hững ngưòi sống đứng trên mép chiến hào mới đào, còn người đó ngồi ở dưới. Trên người đó không còn gì nguyên vẹn mà con người lúc sống dùng để phân biệt lẫn nhau. Không thể xác định được người đó là ai: lính ta? hay lính Đức? Duy chỉ có hàm răng vẫn trẻ trung, bền chặt.

Một vật gì đó lách cách dưới lưỡi xẻng. Rồi mọi người lôi ra một chiếc khóa thắt lưng có hình ngôi sao nổi đã rỉ xanh vì bị ô-xy hóa, nóng bỏng tay vì vùi ở trong cát. Mọi ngươi thận trọng chuyền tay nhau chiếc khóa, và nhờ chiếc khóa họ đã xác định được: quân ta. Và đương nhiên, đó là một sĩ quan.

Trời đổ mưa. Mưa trút lên lưng, lên vai những chiếc áo va rơi bộ đội mà các diễn viên đã mặc đến sờn vai từ trước lúc quay phim. Chiến trận diễn ra ở vùng này cách đây đã hơn ba chục năm có dư, khi mà nhiều người trong số các diễn viên này còn chưa chào đời, và suốt những năm tháng ấy, người sĩ quan vẫn ngồi nguyên như vậy trong chiến hào, những dòng lũ xuân, nhưng trận mưa rào đã thấm qua anh vào tầng đất sâu, nơi rễ cây, rễ cỏ đã hút lấy chúng, và những đám mây vẫn bồng bềnh trên bầu trời. Lúc này trận mưa đang gội rửa cho anh. Từ hai hốc mắt đen ngòm, nhũng giọt nước chảy xuống, để lại những vệt đất đen, nước mưa chảy trên xương quai xanh nhô ra, trên những chiếc xương sườn ẩm ướt, gột sạch đất cát khỏi nơi trước kia là hai lá phổi đã từng thở, và trái tim đã từng đập. Và được mưa gột rửa, hai hàm răng trẻ trung, lại ánh lên tươi tắn.

-Phủ áo bạt lên, — đạo diễn nói. Cũng với đoàn làm phim, ông đến đây quay một bộ phim về cuộc chiến tranh đã qua, còn đoạn hào đây nữa đào dược ở chỗ các của các chiến hào cũ bị sụt lở và cây cối đã mọc um tùm từ lâu.

Những người công nhân túm lấy gác tấm bạt rồi trải căng ra, thế là trận mưa chỉ rơi lên tấm bạt và nghe như mưa lại to hơn. Đó là một trận mưa mùa hạ, vừa mưa, vừa nắng, từ mặt đẩt hơi nước bốc lên. Sau trận mưa như thế, vạn vật đều sinh sôi.

Ban đêm, những ngôi sao sáng rực khắp bầu trời. Vẫn giống như hơn ba chục năm trước đây, đêm nay anh vẫn ngồi trong chiến hào xói lở, và trên đầu anh những vì tinh tú tháng tám tung ra rồi sa xuống, để lại trên bầu trời một vệt sáng lấp lánh. Và sớm mai ra mặt trời vẫn mọc sau lưng anh. Mặt trời mọc sau những thành phố thuở đó hoàn toàn chưa có, mặt tròi mọc sau những thảo nguyên thuở đó vẫn chỉ là rừng rú, như mọi ngày mặt trời mọc sưởi ấm vạn vật.

.....................................