíu vào cái mũi to của một ông khách hỏi:

- Đây là cái gì?

- Cái này ấy à?... Cái mũi.

- Đây là cái gì?

- Mũi. Mu-ũi... M-u-ũ-i... cháu hiểu chưa, cái mũi?

- Đây là cái gì?

- Ta đã nói với con rằng, cái mũi... Cái mũi, con ạ.

- Không, không, cái gì đây?

- Ta đã nói với con rồi cái bắp chân. Phần này của chân gọi là bắp chân. Bắp chân. Bắp chân. Hiểu chưa?

- Đây là cái gì?

- Đây là cái mũi.

- Đây là cái gì?

- Mũi!

Cậu bé cứ chỉ mãi vào cái mũi.

- Đây là cái gì?

- Mũi, mũi, mũi!...

Ông Fikri nói với chúng tôi:

- Các anh không được bực mình, trong bất cứ trường hợp nào. Khi đứa trẻ còn chưa hiểu thì còn phải giải thích. Mười, một trăm, một nghìn lần vẫn phải giải thích! Cốt sao cho đứa bé lĩnh hội được.

Hình như cậu bé tinh quái nắm được ý nghĩa những lời ông Fikri nói. Cậu cứ một mực chỉ vào cái mũi.

- Đây là cái gì?

- Mũi. Mu-u-ũi! M-u-ĩ!... M-ũ-i!

- Đây là cái gì?

- Mũi, mũi, mũi!

Cái cằm và lông mày ông Fikri bắt đầu giật giật.

- Đây là cái gì?

Lúc này tôi thấy thần kinh ông Fikri đã căng thẳng hết mức. Ông hạ giọng, cố nói thật dịu dàng, van vỉ.

- Mũi, mũi, con ạ, mũi, cháu bé ạ, mũi...

- Đây là cái gì?

- Mũi, nhóc con ạ. Mũi, mũi.

- Đây là cái gì?

- Mũi!... Nào nói đi: mũi!

Ông Fikri cho ngón tay vào cổ áo rút mạnh cà vạt.

- Mũi, mũi, con trai ạ! Cái con hỏi trên mặt bác này gọi là cái mũi.

- Đây là cái gì?

Ông Fikri cởi áo vét.

- Mũi!

- Đây là cái gì?

- Ta đã nói với cháu rồi, cái mũi!... Nghe rõ chưa, cái mũi...!

- Đây là cái gì?

- A-a-a, thôi đủ rồi! Đây là cái mũi.

- Đây là cái gì?

- Mũi, ta nói rồi mà! Chà, chà, cái thằng... Nhưng ông kịp kìm lại được. - Không được cư xử thô bạo với trẻ em. Các bạn hiểu chứ? Không bao giờ!

- Đây là cái gì?

Ông dài giọng nhưng vẫn dịu dàng.

- C-á-i m-ũ-ũi.

- Đây là cái gì?

- Ôi - ôi - ôi!

- Đây là cái gì?

- U-u-u. Nhưng ông Fikri vẫn còn giữ được bình tĩnh. Với trẻ con phải hết sức kiên nhẫn. Không được cáu giận. Câu hỏi nào của chúng cũng phải trả lời.

- Đây là cái gì?

- Cài này ấy à?... Cái này là đôi giầy.

- Không, không cái này cơ?

- Cái khoá kéo.

- Đây là cái gì, cái gì?

- Đây là cái núm của khoá kéo.

- Đây là cái gì?

- Cái chân.

- Đây là cái gì?

- Cái đùi. Cái đùi của cô...

Mặt ông Fikri đỏ rựng lên, tiếng thở nặng nề. Ông lại đổi sang ghế khác. Nhưng cậu bé không rời ông đến nửa bước.

- Đây là cái gì?

- Cái chân.

- Không, không phải, cái này cơ.

- Kim đồng hồ... Chà, chà, cái thằng!

- Đây là cái gì?

- Chà, chà, cái thằng tối dạ!... Ta đã bảo rồi, cái mũi mà!...

Ông Fikri vốn rất bình tĩnh, lịch thiệp, bỗng bật dạy khỏi ghế, hai tay vò đầu bứt tai.

- Đây là cái gì? - Cậu bé vẫn không buông tha.

Và lúc này đã xảy ra điều kỳ lạ nhất: ông Fikri bắt đầu chạy khắp phòng, vừa chạy vừa la to:

- Đây là cái gì? - Đây là cái gì?

Ông Fikri và cậu bé cứ tranh nhau hỏi:

- Đây là cái gì?

- Đây là cái gì?

Cậu bé nghĩ rằng bác Fikri nghĩ ra trò chơi mới với nó, nên cười sằng sặc thích thú.

- Đây là cái gì? - Nó hỏi.

Từ đầu đến giờ cậu bé không nói gì ngoài câu hỏi "Đây là cái gì?"- Đây là cái gì?

Chúng tôi cảm ơn chủ nhà, chia tay nhau và ra về.

Sau này chúng tôi được biết, ngài Fikri đã bị điên thực sự. Mấy tháng liền người bệnh đáng thương ấy lúc nào cũng lẩm bẩm chẳng khác gì con vẹt: "Đây là cái gì? Đây là cái gì?..." Sau đó ông ta bình phục và đi sang Mỹ. Bấy giờ ông đang giảng dạy môn sư phạm tại một trong các trường Tổng hợp ở bên đó.