ại Amsterdam, cha bận rộn và im lặng một cách khác thường,tôi thì bứt rứt chờ đợi cơ hội để hỏi cha về giáo sư Rossi. Ngày nào bà Claycũng dùng bữa tối với chúng tôi trong phòng ăn ốp gỗ tối màu, bà ấy phục vụchúng tôi nhưng đồng thời cũng cùng ăn như một thành viên trong gia đình, vàtrực giác của tôi mách bảo cha không muốn kể tiếp chuyện khi bà có mặt. Nếu tôicố công tìm gặp cha trong thư viện thì cha sẽ hỏi han ngay về ngày hôm đó củatôi như thế nào, hoặc muốn xem bài vở của tôi ra sao. Tôi đã bí mật kiểm tracác ngăn kệ trong thư viện ngay khi trở về từ Emona, nhưng cuốn sách và nhữngthứ giấy tờ kia đã biến mất khỏi vị trí của chúng; tôi không biết cha cất chúngở đâu. Nếu đêm nào bà Clay không có mặt, cha lại đề nghị chúng tôi đi xem chiếubóng, hoặc đưa tôi đến cái cửa hàng náo nhiệt bên kia con kênh đào để uống càphê và ăn bánh ngọt. Có thể nói cha đang tìm cách né tránh tôi, ngoại trừ đôilần tôi ngồi gần cha, đọc sách và trông chờ cơ hội tốt để hỏi chuyện, chathường đưa tay vuốt tóc tôi, trên mặt phảng phất một nỗi buồn khó đoán. Nhữnglúc như vậy, tôi không đành lòng khơi lại câu chuyện ấy.

Khi lại du hành về phương Nam, cha dẫn tôi theo. Ở đó, chachỉ có một cuộc họp, hơn nữa lại là họp không chính thức, hầu như không đángcho một chuyến đi xa, nhưng cha nói, ông muốn cho tôi thưởng thức phong cảnhvùng này. Lần này chúng tôi đáp xe lửa đi qua Emona, sau đó đi tiếp một chuyếnxe buýt đến Ragusa.Cha vẫn thích sử dụng phương tiện công cộng, bất cứ khi nào có thể. Hiện tại,khi phải đi đây đi đó, tôi thường nhớ đến cha và sử dụng xe điện ngầm thay vìthuê xe riêng. "Rồi con sẽ thấy - Ragusa khôngphải là nơi dành cho xe hơi," cha nói khi chúng tôi bám vào thanh vịn kim loạiphía sau ghế ngồi của tài xế. "Bao giờ cũng nên ngồi phía trước để khỏi bị sayxe." Tôi bấu chặt thanh sắt đến độ các khớp đốt ngón tay trắng bệch ra; chúngtôi như đang bay giữa trùng trùng điệp điệp núi đá xám xanh của vùng đất mớinày. "Ôi trời," cha buột miệng thốt lên sau cú xóc nảy kinh hoàng tại một khúcquanh hình chữ chi. Các hành khách khác có vẻ hoàn toàn tỉnh bơ. Ở dãy ghế bênkia, một bà lão mặc đồ đen đang ngồi móc áo, khuôn mặt đóng khung trong mépkhăn choàng, đu đưa theo nhịp xóc của xe buýt. "Xem kỹ nhé," cha nói. "Con sắpđược nhìn thấy một trong những thắng cảnh tuyệt vời nhất của miền duyên hảinày."

Tôi chăm chú nhìn qua cửa sổ xe, ước gì cha đừng cảm thấycần thiết phải hướng dẫn tôi quá nhiều như vậy, nhưng vẫn cố hết sức thu vàotầm mắt phong cảnh núi đá trập trùng, trên đỉnh là những ngôi làng toàn nhàbằng đá. Trước lúc hoàng hôn, tôi vui mừng khi trông thấy một phụ nữ đứng bênđường, có lẽ đang chờ một chuyến xe buýt chạy hướng ngược lại. Bà cao, mặc mộtchiếc váy dài, nặng trình trịch với áo chẽn sát thân, đầu đội một kiểu mũ kỳlạ, giống như một cánh bướm bằng vải phin ocganđi. Bà đứng một mình giữa nhữngtảng đá, trong ánh chiều tà, bên cạnh là một cái rổ đặt trên mặt đất. Tôi cứngỡ người phụ nữ đó là một pho tượng, cho đến lúc bà ngoảnh cái đầu tuyệt đẹpkhi xe chúng tôi chạy ngang qua. Khuôn mặt hình trái xoan xanh tái, ở quá xa đểcó thể nhận ra bất kỳ đường nét nào. Khi tôi tả lại người phụ nữ đó với cha,ông bảo bà mặc trang phục địa phương của vùng Dalmatia này."Có phải là một chiếc mũ lớn, có dây buộc cằm và hai cánh che mỗi bên? Cha đãtừng thấy những hình ảnh như vậy. Con có thể nói bà ta là một hồn ma - chắc hẳnbà ta sống trong một ngôi làng rất nhỏ. Cha nghĩ, bây giờ hầu hết những ngườitrẻ tuổi vùng này đã diện quần jean xanh cả rồi."

Tôi dán mặt vào cửa sổ xe. Chẳng còn hồn ma nào xuất hiện,nhưng tôi không bỏ sót một cảnh tượng kỳ diệu nào: Ragusa, tít xa bên dướichúng tôi, một thành phố trắng ngà, mặt biển chan hòa ánh mặt trời vỗ sóngquanh những bức tường bao, bên trong khu thành tráng lệ có từ thời Trung cổ lànhững mái nhà ngói đỏ, đỏ hơn cả trời chiều. Thành phố nằm trên một bán đảorộng lớn, những bức tường thành có vẻ như bất khả xâm phạm đối với bão biển vànhững cuộc xâm lăng, một tên khổng lồ ngự trị trên bờ biển Adriatic_. Nhìn từđiểm cao nhất của con đường, thành phố như một công trình thu nhỏ, giống nhưmột vật được chạm khắc bằng tay không theo một tỷ lệ nào, nằm dưới chân nhữngngọn núi.

Vài giờ sau, chúng tôi đến con phố chính của Ragusa, conđường lát đá cẩm thạch, nhẵn bóng sau hàng thế kỷ chịu đựng những gót giày qualại, phản chiếu ánh sáng từ các cửa hàng và dinh thự xung quanh đến nỗi nó lấplánh như mặt nước một dòng kênh lớn. Ở một góc yên tĩnh cuối con đường, an toànthoải mái giữa trái tim cổ kính của thành phố, chúng tôi buông mình xuống ghếtrong quán cà phê, tôi quay mặt thẳng về hướng gió, những cơn gió mang hương vịcủa sóng vỗ bờ và - kỳ lạ thay khi đã vào mùa này mà tôi còn cảm thấy - mùihương của những quả cam chín mọng. Biển và bầu trời hầu như đen kịt. Nhữngchiếc thuyền đánh cá như nhảy múa trên mặt biển dữ dội ngoài khơi xa; ngọn giómang đến cho tôi âm thanh của biển, hương vị của biển và một cảm giác dịu êmmới mẻ. "Chào phương Nam,"cha nói, vẻ hài lòng, cầm lấy một ly whisky và một đĩa bánh mì nướng với cátrích. "Giả sử con xuống thuyền ra khơi ngay tại đây trong một đêm trời tronggió lặng. Con có thể dựa vào các vì sao để từ đây dong thẳng đến Venice, hoặc bờ biển Anbani, hoặc đến tận biển Aegean."

"Phải mất bao lâu để đến Venice vậy cha?" Tôi khuấy tách trà vàlàn gió thổi bạt hơi nóng bay ra hướng biển.

"À, một tuần hoặc hơn, cha nghĩ vậy, nếu đi bằng một chiếcthuyền thời Trung cổ." Cha nhìn tôi, mỉm cười, thanh thản trong giây lát."Marco Polo sinh ra ở bờ biển này, và người Venetian 1 thường xuyên xâm lấnvùng này. Có thể nói, chúng ta thực sự đang ngồi tại cửa ngõ dẫn vào thế giới."

"Cha đã đến đây vào lúc nào?" Tôi chỉ mới bắt đầu tin vàocuộc sống trước đây của cha mình, lúc tôi chưa ra đời.

"Cha đã đến đây nhiều lần. Có lẽ là bốn hoặc năm lần. Lầnđầu tiên cách đây đã nhiều năm, khi hãy còn là sinh viên. Vị giáo sư hướng dẫnđã khuyên cha nên từ Ý đến thăm Ragusa, chỉ để nhìn kỳ quan này, trong khi chacòn đang học - như cha từng kể với con là cha đã học tiếng Ý ở Florence trongmột mùa hè."

"Ý cha muốn nói giáo sư Rossi."

"Đúng vậy." Cha nhìn tôi, ánh mắt sắc lạnh, rồi nhìn vào cốcrượu.

Một khoảnh khắc yên lặng, được phủ lấp bằng âm thanh tấm vảibạt che mái hiên quán đang lật phật trên đầu chúng tôi trong cơn gió nồm ấm áptrái mùa. Từ bên trong quầy rượu và nhà hàng vẳng ra tiếng một đám khách dulịch, tiếng lanh canh của đồ sứ, kèn saxô, đàn dương cầm. Từ ngoài vọng vàotiếng ì oạp của sóng vỗ mạn những con tàu trong bến cảng tối thẫm. Sau cùng chalên tiếng. "Cha sẽ kể cho con thêm một chút về ông ấy." Cha vẫn không nhìn tôi,nhưng tôi nghĩ trong giọng nói của cha có một chút gắng gượng nào đó.

"Con thích chuyện đó," tôi thận trọng đáp lại.

Cha nhấp ly rượu. "Có phải con cứ bướng bỉnh muốn biết nhữngcâu chuyện đó?"

Cha mới là người bướng bỉnh, tôi muốn trả lời như vậy, nhưngtôi tự kiềm chế không nói ra; tôi muốn nghe câu chuyện hơn là muốn tranh cãi.

Cha thở dài. "Được rồi. Ngày mai, cha sẽ kể cho con nghethêm về ông ấy, trong ánh sáng ban ngày, khi cha không quá mệt và chúng ta cóchút thời gian khi đi dạo dọc theo các bức tường bao." Cha đưa ly rượu trỏ vềphía những bức tường có lỗ châu mai màu trắng xám phía trên khách sạn. Lúc đó sẽthích hợp hơn để kể chuyện. Nhất là câu chuyện này."

Vào giữa buổi sáng, chúng tôi đã ngồi chễm chệ ở độ cao bamươi mét trên các con sóng đang xô vào và sủi bọt trắng xóa quanh dãy tường baokhổng lồ của thành phố. Bầu trời tháng Mười một rực rỡ như một ngày hè. Chamang kiếng râm vào, nhìn đồng hồ, gấp tập tranh ảnh giới thiệu về công trìnhkiến trúc có mái che cũ kỹ phía dưới lại, chờ cho nhóm du khách người Đức bướcra khỏi tầm nghe của chúng tôi. Tôi nhìn ra bên ngoài mặt biển bao la, phóngtầm mắt qua bên kia một hòn đảo phủ đầy cây cối, tít đến tận chân trời mờ xanh.Từ hướng đó, những chiếc thuyền của người Venetian đã từng đến, mang theo hoặcchiến tranh hoặc giao thương, những ngọn cờ màu vàng đỏ của họ đã từng khôngngừng bay phấp phới dưới vòm trời lấp lánh này. Trong lúc chờ cha lên tiếng,tôi cảm thấy trào dâng một thấu ngộ chẳng mấy liên quan đến học thuật. Có thểnhững con tàu mà tôi tưởng tượng ra ở phía chân trời kia không đơn giản chỉ làmột phần của một hoạt cảnh đầy màu sắc. Tại sao cha lại quá khó khăn để bắt đầunhư vậy?