gười kể lại câu chuyện này cho các bạn tù là một ông già câm. Vóc dáng cao lớn, thẳng thớm, gương mặt hiền hậu, tính tình hoà nhã, ông được mọi tù nhân yêu mến. Đặc biệt là những đứa trẻ. Chúng yêu ông như ông ruột.

Những người biết ông ngoài đời kể rằng ông đã tham gia hai cuộc chiến tranh dài, đánh “dư trăm trận”, bằng chứng là trên người ông đầy sẹo, dấu vết của những cuộc chiến đã qua. Gần hết cuộc đời ông ở trong quân ngũ. Theo họ kể, ông hoàn toàn vô tội. Ông bị bắt vì nhà lãnh đạo đích thân ra lệnh bắt người bảo vệ ông ta để trừ hậu hoạn. Thế là ông trở thành tù không có án. May mà ông đã không ra lệnh thủ tiêu người mà ông còn dành lại một chút cảm tình. Người ta không xử ông, nhưng cũng không thả ông. Với những kẻ bị coi là nguy hại cho an ninh xã hội, người ta có quyền làm như thế. Vợ con ông không bị bắt, nhưng trở thành con tin để buộc ông im lặng.

Sau nhiều năm biệt giam ông trở thành người câm mất trí, lúc khóc lúc cười, xé quần xé áo, nói cách khác là dở điên dở dại. Sau khi yên tâm rằng ông vô hại người ta cho ra ở trại chung.

Câu chuyện trên được viết lại theo lời kể rất vắn tắt của người tù bị coi là mất trí ấy. Tôi thêm vào đấy những chi tiết tưởng tượng dựa trên những gì tôi từng trải qua trên những nẻo đường kháng chiến.

Những câu chuyện hoang đường bao giờ cũng là sản phẩm của một trí tưởng tượng phong phú, hoặc một trí nhớ bệnh hoạn. Ông già câm nằm bên đã kể câu chuyện này cho tôi nghe, bằng giọng thì thầm vào một đêm trừ tịch ở một trại giam giữa rừng núi phía Bắc. Trong những đêm như đêm này, người tù nào cũng không ngủ, người nhớ nhà, người thả hồn về quá khứ. Cũng là lúc những hồi ức trong cuộc đời “ở ngoài kia” được tái hiện trong những truyện kể. Tôi tin nó là chuyện thật. Ông già không bịa.

Theo lời ông kể thì chuyện xảy ra với một người bạn. Tôi đồ rằng nó là chuyện xảy ra với chính ông.

Khi tôi hỏi ông: với tư cách một người duy vật – ông có tin rằng con người có linh hồn không, thì ông không trả lời.

Đã quen tính ông, tôi không gặng.

Sau đây là câu trả lời của ông vào một lúc khác, khi chỉ có hai chúng tôi với nhau vào một buổi chiều. Chúng tôi ngồi ở một góc vắng trong sân trại. Hoàng hôn tắt dần trên đỉnh núi xa xa.

– Linh hồn? Tôi không nghĩ rằng có, nhưng tôi cũng không dám quả quyết rằng không – ông nói – Nếu linh hồn có thì ở đâu ta cũng có thể gặp nó. Hoặc ít nhất thì cũng thấy được nó khi một số điều kiện được thoả mãn, thí dụ những buổi mưa thâm tối trời, không trăng không sao, hoặc trong những ngôi nhà hoang không người ở, những khúc sông có xoáy nước dữ dội, có nhiều người chết đuối…như ta thường được nghe trong những chuyện ma.

Tôi nói tôi không tin ở sự tồn tại của linh hồn. Người ta chết là hết. Chẳng có gì còn lại sau khi sự sống không còn trong thân xác. Khoa học thực nghiệm không thừa nhận sự tồn tại của cái gọi là linh hồn.

– Tôi cũng từng thiên về cách anh nghĩ – ông già nói – Nếu có linh hồn thì thế giới của chúng ta đã tốt hơn nhiều.

– Tại sao?

– Tại vì các linh hồn sẽ không thể chịu được sự chứng kiến những gì mà khi sống chúng đã phải chịu. Chúng sẽ giúp ta loại khỏi đời sống những tên khốn nạn, những tên đê tiện, những con quỷ mang hình người.

– Nhưng còn câu chuyện kia?

– Có thể có nhiều cách giải thích. Rằng đó là hình ảnh được ghi lại từ giấc mơ hỗn độn do cơn sốt rét ác tính gây nên. Chẳng hạn, anh bộ đội ngất đi trên đường vì sốt cao. Cô con gái trên nhà sàn là có thật, trong cơn sốt mê man anh ta chỉ nhớ láng máng về những gì xảy ra. thực hư lẫn lộn…

– Có lý – tôi nói.

Ông im lặng. Tôi nhắc:

– Sau đó có bao giờ anh bộ đội gặp lại người con gái đó không, trong những giấc mơ chẳng hạn?

– Không. Không một lần nào. Nhưng từ sau câu chuyện ấy anh ta thấy có một cái gì đó như là linh tính, rất lạ, nó báo trước cho anh ta những hiểm nguy.

– Nghĩa là bác vẫn tin rằng chuyện xảy ra với anh bộ đội là có thật?

Ông già im lặng hồi lâu.

– Với anh, tôi không giấu – tôi tin.

– Bác tin?

Ông không gật đầu. Nhưng cũng không lắc.

– Linh hồn là một cái gì đó ta không hiểu – ông già nói – Nó chẳng cần chứng tỏ sự hiện hữu của mình với bất kỳ ai. Vì thế nhiều người không bao giờ thấy. Hiếm có người gặp ma. Phần lớn chuyện ma mà ta được nghe là chuyện báo oán. Đó là những linh hồn bị nhục mạ, bị hà hiếp, bị đối xử tàn tệ, quay lại dương thế để thực hiện cuộc trả thù, đòi lẽ công bằng… Là thứ ma có người gặp. Nhưng với anh bộ đội, linh hồn đã hiện ra không phải như vậy.

– Nó giống một cuộc gặp gỡ trong đời thường…

– Và là một cuộc gặp gỡ đẹp chỉ có trong mơ. Linh hồn cô gái trong câu chuyện tôi kể có lẽ là cái đẹp bị mất sớm. Nó lẽ ra phải được tồn tại, cho tình yêu chẳng hạn. Hãy nhìn dương thế của chúng ta mà xem. Thật đáng tởm. Có biết bao nhiêu đứa khốn nạn trong đó? Còn cô gái mà anh bộ đội gặp trong đêm ấy, là ma đấy, nhưng hoàn toàn không thế. Cô ấy chỉ mang lại hạnh phúc.

Tôi gật đầu.

– Cô ấy cho mà chẳng đòi gì cả….. Ông già nói.

Nguồn: Vũ Thư Hiên | Diễn đàn Câu lạc bộ Văn đoàn Độc lập Việt Nam