ắc chỉ của Sa hoàng qui định: "Theo gương tất cả các dân tộc theo đạo Thiên chúa, từ nay tính năm sẽ không bắt đầu từ ngày khai thiên lập địa mà bắt đầu từ ngày thứ tám sau ngày chúa Jesus giáng sinh, và năm mới sẽ không tính từ ngày mồng một tháng chín mà từ ngày mồng một tháng giêng năm nay, 1700. Để đánh dấu sự đổi mới tốt lành nầy và ngày bắt đầu thế kỷ mới mọi người sẽ vui vẻ chúc tụng nhau nhân dịp năm mới. Ở các phố lớn và đông người qua lại, dân chúng sẽ trang hoàng ngoài cửa và trong nhà bằng cây và cành thông, tùng, đỗ tùng, theo những kiểu trưng bày ở hành lang các cửa hàng, trước cửa hiệu bào chế phía dưới. Dân nghèo ít ra cũng phải cắm một cây hoặc ít cành trên cổng cái. Trong sân các dinh thự, nhà các quân quan và nhà các thương gia, sẽ bắn súng đại bác nhỏ hoặc từng loạt súng trường, sẽ đốt pháo càng nhiều càng hay, và sẽ nhóm lửa. Ở những nơi sân nhỏ hơn, năm sáu nhà sẽ họp nhau lại để đốt rơm hoặc củi khô chất đầy vào những thùng nhựa cũ. Trước dinh Thị trưởng, cũng sẽ bắn súng và đốt lửa, nếu xét thấy thuận tiện…"

Đã lâu lắm, người ta chưa được nghe kéo chuông như vậy ở Moskva. Có người kể rằng đức giáo trưởng Adrian, vốn không dám trái ý Sa hoàng điều gì đã cấp cho các thầy thủ từ một nghìn rúp và năm mươi thùng rượu bia loại mạnh lấy ở hầm riêng của người để tổ chức tuần chuông nầy. Những người kéo chuông hết nhảy lên lại ngồi xổm xuống để rung chuông.

Moskva mịt mù khói và hơi bốc lên từ ngựa và người. Tuyết đóng băng kêu lạo sạo. Cây cối nặng chĩu sương giá. Khói che kín các quán rượu mở cửa suốt ngày đêm. Trong đám sương mờ đó, mặt trời một màu đỏ quạch, chưa từng thấy bao giờ, mọc lên chiếu sáng lấp lánh những cây kích to bán của lính gác đứng trước các đống lửa.

Xen vào tiếng chuông, tiếng súng nổ đì đùng khắp thành phố Moskva, đại bác gầm lên nghe rầm rầm. Hàng mấy chục cỗ xe phi nước đại chạy qua, chở đầy những người say rượu, ăn mặc trá hình, mặt bôi nhọ nồi, mặc áo lông lộn trái. Họ ghếch chân thật cao, tay vung những chai vodka, la hét, lồng lộn; đến những chỗ đường ngoặt, họ ngã lăn xuống từng đống dưới chân những người dân thường bị mụ đi vì tiếng chuông và khói.

Suốt một tuần, đến tận ngày lễ Cứu Chúa hiển hiện. Moskva ồn ào, ầm ĩ. Hầu như chỗ nào cũng xảy ra hoả hoạn. May là không có gió. Hàng lũ cướp từ những khu rừng lân cận ùa vào thành phố. Hễ đâu có những ngọn khói bốc lên sau những mái nhà phủ tuyết là bọn du thủ du thực đi xe trượt tuyết phi nước đại kéo đến. Chúng đội đầu cừu phơi khô và mũ hề, chúng phá cửa xông vào ngôi nhà đang cháy cướp phá sạch. Người ta đuổi bắt, nhiều đứa bị dân chúng bóp cổ chết. Có tin đồn chính tướng cướp Exmen Xokol cũng hoành hành trong thành phố Moskva.

Sa hoàng, cùng với đám cận thần, đại vương trùm đạo, lão già trác táng Nikita Zotov và các tổng chủ giáo hề bận áo tế phó chủ giáo cắm đuôi mèo, đi một vòng thăm các nhà quý tộc. Nó say rồi, họ vẫn kéo đến như giặc châu chấu, ăn thì ít đổ đi thì nhiều, gào những bài thánh ca, và đái dưới gầm bàn. Khi chủ nhà đã say khướt, họ gọi xà ích quất ngựa kéo đi nơi khác. Để khỏi mất công tập hợp nhau ngày hôm sau, cả bọn ngủ lại ở một nhà nào đó, bạ đâu ngủ đấy, chồng chất lên nhau mà ngủ. Họ nhởn nhơ kéo nhau đi khắp thành phố, vui đùa và chúc tụng mọi người nhân dịp năm mới và thế kỷ mới.

Những ngày đó, dân các đại xã, vốn hiền lành và ngoan đạo, sống trong lo âu: họ sợ không dám thò ra khỏi cửa. Tại sao lại có cái sự cuồng loạn như vậy? Họ không hiểu. Phải chăng quỷ Satan đã xúi giục Sa hoàng gây rối loạn trong đời sống nhân dân, phá tục lệ cũ, phá nếp sống đã có từ bao đời nay… Xưa kia, người ta sống eo hẹp nhưng lương thiện; người ta tần tiện từng kopeik, biết điều hơn lẽ thiệt. Nhưng ngày nay, Sa hoàng cho tất cả đều là hỏng bét. Nhà vua chẳng ưng cái gì cả Nhứng người không muốn công nhận cây thập ác mới và từ chối không làm dấu thánh giá bằng ba ngón tay tự tập nhau dưới hầm nhà để đọc kinh vãn khoá.

Một lần nữa lại có tin đồn mọi người chỉ sống được đến giữa tuần chay: tiếng kèn báo hiệu cuộc phán quyết cuối cùng sẽ vang lên trong đêm thứ bảy rạng ngày chủ nhật. Ở xloboda Bronaia xuất hiện một người; người ấy tụ họp dân chúng ở nhà tắm công cộng, rồi cứ quay, quay mãi, lấy bàn tay tự vả vào mặt, ê a tự xưng là Xabaot(1) rồi xùi bọt mép ngã vật xuống… Một người khác, trần truồng lông lá trông đến khiếp, ra mắt nhân dân, tay cầm ba chiếc gậy cời than, nói lên những lời sấm không ai hiểu, doạ rằng tai hoạ sắp đổ xuống đầu mọi người.

Một sắc chỉ thứ hai của Sa hoàng được đóng ở các cửa ô khu Kitai-gorod và khu Belo-gorod: "Quý tộc, triều thần, sĩ quan của Sa hoàng và viên chức các bộ, và cả các nhà buôn, từ nay bắt buộc phải bận trang phục Hungary, và đến mùa xuân khi tiết trời đã bớt lạnh, phải bận trang phục kiểu xứ Xăc(2)".

Người ta treo mũ áo kiểu mới vào móc để triển lãm. Lính đứng gác đồ triển lãm nói rằng rồi đây sẽ có lệnh cho vợ các nhà buôn, vợ lính xtreletz, phụ nữ ở các đại xã vợ các giáo trưởng và các thầy trợ tế, khi ra phố phải để đầu trần, mặc váy ngắn kiểu Đức, mang khung lồng ở hai bên sườn, bên trong áo dài… Nhiều người lo sợ vơ vẩn, tụ tập từng đám đông trước các cửa ô. Họ ghé tai nhau thì thầm kháo rằng người lạ mặt mang ba chiếc gậy cời than đã ném phân vào một chiếc áo treo triển lãm mà kêu lên: "Chẳng bao lâu nữa họ sẽ cấm các người nói tiếng Nga rồi các người xem? Bọn giáo sĩ La Mã và bọn giáo sĩ theo phái Lute(2) sẽ đến đây làm lễ rửa tội lại cho tất cả mọi người. Dân các đại xã sẽ bị bắt nộp cho người Đức làm nô lệ suốt đời. Từ nay, Moskva sẽ gọi là thành phố Quỷ. Người ta đọc trong sách cổ thấy nói rằng Sa hoàng Piotr là một người Do Thái thuộc bộ lạc Đan".

Làm thế nào mà không tin những lời đồn đại ấy được vì trước ngày lễ Cứu Chúa hiển hiện, bọn nhân viên của nhà buôn Reviakin đã chạy khắp các cửa hiệu kể lại sự hy sinh tự nguyện to lớn và hãi hùng để chuộc nhân loại khỏi tay Quỷ vương: trên bờ hồ Vyga hàng mấy trăm tín đồ vẫn làm dấu bằng hai ngón tay, đã tự thiêu sống. Ở đúng bên trên nơi xảy ra vụ hoả thiêu, vòm trời nứt ra làm đôi, người ta nhìn thấy một khoảnh đất bằng thuỷ tinh, bốn con vật đội một chiếc ngai. Đức Chúa Trời ngự trên ngai, bên phải và bên trái có bốn mươi vị thánh lão, các thiên sứ có "hai cánh, hai mắt và hai chân" vây quanh người. Một con chim bồ câu từ ngai Trời bay lên, tức thì lửa tắt và hương thơm toả ngào ngạt, không còn mùi khét lẹt nữa.

Ở Bộ bưu vụ, một người tầm vóc và diện mạo bình thường khi sắp đi ra, vứt một lá thư lại trên sàn. Người ta hỏi hắn "Nầy, anh đánh rơi vật gì đấy!" Hắn sợ hãi bỏ chạy mất. Trên phong bì niêm phong có ghi; "Đệ lên Hoàng Đế, không được mở niêm phong". Viên lục sự Paven Vaxilievich Xuxlov phải khó khăn lắm mới luồn được hai bàn tay run lẩy bẩy vào hai ống tay áo bông. Hắn doạ đánh tuốt xác anh xà ích bắt phải phóng nước đại đến điện Preobrazenskoe.

Viên sĩ quan thường trực đứng ở tiền đình đưa cặp mắt khinh khỉnh nhìn viên lục sự từ cái trán hói đến dôi ủng da dê lót lông: "Sa hoàng không tiếp khách".

Paven Vaxilievich, lo sợ, chân tay bủn rủn, ngồi xuống chiếc ghế dài. Một đám đông chen chúc nhau ở đây; quân nhân - họ là những người Nga kiêu ngạo, người nào cũng cao lớn, vai rộng, lực lưỡng như những con bò mộng; những người ngoại quốc, nhỏ nhắn hơn nhưng mặt mũi dễ coi. Ít lâu nay nhiều người ngoại quốc đã bị đuổi ra khỏi quân đội vì ngu dốt và rượu chè be bét, thật tội nghiệp; những người khôn ngoan, đi từ các tỉnh Vladimir, Yaroslav, Oriel đến để cầu xin ân huệ; những ông chủ xướng, những nhà buôn; hai vị đại thần dòng dõi hiền hách, ngồi kề bên nhau, một người tím bầm một bên mắt, một người đầu quấn băng: sau khi đánh nhau, họ đến đây để thưa kiện. Hai tay khoanh sau lưng, bận áo ngắn màu nâu, đầu đội bộ tóc tơ giả, một người ngoại quốc đi đi lại lại chẳng để ý đến ai; mặt y hiền lành có vẻ đói, mắt đeo kính; đó là một nhà toán học, kiêm hoá học, tiếng tăm lừng lẫy, đã phát minh ra cái perpetum mobile(4) - một bánh xe nước quay không bao giờ ngừng, - sáng tạo ra người máy bằng đồng biết đánh cờ, phun ra rượu bia hay rượu nho, như người thật. Nhà toán học nầy, đã đề nghị với Sa hoàng trên một trăm bằng phát minh sáng chế có thê làm giàu cho nước Nga.

Nikita Zotov say khướt từ ngoài xộc vào tiền đình, cùng đi với một người to béo lạ thường: "Đừng sợ, nhà vua ưa quái vật, nhà vua sẽ cho anh vô số vàng bạc".

Đại vương trùm đạo kéo người bụng phệ vào phòng của Sa hoàng. Paven Vaxilievich đầy tinh thần mẳn cán, đến gần viên sĩ quan thường trực nhìn thẳng vào mặt y nghẹn ngào nói; "Lời nói và hành động!"(5). Lập tức triều đình im phăng phắc. Viên sĩ quan ưỡn thẳng người, khẽ thở dài rút kiếm ra và nói: "Ta đi".

Bức thư do Paven Vaxilievich trao tận tay Sa hoàng, được mở ngay.

Vua Piotr nhức đầu, cau có miễn cưỡng tiếp viên lục sự. Thư mang chữ ký của Alioska Kurchatov, đầy tớ vương hầu Piotr Petrovich Seremetiev. Xem xong thư, vua Piotr đưa tay gãi cằm, nói: "Hừm!". Nhà vua đọc lại bức thư, ngả đầu ra đằng sau kêu "Hà", rồi quên phắt viên lục sự Paven Xuxlov, nhà vua rảo bước đi sang phòng ăn; các cận thần đã ngồi đó đợi bữa ăn trưa từ lâu.

- Các ông thượng thư! - mắt Sa hoàng sáng lên. Ta cho các ông ăn uống thoả thích, các ông đã làm lợi gì cho ta? Đây nầy! - Nhà vua vung bức thư lên. - Một người tầm thường, một gã nông nô đã phát minh! Hắn đã tìm được cách làm giàu cho Ngân khố. Fedor Yurievich… - Nhà vua quay về phía vương hầu Romodanovki đang thở phì phò - Cho tìm Kurchatov và dẫn hắn đến đây ngay lập tức… Chừng nào hắn chưa đến, chúng ta chưa ăn… Đây nầy, các ông thượng thư, ta phải bán giấy tín chỉ: dùng cho mọi chứng thư, đơn từ, giá từ một kopeik đến mười rúp. Các ông hiểu chưa? Chúng ta không có tiền theo đuổi chiến tranh ư? Thì tiền đấy!

Chú thích

(1) Tên người Do Thái gọi Chúa trời Jehova của họ với chức chỉ huy các tinh tú được coi như những đạo quân của Chúa.

(2) Một xứ ở miền Bắc nước Đức.

(3) Tu sĩ người Đức chủ trương cải cách đạo Thiên Chúa chống lại Nhà La Mã. - 1483 - 1546).

(4) Tiếng la tinh: chuyển động vĩnh cữu.

(5) Khẩu hiệu báo có việc khẩn cấp quan trọng xin yết kiến nhà vua.