ọn trẻ bây giờ nhiều đứa không biết cát tút là gì. Còn thế hệ chúng tôi, những đứa trẻ rất biết cát tút là gì. Là một thứ làm bằng đồng để đựng một đầu đạn. Đầu đạn đó có thể giết chết kẻ thù, có thể giết chết bạn ta và giết chết chính ta. Khi đầu đạn được phóng đi, cát tút rơi ra. Thời chiến tranh, cát tút là thứ đồ chơi được lũ trẻ chúng tôi rất mê. Mỗi đứa có một chiếc cát tút trong túi áo. Chỉ thi thoảng chúng tôi mới đem nó ra thổi. Thời gian còn lại, nó được gấu áo mài sáng loáng. Màu đồng vàng óng.

Anh cu bên cạnh nhà tôi nhập ngũ. Anh tên là gì tôi không biết. Cả nhà gọi anh là anh cu. Cả xóm gọi anh là anh cu. Anh rất hiền. Đúng ngày anh nhập ngũ, nhà anh bị mất chiếc nồi đồng. Chiếc nồi đồng duy nhất để nấu cơm. Tối ấy, chị anh rửa bát. Nồi cơm um rơm quá lửa, bị cháy chắc dưới đáy nồi. Chị ngâm ở cầu ao. Sáng chị dậy sớm, nấu cơm tiễn em ra chiến trường, chiếc nồi mất rồi. Chị bưng mặt ngồi ở cầu ao, khóc hu hu.

Chiến thắng. Một nửa anh cu làng tôi hy sinh, một nửa anh cu về làng. Những anh cu về làng vẫn chiếc ba lô trên vai. Thêm một con búp bê, mắt to tròn, lông mi dày biết nhắm mở mắt. Dân làng ai cũng nhìn thấy con búp bê vì nó được buộc lủng lẳng phía ngoài ba lô. Những thứ bên trong ba lô, dân làng không nhìn thấy nên tha hồ kháo nhau. Có thể là lương khô. Lũ trẻ chúng tôi rất khoái món lương khô. Nó quý như chiếc cát tút vậy. Có thể là vàng và đồng hồ Sen-ko. Vàng chỉ để kéo vòng tàu tặng cô dâu. Còn đồng hồ Sen-ko đeo rất oách. Có người muốn đổi cả một mảnh vườn trồng rau chỉ để lấy một chiếc đồng hồ Sen-ko.

Anh cu cạnh nhà tôi về sau cùng. Trên ba lô của anh không có con búp bê. Ba lô của anh xẹp lép nhưng trên tay anh có một chiếc hộp sắt rất nặng. Đến rặng tre lối rẽ vào nhà, anh đã hò thật to:

- Chị ơi, u ơi, thầy ơi, con đã về rồi.

Vì cái sự ồn ào của anh nên hàng xóm cùng nhau chạy sang nhà anh. Họ vui mừng khi được đón anh về nhà không sứt mẻ và họ tò mò muốn tận mắt nhìn thấy trong ba lô người lính ngày chiến thắng trở về có những gì. Tôi cũng chạy vội sang nhà anh. Thầy u anh cu khóc như mưa. Ngày tiễn anh đi, tôi không thấy giọt nước mắt nào. Một lúc sau, nước mắt tạnh. Anh hỏi:

- Chị đâu?

U anh bảo:

- Chị đi lấy chồng rồi.

U anh nhìn thấy tôi, liền sai:

- Cái Gái, mày nhanh chân chạy đến nhà chị Nụ, bảo anh cu đã về. Khổ thân nó, chờ mãi không thấy em về, nó khóc cạn nước mắt.

Tôi chạy, chân không bén đất. Chị Nụ đang cho con bú. Tôi hò từ cổng:

- Chị, chị, anh cu về, anh cu về!

Chị dứt con đang bú, đưa cho chồng rồi vừa chạy vừa cài cúc áo. Chị ào vào nhà, ôm anh cu, khóc. Nước mắt lại rơi như mưa rào. Anh cu bỗng dứt tay chị Nụ ra, đến bên hộp sắt nặng anh để ở bên thềm:

- Chị, cái này cho chị. Chị mở ra xem, sẽ biết vì sao em về muộn. Em phải ở lại để nhặt chúng đấy! Bằng này phải đổi được hai chiếc nồi đồng.

Anh cu mở chiếc hộp đạn, chính xác tên gọi chiếc hộp sắt mà anh cu bê về là chiếc hộp đựng đạn. Trong chiếc hộp đựng đầy cát tút vàng chóe. Tôi nhìn thấy mắt anh cu sáng lấp lóe. Mắt tôi cũng sáng lên. Tôi chạy đến bên hộp cát tút, định thò tay vào lấy một chiếc. Anh cu chặn tay tôi lại:

- Gái, quà của mày đây. Anh đã khắc một con chim cho mày.

Anh cu rút trong túi áo, đưa cho tôi chiếc cát tút. Nó vàng chóe và có hình một con chim khuyên nhỏ đậu trên cành na. Có cả một quả na nhỏ.

Chị Nụ đã ngừng khóc, lúc này lại khóc òa lên. Chị kể lể:

- Sao khổ thân em thế? Sao em không về nhà ngay? Em còn phải ở lại để đi nhặt cát tút làm gì hở em?

- Thì chị không thấy à? Bằng này cát tút, chị đổi được hai cái nồi đồng đấy! Việc gì chị phải khóc? Thầy, con cũng có quà cho thầy, cho u.

Anh cu lấy chiếc ba lô xẹp của anh, dốc ngược xuống. Mấy bộ quần áo lính bạc màu của anh rơi xuống đất. Anh lục trong mấy bộ đồ lính một chiếc bật lửa Zippo. Anh đưa cho bố:

- Thầy, để thầy hút thuốc lào.

- U, của u đây. - Anh đưa cho mẹ một chiếc khăn lụa đen.

Những người hàng xóm tò mò nhìn đống đồ của anh cu. Một ông còn cầm chiếc ba lô của anh cu, nhòm vào trong. Nhòm mãi cũng không thấy gì. Ông bèn hỏi anh cu:

- Không có đồng hồ Sen-ko à?

Anh cu ngơ ngác:

- Đồng hồ Sen-ko con không được phát ông ạ!

Mọi người ai về nhà nấy.