ã từ lâu các trung đoàn xtreletz lại về đóng ở các xloboda của họ, các chúa đất trong đội vệ binh đã trở về dinh cơ của họ, nhưng trên các nẻo đường vùng Kursk và Ryazan, những kẻ bị thương, những kẻ tàn tật và những kẻ vượt ngục vẫn ùn ùn kéo về Moskva. Họ tụ tập trên bậc thềm trước cửa các nhà thờ phơi bày những vết thương, những chỗ lở loét kinh khủng của họ và kêu gào, gí vào mũi những người dễ động lòng trắc ần những mấu tay chân què cụt, vành mi những con mắt đã chết của họ.

- Hỡi những người ngoan đạo, hãy sờ vào đây, mũi tên đây nầy, nó còn nằm lại trong ngực tôi…

- Các ông các bà hãy rủ lòng thương, hai mắt tôi mù cả, người ta đã đánh vào đầu tôi tàn nhẫn, ôi, ôi…

- Nầy ông nhà buôn ơi, ông hãy ngửi xem, ông hãy trông đây nầy, tay tôi bị thối đến tận khuỷu…

- Còn tôi, người ta đã cắt từng mảng da trên lưng…

- Tôi bị lở loét vì đã uống phải sữa ngựa… Các ông các bà làm phúc, hãy thương lấy thân tôi?

Những người dân thương người trong giáo khu, khiếp sợ trước cảnh tàn tật ấy, phân phát tiền lẻ. Và đến đêm, ở những nơi vắng vẻ, người ta thấy có những người bị chặt đầu. Nạn cướp hoành hành trên các ngả đường, trên các cầu, trong các phố nhỏ tối tăm.

Từng đám đông binh lính què quặt lê la ở các chợ Moskva.

Nhưng ngay ở Moskva cũng có nạn đói. Ở khu phố Gostinye Riady, nhiều cửa hiệu đã đóng cửa: một số nhà buôn bị phá sản vì thuế má; một số khác đem giấu kín hàng hoá và tiền bạc của họ, chờ những ngày sáng sủa hơn. Thứ gì cũng đắt. Và chẳng ai có tiền cả. Người ta mang ra chợ bán lúa mì bán, thịt có dòi. Ngay đến cá mú sau chiến tranh cùng có vẻ nhỏ đi và gầy hơn. Zaiatz, bán bánh nướng xưa nay ai cũng biết tiếng, đem bày ra trên quầy hàng một thứ bánh thối đến lộn mửa. Một thứ ruồi độc xuất hiện, nó đốt làm người ta sưng môi sưng má. Mọi người chen chúc, xô lấn nhau ở chợ, nhưng nhìn kỹ ra thì chỉ thấy bán có chổi bạch dương dùng để tắm(1).

Cái thành phố to lớn ấy gầm gừ, hằn học, vô công rồi nghề và đói.

Chú thích

(1) Người Nga dùng chổi bạch dương đập vào người để tắm hơi nước nóng.