rời tối và lạnh. Mưa mau hạt. Dưới gốc cây sên già, rậm rạp bên lề đường, có hai đứa trẻ đang nằm ngủ. Đứa nhỏ ba tuổi, nằm dài trên đống lá; đứa lớn sáu tuổi, nằm ấp lên chân đứa nhỏ để ủ ấm cho nó. Đứa nhỏ mặc quần áo len thường nhưng đủ ấm, trên người đắp chiếc áo vét của đứa lớn. Thằng anh nằm rét run. Chốc chốc, làm toàn thân nó run lên. Nó chỉ mặc có chiếc sơ mi và chiếc quần đã mục. Nét mặt có vẻ đau khổ, những giọt nước mắt còn đọng trên đôi má gầy guộc. Tuy thế nó vẫn ngủ say sưa. Một tay nó nắm chiếc huân chương buộc sợi dây màu đen quàng qua cổ, tay kia nắm tay đứa bé để tay đứa bé khỏi lạnh. Hai đứa trẻ giống nhau, chắc là anh em, nhưng đứa bé trông tươi tỉnh, hai má căng tròn. Nó không phải chịu đói rét như anh.

Sáng ra, lúc hai đứa trẻ còn đang ngủ, một người đàn ông đi qua đường, theo sau là một con chó giống vùng núi Saint Bernard.

Người đàn ông có dáng nhà binh, vừa đi vừa huýt sáo, không nhìn ngang nhìn ngửa. Con chó thủng thẳng chạy theo. Đến gần chỗ hai đứa trẻ đang ngủ, nó nghếch mắt, dỏng tai, rồi lao đến nhưng không sủa. Nó nhìn hai đứa trẻ, đánh hơi, liếm tay, khẽ gừ để gọi chủ, nhưng không làm chúng thức dậy. Người đàn ông đứng lại, ngoái nhìn và gọi:

"Capitaine, đi nào!"

Con chó vẫn đứng im, chỉ gầm gừ, lần này to hơn, dài hơn.

Người đi đường đoán có chuyện gì bất thường, anh ta lại gần con chó và ngạc nhiên khi nhìn thấy hai đứa trẻ bị bỏ rơi. Thấy chúng bất động, anh đã tưởng chúng chết, nhưng cúi xuống nghe, thấy vẫn còn thở. Sờ vào tay vào má đứa bé, thấy không lạnh lắm; nhưng tay và má đứa lớn thì lạnh cứng. Nhiều giọt nước mưa từ kẽ lá rơi xuống đầu, xuống vai nó.

"Tội nghiệp! - Anh lẩm bẩm một mình - Không khéo chúng chết mất, quanh chúng chẳng thấy thức ăn, đồ mặc gì cả. Ai lại bỏ chúng trên đường thế này?

Làm thế nào bây giờ? Để chúng ở đây cũng tức là để cho chúng chết. Mà đem theo mình thì đường còn xa lắm, lại đi bộ, chúng theo sao được."

Trong khi anh đang suy nghĩ thì con chó bồn chồn bắt đầu sủa. Nghe tiếng, thằng lớn thức dậy. Nó mở mắt nhìn anh ta, vừa ngỡ ngàng vừa cầu khẩn, rồi lại nhìn con chó, vuốt ve nó và nói:

"Thôi đừng sủa nữa! Để cho em tao ngủ. Nó đang ấm chỗ, tao phải ủ mãi cho nó đấy".

- Thế thì sao? Cháu cũng lạnh lắm đấy chứ! - Người đi đường hỏi.

Đứa trẻ: Cháu thì không hề gì. Cháu lớn, cháu khỏe; nó thì khác, nó bé, hễ đói rét là nó khóc.

Người đi đường: Sao các cháu chỉ có một mình ở đây?

Đứa trẻ: Vì mẹ cháu chết, bố cháu bị cảnh sát bắt, chúng cháu không có nhà cửa, chúng cháu chỉ có một mình.

Người đi đường: Cảnh sắt bắt bố cháu đi làm gì ?

Đứa trẻ: Cháu không biết, có lẽ để cho bố cháu bánh, bố cháu hết bánh rồi.

Người đi đường: Ai cho các cháu ăn?

Đứa trẻ: Ai cho thì chúng cháu ăn.

Người đi đường: Có đủ ăn không?

Đứa trẻ: Có khi đủ, có khi không. Nhưng em cháu thì cứ phải cho nó ăn đủ.

Người đi đường: Vậy là có những ngày cháu nhịn đói.

Đứa trẻ: Không sao ạ. Vì cháu lớn.

Nghe đứa trẻ nói, người đi đường rất cảm động về lòng hiếu thảo của nó và quyết định đưa hai anh em nó về làng gần đấy.

"Mình sẽ nhờ một người tốt trông nom, khi nào mình trở lại sẽ hay. Biết đâu bố chúng không quay về" - Người đi đường nghĩ vậy và hỏi tiếp:

- Cháu tên gì ?

- Cháu là Jacques, em cháu là Paul.

- Cháu có muốn theo chú không ? Chú sẽ chăm nom.

- Thế còn em Paul cháu?

- Cả Paul nữa. Cháu đánh thức nó dậy rồi đi.

- Nhưng Paul mệt; nó không theo kịp chú.

- Chú để nó lên lưng con Capitaine. Cháu yên tâm.

Người đi đường nâng thằng Paul đang ngủ, đặt lên lưng con chó, gật đầu gục vào cổ. Xong rồi anh cởi áo khoác đắp cho nó. Anh còn buộc hai tay áo vào nhau, dưới bụng con chó, cho thằng bé khỏi ngã.

"Này! - anh bảo thằng Jacques - áo cháu đây, mặc vào cho khỏi rét, rồi đi."

Jacques đứng dậy, nhưng lảo đảo và ngã vật xuống. Nước mắt giàn giụa, mệt và lạnh, nó không bước đi nổi.

Người đi đường: Cháu sao vậy? Sao lại khóc?

Jacques: Cháu không đi được, cháu mệt quá.

Người đi đường: Hay là cháu ốm?

Jacques: Không, cháu thấy đói quá, suốt ngày hôm qua cháu không ăn gì; có mỗi miếng bánh thì để cho em cháu.

Người đi đường nghe nó nói mà muốn khóc được. Anh rút từ trong túi ra một miếng bánh, một miếng phó-mát và một chay nước ngọt đưa cho nó.

Hai mắt nó sáng lên. Sắp đưa bánh lên miệng thì nó dừng ngay lại, nhìn sang phía thằng em:

"Thế còn em Paul cháu, nó không có gì ăn? Hay cháu để miếng bánh này cho nó? - Jacques nói như hỏi người đi dường.

- Còn phần Paul đây. Cháu cứ ăn đi. Yên tâm.

Jacques không đợi giục đến lần thứ hai. Nó ăn ngon lành, luôn miệng nhắc lại:

"Cháu cám ơn chú, chú tốt quá. Cháu cầu Thánh Đồng Trinh phù hộ cho chú được mọi sự tốt lành."

Ăn uống no nê rồi, nó thấy người khỏe ra và nói là đã sẵn sàng đi được. Con chó Capitaine vẫn đứng cạnh Jacques. Hơi ấm của nó làm cho Paul nóng người lên và ngủ thật say. Người đàn ông dắt tay nó đi. Con Capitaine theo sau, chậm rãi từng bước, cho đỡ xóc để khỏi đánh thức thằng bé dậy. Người đàn ông vừa đi vừa hỏi chuyện thằng Jacques và được biết là mẹ nó chết sau một đợt ốm dài ngày, đã phải bán tất cả đồ đạc, quần áo, cuối cùng bánh mì cũng không đủ ăn, bố nó buồn lắm.

"Một hôm, Jacques nói, cảnh sát đến tìm bố cháu. Bố không muốn đi, cứ ôm lấy anh em cháu và rên rỉ: "Các con ơi, khổ thân các con." Mấy người cảnh sát phải giục mãi "Đi thôi!" Rồi một người cảnh sát cho cháu một miếng bánh và dỗ: "Cháu ở đây với em. Chú sẽ quay lại đón". Cháu đưa miếng bánh cho em cháu rồi ngồi đợi, nhưng không thấy ai lại đón. Cháu dắt em cháu đi rất lâu. Gặp một nhà đang ăn, cháu xin cho em một chút, người ta bảo anh em cháu ngồi xuống và cho mỗi đứa một miếng bánh. Xong, họ lại cho chúng cháu vào giường ngủ. Lúc chúng cháu thức dậy, người ta cho mỗi đứa một cái bánh. Chúng cháu bỏ vào túi và chào để đi. "Chúa phù hộ các cháu" mọi người nói và nhìn theo. Chúng cháu đã đi như thế nhiều ngày. Hôm qua đang đi thì gặp mưa. Chẳng thấy có nhà cửa gì, cháu đã cho em Paul miếng bánh cháu để dành, rồi vun lá duới gốc cây sên cho nó nằm. Nó khóc vì rét. Cháu nhớ lời mẹ cháu thường dặn "Hãy cầu Đức Mẹ Đồng Trinh, người sẽ cứu giúp". Cháu đã cầu Đức Mẹ. Người đã phán bảo cháu cởi áo đắp cho em, rồi nằm đè lên chân em cho nóng lên. Thế là nó thiu thiu ngủ đi. Đức Mẹ đã phù hộ cho anh em cháu. Cháu cảm ơn Đức Mẹ nhân từ, và cầu xin Người hôm sau phù hộ cho có ăn, vì cháu đói lắm. Em cháu cũng không có gì để ăn. Cháu khóc rồi cũng ngủ đi. Và Đức Mẹ Đồng Trinh đã dẫn dắt chú đến dưới gốc cây sên. Đức Mẹ lòng lành, Người nhân từ quá. Mẹ cháu thường khuyên: "Khi con cần gì hãy cầu xin Đức Mẹ, Người sẽ phù hộ".

Người đàn ông không nói gì, nắm chặt tay đứa bé, lặng lẽ bước đi. Được một lúc, anh thấy nó đi chậm lại.

- Cháu mệt à? - Anh ân cần hỏi.

- Không, cháu vẫn đi đuợc, đến làng sẽ nghỉ.

Người đàn ông nhấc nó đặt lên vai.

"Thế này đi nhanh hơn, anh nói.

Jacques: Cháu nặng, như vậy chú mệt, chú ạ.

Người đàn ông: Không sao! Cháu yên tâm. Đi lính lúc hành quân, chú còn mang nặng hơn.

Jacques: Chú là lính à? Hay là cảnh sát?

Người đàn ông mỉm cười: Không phải cảnh sát. Chú hoàn thành, giải ngũ rồi.

Jacques: Chú tên gì?

Người đàn ông: Moutier.

Jacques: Cháu sẽ không bao giờ quên tên chú, chú Moutier ạ.

Người đàn ông: Chú cũng không bao giờ quên tên cháu, Jacques ạ. Cháu lá đứa trẻ ngoan, một người anh tốt.

+

+ +

Từ lúc đặt thằng Jacques lên vai, Moutier đi nhanh hơn. Chẵng mấy chốc đã đến cổng làng. Anh dừng lại trước một quán trọ và hỏi:

- Có chỗ cho tôi với hai đứa bé và một cho chó không?

- Tôi chỉ cho người trọ thôi, không có chỗ cho chó - Chủ quán trả lời.

- Vậy thì thôi, cả người cũng thôi - Moutier vừa nói vừa đi.

Chủ quán nhìn theo, vẻ buồn bực. Anh ta tiếc đã không nhận. "Người đi đường có vẻ quý con chó lắm, giá mà nhận chắc đuợc trả nhiều tiền."

- Này ông đi đường ơi! - Chủ quán chạy theo gọi.

- Ông cần gì? - Moutier hỏi.

Chủ quán: Tôi có chỗ trọ đây, cả cho chó nữa.

Moutier: Thôi tôi không cần nữa.

Chủ quán: Trong làng này, không có chỗ nào hơn đâu.

Moutier: Không cần.

Chủ quán: Ông chê à?

Moutier: Ông chả chê trước là gì?

Chủ quán: Lại chúa. Tại tôi không nhìn thấy ông. Tôi vội vàng quá.

Moutier: Tôi cũng vậy. Lúc đầu tôi không nhìn kỹ ông như bây giờ. Cảm ơn ông đã vội vàng. Tôi đi chỗ khác.

Moutier quay lưng đi, đến một quán trọ khác, bề ngoài trông giản dị, ở đầu làng, để mặc tên chủ quán đầu tiên giận tím mặt, tức sôi vì đã để lỡ mộ cơ hội kiếm tiền...