om, 29 tháng Mười 1903

Ông thân kính,

Tôi nhận được bức thư đề ngày 29 tháng Tám của ông ở Florenz, và mãi hôm nay - hai tháng sau - mới trả lời ông được. Mong ông thứ lỗi cho sự chậm trễ này, - nhưng tôi không ưa viết thư dọc đường, vì viết một lá thư đâu chỉ cần dụng cụ tối thiểu, tôi cần nhiều hơn thế: một chút yên tĩnh và cô đơn, và một khoảnh khắc không quá xa lạ.

Chúng tôi đến Rom khoảng sáu tuần trước, vào lúc thành Rom còn vắng vẻ, nóng bức, phát sốt, và thêm vào đó là những khó khăn thực tế trong sinh hoạt, khiến chúng tôi mãi không được yên ổn, và chốn tha phương với nỗi thiếu quê hương đè nặng trĩu.

Ngoài ra phải kể thêm là Rom (nếu ta chưa quen) những ngày đầu buồn ngột ngạt: cái không khí bảo tàng u ám và kém sinh động mà thành phố này thở ra, đống dĩ vãng (nuôi sống một hiện tại nhỏ nhoi) mà nó moi ra và gắng gượng bảo tồn, rồi mấy thứ đã biến dạng và hư hỏng đó lại được nống lên vô tận bởi được các học giả và những nhà ngữ học trợ lực cùng đám du lịch thường lệ hùa theo, mấy thứ đó chẳng qua là tồn đọng ngẫu nhiên của một thời và của một sự sống không phải là và không nên là sự sống của chúng ta. Cuối cùng, sau mấy tuần liên tục kháng cự, tuy còn lúng túng đôi chút, ta lại thấy ta tìm về chính mình, và tự nhủ: Không, nơi đây chẳng nhiều cái đẹp hơn nơi nào, và hết thảy những thứ đã qua bao tay thêm nếm và cải biên mà các thế hệ đều mãi ngưỡng mộ kia, chúng chẳng nghiã lý gì hết, chẳng là gì hết, chúng vô hồn và vô giá trị; - nhưng nơi đây nhiều cái đẹp, bởi lẽ mọi nơi đều nhiều cái đẹp. Những dòng nước vô cùng sống động túa qua máng cổ vào thành lớn, nhảy múa nơi những vòi phun bằng đá trắng trên bao nhiêu quảng trường và tỏa vào những bể chứa rộng thênh thang, chúng rào rạt ban ngày và rào rạt lúc đêm về, đêm ở đây mênh mông, đầy sao và mịn mềm trong gió. Và những khu vườn, những đại lộ không thể nào quên, và những bậc thềm theo ý tưởng của Michelangelo, những bậc thềm xây theo mẫu nước chảy xuôi, - dòng đổ rộng rãi và mỗi bậc lại sinh ra một bậc, như mỗi lớp sóng sinh ra từ một lớp sóng. Ta thu nhặt bản thân qua những ấn tượng ấy, hồi lại chính mình từ đống ngồn ngộn đầy đòi hỏi đang nói năng và múa mép kia (ôi nó lắm mồm làm sao!), và học dần cách nhận ra những điều rất ít ỏi chứa đựng sự vĩnh cửu mà ta yêu, và sự cô đơn mà ta có thể khẽ khàng tham dự.

Hiện tại tôi vẫn ở trong thành, trên đồi Kapitol, cách tác phẩm của Marc Aurel không xa, bức tượng kỵ sĩ đẹp nhất còn lại của nghệ thuật La Mã; nhưng vài tuần nữa tôi sẽ dọn đến một chỗ yên tĩnh và thanh đạm, một căn lầu gió cổ, khuất sâu trong một công viên, xa lánh chốn phố phường cùng những ồn ào và ngẫu nhiên của nó.

Tôi sẽ ở đó suốt mùa đông, vui với sự yên tĩnh lớn lao và chờ nó ban cho những giờ tốt lành và cần mẫn... Tôi sẽ viết dài hơn cho ông và sẽ nói về bức thư của ông khi đến đó, là nơi tôi được thoải mái hơn, như ở nhà mình. Hôm nay việc của tôi (lẽ ra tôi nên làm sớm hơn mới phải) chỉ là báo lại cho ông rằng cuốn sách ông nhắc đến trong thư (có đăng những tác phẩm của ông) đã không đến tay tôi. Nó có quay về chỗ ông không, có thể là từ Worpswede chăng? (Vì: bưu kiện không được phép chuyển tiếp ra nước ngoài). Có lẽ đấy là khả năng may mắn nhất và tôi rất mong là như vậy. Hy vọng nó đã không thất lạc - đáng tiếc đấy không phải là trường hợp ngoại lệ trong tình trạng bưu điện ở Ý.

Nếu không, chắc chắn tôi đã vui lòng đón nhận cuốn sách đó (như tất cả những gì mang dấu hiệu của ông); và tôi sẽ luôn đọc, đọc lại và sống cùng những dòng thơ mới của ông (nếu được ông tin cậy) với tất cả khả năng và nhiệt tình. Chào ông và chúc ông mọi điều.

Rainer Maria Rilke