hời Xuân Thu, có ba bộ sách được ghi chép thành văn là: Tả Truyện, Công Dương truyện và Cốc Lương truyện.

Trong đó “Tả Truyện”, còn có tên gọi “Xuân Thu tả thị truyện” hay “Tả thị xuân thu”, là một bộ sách lịch sử có tính văn học cao, ra đời sớm nhất.

Tác giả Tả Khưu Linh Quan sử học nước Lỗ dựa theo biên niên sử “Xuân Thu” ghi chép lại những sự kiện lịch sử quan trọng, tương đối tỉ mỉ có hệ thống về các phương diện chính trị, ngoại giao, quân sự, văn hóa, thiên đạo, quỷ thần, họa phúc, Thệ bói, chiêm mộng... từ đời Lỗ Ấn Công nguyên niên đến đời Lỗ Ai Công năm 27 trước công nguyên.

Tả truyện là một bộ sách lịch sử, phong phú da dạng về nội dung, nhưng cũng mang tính văn học khá đậm nét. Thông qua lời nói và việc làm của các nhân vật trong sách, thể hiện khá rõ nét những tư tưởng tiến bộ đương thời, tư tưởng ấy vẫn còn có giá trị giáo dục cho đời sau.

Đó là:

- Tư tưởng dân bàn.

- Tư tưởng yêu nước.

- Bóc trần sự tàn bạo và hoang dâm vô sỉ của bọn thống trị đương thời.

- Tư tưởng chống lại chế độ bạo hành, dùng người làm vật tế lễ và tuấn táng.

Nhưng ở Tả Truyện" vẫn còn có những mặt hạn chế lớn, đó là tư tưởng luân lý phong kiến với quan niệm đằng cấp chính thống, tuyên truyền tôn giáo mê tín, ham mê hoặc con người còn yếu kém về hiểu biết.

Tính nghệ thuật trong Tả Truyện biểu hiện nổi bật những đặc điểm sau:

Câu truyện giàu kịch tính, với những tình tiết khẩn trương hấp dẫn và gây cảm xúc mạnh.

Thể hiện sở trường viết về chiến tranh rất tài tình của tác giả, đặc biệt diễn tả xuất sắc những trận chiến có tính quy mô ác liệt, đồng thời thể hiện tác giả có cách nhìn về các cuộc chiến tranh bằng nguyên tắc tư tưởng nhất động.

Lời lẽ đối đáp trong câu ngụ ngôn từ rất đẹp, biểu hiện tài nghệ sử dụng ngôn ngữ giàu tính hình tượng của tác giả.

Lương Khải Siêu nhà khai sáng thời cận đại của Trung Quốc nhận xét rằng: Tả Truyện là “một cuộc cách mạng trong lịch sử thời Thương Chu đến nay... Tả Truyện còn là pho sử liệu quý giá nhất của hai ngàn năm trước”.

Tiền Mục nhà sử học lớn đương đại nói rằng: Tôi cho rằng khi nghiên cứu lịch sử Trung Quốc cổ đại hãy lấy bộ sách Tả Truyện làm tiêu chuẩn cơ bản để nghiên cứu.

Chúng ta đọc và nghiên cứu bộ sách Tả Truyện, không những giúp chúng ta làm phong phú thêm kiến thức về sử học, văn học, mà còn giúp chúng ta hiểu biết về quá khứ, giúp chúng ta xử lý mọi công việc trên đời.

Thay mặt nhóm dịch và hiệu đính

Trần Kiết Hùng