ưới chân tường thành Paris gạch đỏ, đạo quân Pháp đã dàn hàng. Hoàng đế Charlemagne, theo kế hoạch, sẽ duyệt qua đội hình hiệp sĩ. Các chiến binh đã đợi ở đấy được hơn ba tiếng đồng hồ, trong một buổi trưa đầu hè, trời oi bức, giăng mây, hơi u ám; các bộ áo giáp đã nóng rát như chảo đặt trên bếp lửa liu riu. Hẳn trong hàng hiệp sĩ im phăng phắc đã có chàng bị choáng váng hoặc lơ tơ mơ, song bộ áo giáp đã trụ giữ tất cả cứng đơ như hàng phỗng đá trên yên ngựa. Thình lình, ba hồi kèn đồng gióng lên trong bầu không khí lắng đọng, những chòm lông mũ đong đưa như trước một làn gió, và ngay lập tức làm tắt ngấm cái thứ tiếng sóng biển gầm gào cho đến lúc đó, mà thật ra đó lại là, ai cũng hiểu ra ngay: tiếng ngáy của các chiến binh bị ụp bên trong cổ chiếc mũ chiến kim loại. Đây rồi, cuối cùng, họ nhận ra hoàng đế Charlemagne đang tiến về phía đầu hàng, trên một con tuấn mã to lớn khác thường, chòm râu rủ tới ngực, tay nắm quả đấm yên ngựa. Trị vì và chinh chiến, chinh chiến và trị vì, tiến lên và tiến lên, giờ đây vị hoàng đế đã có phần già đi so với cái lần gần đây nhất mà các chiến binh được diện kiến.

Dừng ngựa trước mỗi viên sĩ quan, hoàng đế xoay mặt, lia ánh mắt từ trên xuống dưới.

– Này nhà hiệp sĩ xứ Pháp, quý danh ông là chi?

– Thưa hoàng thượng, Salomon từ Bretagne – lật tấm che, để lộ một gương mặt nóng hừng hực, chàng ta mở hết giọng đáp lời; và thêm vào vài tin tức cụ thể, chẳng hạn: – Năm ngàn kỵ binh, ba ngàn năm trăm bộ binh, một ngàn tám trăm phu binh, năm năm chiến dịch.

– Này nhà hiệp sĩ! Hãy xốc lên cùng đội quân Bretagne – vua Charles nói, rồi lọc cà lọc cọc rời sang một viên đội trưởng khác.

– Này nhà hiệp sĩ xứ Pháp, quý danh ông là chi? – hoàng đế lại bắt giọng.

– Thưa hoàng thượng, Olivier từ Vienna – chàng ta mấp máy đôi môi, vừa khi tấm che mặt được giở lên. Và tiếp ngay: – ba ngàn kỵ sĩ tinh nhuệ, một đạo quân bảy ngàn lính, hai mươi chiến xa hãm thành. Kẻ ca khúc khải hoàn tại Phiên-hội-hàng-rong-ngoại-đạo, nhờ hồng ân Thiên Chúa và vì vinh quang của ngài Charles, vua của người Frank.

– Tốt lắm, tài ba thay nhà hiệp sĩ thành Vienna – Charlemagne nói, và với các viên sĩ quan cận thần: – Những con tuấn mã này hơi còm, hãy tăng thêm phần cỏ khô cho chúng.

Rồi nhà vua đi tiếp:

– Này nhà hiệp sĩ xứ Pháp, quý danh ông là chi? – Ông lặp đi lặp lại, lúc nào cũng cùng một ngữ điệu: “tà-tà-tà-tá-tá-tá tá-ta-ta-ta-ta…”

– Thưa hoàng thượng, Bernard từ Montpellier. Kẻ chiến thắng trận Brunamonti và trận Galiferno.

– Ừ, Montpellier diễm lệ! Thành phố của các kiều nữ! – và với các viên cận thần: – Hãy xem xét việc thăng cấp cho ông ta.

Mọi điều nhà vua phán đều đem đến vui sướng, song đã từ nhiều năm nay, lúc nào cũng là những câu bất di bất dịch ấy.

– Này nhà hiệp sĩ có cái huy hiệu ta đã biết, quý danh ông là chi?

Nhà vua nhận ra mọi người từ thứ vũ khí họa trên khiên mà không cần họ phải nói gì, nhưng tập tục là như thế: hô to danh hiệu và tỏ lộ mặt mũi. Có lẽ còn là vì, nếu không vậy, ắt sẽ có chàng nào đó có những việc cần làm hơn là tham dự một cuộc duyệt binh, sẽ gửi tới đây bộ áo giáp của mình với một người khác ở bên trong.

– Alardo từ Dordogne, thuộc gia đình Công tước Amone.

– Này Alardo giỏi giang! Cha anh bảo gì nào – cứ thế và cứ thế: “tà-tà-tà-tá-tá-tá tá-ta-ta-ta-ta…”

– Gualfré từ Montjoie! Tám nghìn kỵ sĩ, chưa kể những người hy sinh!

Những chòm lông vũ dập dờn trên hàng mũ chiến: “Ogier người Đan Mạch!”, “Namo xứ Bayern!”, “Palmerin từ xứ Anh!”.

Màn chiều buông xuống. Các khuôn mặt, lộ ra giữa mép trên và mép dưới chiếc mũ chiến, khó còn nhìn rõ được nữa. Mỗi lời nói, mỗi cử chỉ giờ đây đều có thể đoán trước, và mọi thứ cứ như thế trong cái cuộc chiến đã kéo dài nhiều năm này: mỗi trận đụng độ, mỗi cuộc quyết chiến tay đôi, luôn luôn được chiểu theo cùng những quy tắc ấy, cho nên ngày hôm nay người ta đã biết ngày mai ai sẽ chiến thắng, ai sẽ chiến bại, kẻ nào can trường, kẻ nào hèn nhát, người nào sẽ bị phanh bụng nằm lại, và người nào sẽ chỉ lãnh đủ một cú lộn cổ xuống ngựa bò lê bò càng. Ban tối, dưới ánh đuốc, đội thợ rèn thường xuyên gò lại cũng những vết lõm ấy trên các bộ áo giáp.

– Còn ông? – Nhà vua đã đến trước một hiệp sĩ mặc bộ áo giáp trắng toát; chỉ có một đường viền đen chạy uốn lượn theo các bờ mép; còn thì là sáng choang, được gìn giữ mới toanh, không một vết xước, trùng khít ở mỗi khúc khớp, và vút lên bên trên chiếc mũ chiến là một chòm lông vũ của một giống gà trống phương Đông nào ai biết, óng ánh đủ sắc cầu vồng. Trên mặt tấm khiên có vẽ hình một huy hiệu đặt giữa hai vạt một chiếc áo choàng rộng rủ xếp nếp, và bên trong huy hiệu này có hai vạt áo choàng khác mở ra hé cho thấy một huy hiệu nhỏ hơn, vốn lại chứa một huy hiệu khác được quàng trong chiếc áo choàng nhỏ hơn nữa. Với cái thiết kế càng lúc càng tinh vi, miêu tả một loạt áo choàng, cái trước vén ra chứa cái sau, và ở tâm điểm ắt phải hiện hữu cái gì đó, song nào ai có thể nhận ra đây, vì hình vẽ đã trở nên quá li ti. – Nhà hiệp sĩ tươm tất sạch bóng ở đây thì sao… – Charlemagne nói, nhà vua từng chứng kiến sự thể chiến tranh càng kéo dài thì các chàng hiệp sĩ càng kém lau chùi.

Từ bên trong chiếc mũ chiến đậy nắp kín mít, một giọng nói loảng xoảng vọng ra, như thể không từ một cổ họng, mà từ sự rung lên của các phiến giáp, vang vang âm hưởng:

– Tôi, Agilulfo Emo Bertrandino nhà Guildiverni và các nhà Corbentraz và Sura, hiệp sĩ Miền-Trong-Trắng-Mà-Giới-Tuyến-Bất-Bỉ-Đáo-Kèm-ĐuôiSeo!

– À, ra thế… – Charlemagne thốt lên, và từ bờ môi dưới trề ra, ông cũng bật ra được loạt chậc miệng, như để bảo rằng: “Quả là khốn đốn, nếu ta phải nhớ danh hiệu của tất cả”. Tuy nhiên hoàng đế lập tức nhíu mày. – Thế tại sao ông không lật tấm che lên cho mọi người trông thấy mặt mũi?

Chàng hiệp sĩ vẫn bất động; cánh tay phải, đeo các phiến khớp bằng sắt và được ráp nối khít khao, kẹp chặt vành yên ngựa hơn nữa, trong lúc cánh tay kia, giữ tấm khiên, có vẻ rung lên như thể bị rùng mình.

– Này, nhà hiệp sĩ, ta hỏi ông đấy! – Charlemagne nhấn mạnh. – Sao lại không tỏ lộ mặt mũi cho hoàng đế của ông thấy?

– Thưa hoàng thượng, vì tôi không hiện hữu ạ. – Giọng nói sắc lẻm phát ra từ cái ống cổ.

– Ôi, cái anh chàng này! – Hoàng đế kêu lên. – Bây giờ lực lượng chúng ta thậm chí còn có một nhà hiệp sĩ không hiện hữu! Xem nào.

Agilulfo vẫn tỏ vẻ ngần ngại giây lát, rồi dứt khoát, song từ từ, đưa tay lên lật tấm che. Chiếc mũ chiến trống rỗng. Không có ai bên trong bộ áo giáp trắng toát cài lông vũ óng ánh.

– Ôi chao, thế thì quá đỗi! – Charlemagne thốt lên. – Nếu không hiện hữu, thì làm sao mà ông phục vụ?

– Bằng sức mạnh của ý chí – Agilulfo cho biết – và niềm tin vào sứ mệnh thần thánh của phe ta!

– Đúng thế, đúng thế, ông nói phải lắm, cần thực hiện nghĩa vụ của mình như thế. Ờ ờ, trong cương vị một kẻ không hiện hữu, ông quả là tài ba!

Agilulfo ở vị trí cuối cùng. Giờ thì hoàng đế đã duyệt qua từng người; ông quẩy ngựa và rảo vó về phía khu lều hoàng gia. Hoàng đế đã già, tâm trí có khuynh hướng rời xa những vấn đề phức tạp.

Hồi kèn gióng lên tín hiệu giải tán. Đàn tuấn mã túa ra như thông lệ, rừng giáo trùng điệp hạ mũi xuống, dập dờn chuyển động như cánh đồng lúa mì khi một ngọn gió thổi qua. Đoàn hiệp sĩ xuống ngựa, khua khua cặp cẳng chân để giãn gân giãn cốt, đội lính hầu cầm cương dẫn ngựa đi. Sau đó, từ cái đám lố nhố và bụi bay khổng lồ: từng nhóm hiệp sĩ, chót vót mào lông đa sắc, túm năm tụm ba tách ra, sau những giờ bị buộc phải bất động, họ xả hơi bằng những lời đùa bỡn, bốc tán anh hùng mã thượng, thóc mách quần hồng và thể diện.

Agilulfo bước vài bước để hòa lẫn vào một trong các nhóm hiệp sĩ, sau đó chẳng hiểu vì sao chàng lại chuyển sang một nhóm khác, chàng không lấn xấn, không ai chú ý đến chàng. Chàng tần ngần sau lưng người này hoặc người kia đôi phút mà không tham gia cuộc đối thoại, rồi chàng dời sang một bên. Trời chiều nhá nhem; lúc này mào lông óng ánh nhập nhòa một sắc màu duy nhất; nhưng bộ áo giáp trắng toát thì nổi bật trơ trọi giữa thảm cỏ. Agilulfo, như thể đột nhiên cảm thấy mình bị lột trần truồng, lật đật so vai rụt cổ và bắt chéo đôi cánh tay lên ngực.

Thế rồi, chàng lúc lắc chỉnh lại người, sải những bước dài đi về khu chuồng ngựa. Tới đó, thấy việc quản lý ngựa không thực hiện đúng quy củ, chàng bèn la mắng các viên giám mã, phạt các cậu bé phụ giữ, kiểm tra tất cả các phiên lao động, vừa phân phối lại phận sự vừa giải thích tỉ mỉ cách tiến hành cho mỗi người, và bắt họ lặp lại điều chàng đã nói để xem họ đã hiểu rõ hay chưa. Và bởi vì mỗi lúc càng phát lộ sự bỏ bê nhiệm vụ của các sĩ quan đồng nghiệp, chàng lần lượt gọi từng người lên, lôi cổ họ ra khỏi những cuộc chuyện trò nhàn tản êm đềm ban tối, tế nhị nhưng cứng rắn: chàng đích xác bắt bẻ các thiếu sót của họ, buộc người này đi trực đêm, người kia đi canh gác, người nọ đi tuần tra, cứ thế và cứ thế. Chàng lúc nào cũng có lý, các hiệp sĩ không thể thoái thác, nhưng họ không giấu được nỗi bất bình. Agilulfo Emo Bertrandino nhà Guildiverni và các nhà Corbentraz và Sura, hiệp sĩ Miền-Trong-Trắng-Mà-Giới-Tuyến-Bất-Bỉ-Đáo-Kèm-ĐuôiSeo chắc chắn là một chiến binh gương mẫu; thế mà chẳng hiệp sĩ nào có thiện cảm với chàng.