ừ khi Hoàng Đế Bảo Đại hy sinh ngai vàng mong mưu đồ Tự Do, Dân Chủ cho một Việt Nam Độc Lập mới, quốc dân vui mừng với tư tưởng mới mẻ của vị Anh Quân trẻ tuổi, cảm động sâu xa với hành vi cao cả của Người. Cử động siêu phàm ấy đã phơi bầy ra ánh sáng cái quá khứ u ám, nuốt hận dưới thời Pháp thuộc, quá khứ đã khiến cho một vị Hoàng Đế đầy tâm huyết với non sông bị kìm hãm khó bề vùng vẫy.

Chiếu thoái vị của Hoàng Đế Bảo Đại chỉ có giá trị hình thức. Trong tâm can dân chúng, Hoàng Đế Bảo Đại vẫn còn, hình ảnh vị Hoàng Đế thông minh không dễ mỗi chốc đã nhòa được.

Mặc dầu đã khôn ngoan đặt Cựu Hoàng vào địa vị Cố Vấn Tối Cao, mặc dầu trên địa hạt tuyên truyền, Việt Minh cố tình làm quốc dân lãng quên vì vua cũ để có thể dễ dàng xuy tôn các lãnh tụ của họ, Việt Minh cũng chỉ thành công có mỏng manh và nông cạn.

Nếu như dân chúng đã tỏ ý thỏa thuận sự việc thoái vị của một quân vương, họ cũng vẫn tỏ thật tình tin mến con người Hoàng Thân Vĩnh Thụy. Vì nhiều lẽ:

Người dân Việt muốn tự do, độc lập nhưng trong khuôn khổ trật tự của đạo lý Khổng-Mạnh, một đạo lý đã từng ăn sâu vào tâm não người dân hàng chục thế kỷ. Nếu dân Việt Nam hớn hở, đón mừng Việt Minh năm 1945, cũng chỉ vì dưới sự đau khổ cùng cực của chế độ Pháp thuộc, Nhật thuộc, qua những tai nạn kinh khủng đói lụt v.v…Người dân cần một bầu dưỡng khí mạnh và mới. Nhưng đến khi đã thoáng nhận chế độ ‘’kim thời’’ cũng chỉ mang lại chết chóc, khủng bố trong tinh thần, phân ly trong gia đình, xáo lộn trong xã hội, xảo trá và quỷ quyệt trong hành động, người dân buồn rầu đã quay nhìn lại con người độc nhất tượng trưng lòng yêu nước của toàn dân: Cựu Hoàng Bảo Đại!

Nhưng Cựu Hoàng là Cố Vấn Tối Cao của chính phủ Hồ chí Minh? Việc ấy người dân không lẩm lẫn. Họ đã sáng suốt nhận chân tình thế của Cựu Hoàng. Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa. Cựu Hoàng đã gặp cảnh ngộ như vậy. Sự thắc mắc của Hoàng Đế đã được quốc dân thông cảm.

Tuy là một nhân viên cao cấp trong chính phủ Hồ chí Minh, Cựu Hoàng đã quá xa với sự kính trọng của các cán bộ cộng sản. Trong thôn xóm yên tĩnh, nghèo nàn, nếu vô tình một bức chân dung cũ kỹ, màng nhện chăng qua, hình ảnh vị quân vương trẻ tuổi khoác áo Hoàng Bào ẩn dưới một nếp tranh lạnh lẽo, bị người khách lạ nhận thấy, sự chẳng lành sẽ xẩy ra tức khắc. Trước hết, người chủ nhân chất phác sẽ bị mời cất ngay bức hình tượng trưng óc đế quốc, lạc hậu, rồi tiếp đến sự ‘’thăm nom’’ vô hồi của các nhân viên trinh sát với tất cả những lời lẽ khôn ngoan như phản đối, như ôn hòa, như gắt gao, như đe dọa, như tuyên truyền. Những việc tương tự tiếp diễn không ngừng trên khắp giải đất Việt Nam dưới muôn ngàn hình thái. Đôi khi may mắn, khổ chủ được giải thích mềm mỏng để hiểu thế nào ‘’sùng vương’’ là một tội, một tội phản động đối với chính thể mới, đôi khi, chẳng may địa phương lại do một hung thần coi sóc, khổ chủ sẽ được ‘’săn sóc’’ hơn, có thể tiến thẳng tới Cải Hối Thất xa xăm, lạnh lẽo của núi rừng. Ở đây, khổ chủ tha hồ mãi mãi suy nghĩ đến việc treo ảnh vô ý thức của mình.