lexaska rảo cẳng chạy men theo dãy hàng rào, trong ánh hoàng hôn đang trùm đường phố. Thỉnh thoảng nó lại thấy đau nhói trong tim và mắt mờ đi vì mồ hôi chảy ròng ròng. Một ngôi nhà gỗ đang bốc cháy ở đằng xa, ánh lửa ghê rợn chiếu sáng những vũng nước đọng trong vết bánh xe. Đằng sau Alexaska, cách xa khoảng hai mươi bước, Danila Melsikov say khướt đang đuổi theo, tiếng ủng nện xuống đất thình thịch. Lần nầy lão không cầm roi mà cầm một con dao găm lưỡi cong sáng loáng.

- Đứng lại? Tao sẽ giết chết mầy! - Danila quát lên với một giọng dữ tợn. Alioska đã tụt lại đằng sau từ lâu, trèo tót lên cây.

Đã hơn một năm nay, Alexaska chưa gặp lại bố lần nào, vậy mà bỗng nhiên nó lại gặp bố nó trước một quán rượu bị đốt phá. Lập tức Danila đuổi theo thằng con. Suốt quãng thời gian đó, Alexaska và Alioska ăn không đủ no nhưng sống vui vẻ. Ở ngoại ô, người ta đã nhẵn mặt chúng, ai cũng vui lòng cho chúng ngủ đỡ lại một đêm. Suốt mùa hè chúng tha thẩn trong vùng lân cận Moskva, dọc các con sông, trong các khu rừng. Chúng đánh bẫy những loài chim hót hay đem bán cho bọn con buôn, hay đi bẻ trộm hoa quả rau dưa. Có lúc chúng đi câu. Chúng mơ ước đánh bẫy được một con gấu để dạy làm trò, nhưng bắt được gấu đâu có phải chuyện dễ.

Một hôm chúng thả câu trên con sông Yauza, nước trong vắt và lặng lờ từ những khu rừng rậm của Đảo Nai chảy ra, chợt chúng trông thấy một đứa bé ngồi ở bờ bên kia, cằm tì vào lòng bàn tay. Đứa bé ăn mặc lạ lùng: chân xỏ bít tất dài màu trắng, mình mặc áo nẹp xinh xinh màu xanh lá cây, may theo kiểu ngoại quốc ve áo màu đỏ đính khuy sáng loáng. Cách đó không xa, trên một ngọn đồi con, nóc hình răng cưa của lâu đài Preobrazenski vươn lên đám cành lá um tùm của những cây bồ đề. Xưa kia có thể trông thấy toàn bộ lâu đài nầy: hình dáng thanh tao, màu sặc sỡ, nó in bóng trên sông Yauza; nhưng nay bỏ hoang không người săn sóc, nó đã bị che lấp sau đám cành lá um tùm.

Trước cổng và trên cánh đồng cỏ, mấy người đàn bà đang chạy người chạy xuôi, miệng gọi ầm lên: hẳn họ đang tìm chú bé con. Nhưng chú bé ngồi khuất trong bụi ngưu bàng, không nhúc nhích, vẻ mặt hờn dỗi. Alexaska nhổ toẹt một bãi nước bọt vào mồi câu, rồi chõ sang phía bên kia bờ gọi đứa bé:

- Nầy, thôi đi, đừng ngồi đấy làm cá của chúng tao sợ nữa. Liệu hồn, chúng tao sẽ bơi qua sông lột quần mầy ra cho mầy một trận, cứ đợi đấy, rồi mầy sẽ biết tay?

Đứa bé khụt khịt mũi không nói gì, Alexaska lại nói:

- Mầy là ai? Bố mầy là ai? Nầy, thằng oắt con…

- Tao sẽ cho chặt đầu mầy, lúc đó mầy sẽ biết, - đứa bé nói với một giọng nhỏ nhẻ.

Alioska liền thì thầm bảo Alexaska:

- Mầy làm sao thế? Sa hoàng đấy. - Rồi nó bỏ cần câu xuống định bỏ chạy.

Một vẻ tinh nghịch lóe lên trong cặp mắt xanh của Alexaska.

- Khoan đã, chúng mình vẫn đủ thì giờ để mà chuồn cơ mà. - Nó thả dây câu rồi toét miệng cười, ngắm nghía thằng bé.

- Mầy tưởng doạ chúng tao sợ phỏng? Còn phải tìm được người chặt đầu chứ… Nhưng mầy ngồi làm gì đấy? Người ta đang tìm mầy kia kìa…

- Tao ngồi đây thôi, tao trốn bọn đàn bà.

- Nầy, có lẽ mầy là Sa hoàng của dân ta chắc? Phải không?

Đứa bé không trả lời ngay, rõ ràng là nó ngạc nhiên thấy có kẻ lại dám nói với nó một cách táo tợn như vậy.

- Phải, tao là Sa hoàng. Thế thì việc gì đến mầy?

- Sao, việc gì đến tao à? Lẽ ra mầy phải đem bánh mì ngọt ra cho chúng tao chứ. (Piotr nhìn Alexaska không chớp mắt và cũng chẳng cười). Thật đấy, về lấy đem ra cho bọn tao mấy cái, tao sẽ làm trò cho mà xem. - Alexaska bỏ mũ, lấy ở trong lần lót ra một chiếc kim. - Trông nầy có đúng là một cái kim không nào? Mầy có muốn tao đâm chiếc kim có xâu chỉ nầy qua má mà không việc gì không?

- Mầy không nói dối chứ? - Piotr hỏi.

- Đây tao xin làm dấu thề. Mầy có muốn tao làm dấu bằng chân không? - Alexaska nhanh nhẹn ngồi xuống, cầm lấy bàn chân để trần giơ lên mặt làm dấu.

Piotr lại càng ngạc nhiên.

- Lại còn thiếu cái nước ấy nữa, bắt Sa hoàng chạy đi lấy bánh ngọt cho mầy, - Piotr càu nhàu nói. - Thế cho mầy tiền mầy có đâm kim qua má không?

- Cho tao một đồng tiền bằng bạc, tao sẽ đâm kim qua má ba lần liền mà không việc gì cả cho mà xem.

- Mầy không nói dối chứ? - Piotr tò mò chớp chớp mắt, rồi đứng dậy, nghểnh nhìn qua đám ngưu bàng về phía lâu đài, nơi mấy người đàn bà vẫn đang cuống cuồng gọi "a-hu", rồi rảo chân chạy về phía chiếc cầu bắc ngang sông.

Sang đến đầu cầu bên kia, Piotr đứng cách Alexaska có ba bước. Vài con chuồn chuồn xanh biếc đang rung cánh lướt trên mặt nước. Mấy đám mây nhỏ và một cây liễu thân bị sét đánh vỡ nứt in bóng xuống mặt sông. Đứng dưới bóng liễu, Alexaska biểu diễn cho Piotr xem cái trò nó đã hứa, nó xiên chiếc kim có sâu chỉ đen qua má ba lần liền mà không việc gì cả; không chảy một giọt máu nào, chỉ có ba vệt bẩn nhỏ trên má mà thôi. Piotr tròn xoe đôi mắt nhìn như mắt cú vọ.

- Đưa tao chiếc kim, - Piotr nói với một giọng nóng nảy.

- Nầy, thế tiền đâu?

- Đây!

Alexaska giơ tay bắt lấy đồng rúp Piotr vứt cho nó.

Piotr cầm lấy chiếc kim, xiên qua má mình rồi ngửa cái đầu có bộ tóc quăn về đằng sau; bật lên cười khanh khách:

- Tao cũng làm được như mầy! Cũng làm được như mầy? - Rồi bỏ rơi hai đứa bé, Sa hoàng chạy về lâu đài chắc là để dạy cho bọn đại thần biết cách xiên kim qua má.

Đồng rúp mới tinh: một mặt có hình con phượng hoàng hai đầu, mặt bên kia có hình bà nhiếp chính Sofia. Alexaska và Alioska cả đời chưa từng kiếm được nhiều tiền như vậy. Từ đó chúng thường hay đi trên bờ sông Yauza nhưng chỉ trông thấy Piotr ở đằng xa. Lúc thì thấy Piotr cưỡi ngựa con, theo sau là một bọn người to béo cưỡi ngựa, lúc thì thấy Piotr mang trống dẫn đầu một bọn con trai mặc áo nẹp kiểu Đức có đeo súng gỗ, rồi chúng lại thấy bọn người to béo ấy hoa chân múa tay tíu tít chung quanh Piotr.

- Nó chơi đùa nhảm nhí chẳng ra làm sao cả, - Alexaska ngồi dưới gốc liễu bị sét đánh nói.

Cuối mùa hè, Alexaska rút cuộc cũng tìm cách mua được của bọn người Digan một con gấu con gầy còm, có bướu trên lưng như vẫn thấy trên lưng lợn, với số tiền là nửa rúp. Alioska cầm đầu sợi dây xích có móc vào một cái vòng dẫn gấu đi. Alexaska hát múa, vật nhau với con gấu. Nhưng đến mùa thu, trời mưa, các đường phố và quảng trường ở Moskva bùn lầy đến tận đầu gối. Không cỏn chỗ nào để nhảy múa được nữa. Chẳng ai để cho chúng đem gấu vào nhà. Mà con gấu lại rất phàm ăn. Chúng kiếm được bao nhiêu vào mồm gấu hết. Hơn nữa, chúng thấy nó sắp sửa ngủ lì suốt mùa đông. Đành phải bán lỗ nó đi.

Khi mùa đông tới, Alioska ăn mặc hết sức tiều tuỵ, đi ăn xin. Alexaska thì cởi trần đến ngang thắt lưng, đứng run như cầy sấy giữa trời lạnh như cắt trên quảng trường hay trước cửa nhà thờ giả làm kẻ câm hay bại liệt, moi được vô khối tiền của dám công chúng dễ động lòng trắc ẩn. Nhờ trời chúng cũng sống tạm ổn qua được mùa đông.

Thế rồi, mặt đất lại khô ráo, các khu rừng lại xanh tươi, chim chóc lại hót líu lo. Hai đứa trẻ rất bận rộn: sáng sớm chúng đi câu trên con sông sương phủ mù mịt; ban ngày chúng la cà các chợ và chiều tối chúng vào rừng đặt bẫy. Người ta đã nhiều lần bảo cho Alexaska biết: "Mầy coi chừng, lâu nay bố mầy đi tìm mầy khắp Moskva và doạ sẽ giết mầy đấy".

Để trả lời, Alexaska tia nước bọt qua kẽ răng xa đến ba xagien. Thế mà bất chợt, nó lại chạm trán ngay với ông bố… Chạy đến đầu phố Baxmannaia cổ kính thì Alexaska bị chuột rút. Nó không dám ngoái cố lại nhìn nữa nhưng vẫn nghe thấy tiếng ủng chạy huỳnh huỵch và hơi thở phì phò của Danila mỗi lúc một gần sau lưng nó. Thôi, thế là chết đến nơi rồi!

- Cứu tôi với! - Alexaska kêu thất thanh.

Giữa lúc đó, một chiếc xe hòm bốn bánh cao ngất nghểu, từ một ngõ ngang lắc lư ngoặt vào phố Razgulaia, nơi có một quán rượu nổi tiếng. Đôi ngựa, đóng hàng một, đang phi nước kiệu. Một gã người Đức chân đi bít tất dài, đầu đội mũ rộng vảnh, cưỡi con ngựa đi đầu. Lập tức Alexaska lao về phía hai bánh xe sau đánh đu lên trục xe rồi leo lên chỗ ngồi đằng sau xe. Thấy vậy, Danila hét lên: "Đỗ lại!"

Nhưng gã người Đức giơ roi thắng cánh quất Danila ngã chúi vào đống bùn, lão tức uất người nguyền rủa không ngớt miệng. Chiếc xe hòm vụt qua.

Alexaska ngồi ở phía sau xe lấy lại hơi thở. Nó phải đi khỏi nơi nầy càng xa càng tốt: Ra khỏi cửa ô Pokrovskie, chiếc xe quặt vào một con đường bằng phẳng, chạy mau hơn trước, rồi chẳng mấy chốc đỗ lại trước một hàng rào cao chót vót. Một người ngoại quốc từ cửa đi ra hỏi gì không rõ. Một cái đầu, giống như đầu thầy tu, với bộ tóc dài quăn nhưng không có râu, thò ra ngoài cửa xe trả lời: "Franx Lơfo". Cửa mở và thế là Alexaska đã nghiễm nhiên ở Kukui, trong xloboda của người Đức. Bánh xe lăn lạo xạo trên cát.

Ánh đèn ấm cúng từ cửa sổ những ngôi nhà nhỏ hắt ra, chiếu sáng những hàng rào thấp, những dám cây nhỏ xéo gọn, những bầu thuỷ tinh hình cầu đặt trên những chiếc cọc cắm ở giữa những lối đi rải cát. Trong những khu vườn cỏn con, trước mấy. căn nhà nhỏ, có những bông hoa trắng thơm ngát lạ lùng. Đó đây, trên những chiếc ghế dài và trên thềm nhà, mấy người Đức đang ngồi, đầu đội mũ bằng vải bông, miệng ngậm tẩu dài.

"Cha mẹ ơi, sao mà họ sống sạch sẽ ngăn nắp thế?". Alexaska ngồi sau xe tự nhủ thầm, đầu quay nhìn tứ phía. Những ngọn lửa nhỏ chập chờn trước mắt nó. Chiếc xe đang chạy trước một cái hồ hình vuông chung quanh có những chậu gỗ lớn màu xanh lá cây trồng những khóm cây tròn mặt xinh xinh; xen giữa những chậu cây có treo những đèn lồng chiếu sáng mấy chiếc thuyền trên có phụ nữ đang cười đùa ca hát, váy chùm ngoài vén cao lên để khỏi nhàu, cổ, ngực đều để hở, cánh tay để trần đến tậu khuỷu, đầu đội mũ có cài lông chim. Chính ở chỗ nầy dưới chân một chiếc cối xay gió, trước cửa một quán rượu có đèn sáng, thanh niên nam nữ đang từng cặp ôm nhau nhảy múa.

Chỗ nào cũng có bọn lính ngự lâm đi lại; ở điện Kreml họ lầm lì khắc khổ nhưng ở đây thì họ không mang vũ khí, áo cởi cả khuy, khoác tay nhau hát cười ầm ĩ một cách bình dị không có một vẻ gì là tức giận.

Ở đây tất thảy đều thanh bình, niềm nở tưởng đâu như không phải ở trên trái đất nầy; có lẽ phải dụi mất xem có phải thật thế không? Có lẽ là một giấc chiêm bao chăng?

Bỗng xe chạy vào một cái sân rộng, giữa sân lả một cái hồ con hình tròn, có vòi nước phun. Phía trong cùng người ta thấy một ngôi nhà quét vôi giả gạch có dán đè những cột giấy trắng lên trên. Chiếc xe đỗ lại.

Người đàn ông có mớ tóc dài xuống xe và trông thấy Alexaska cũng vừa nhảy xuống đất.

- Mầy là ai, ở đâu đến đây làm gì? - Người ấy hỏi, giọng nói nghe kỳ cục. - Tao nói với mầy đấy, thằng bé con kia. Mầy có phải là kẻ cắp không?

- Cháu mà ăn cắp à? Cháu mà ăn cắp thì bác cứ đánh cho chết đi, - Alexaska vui vẻ nhìn thẳng vào khuôn mặt nhẵn nhụi, có cái mũi hếch và cái miệng tươi cười nhỏ nhắn. - Bác đã trông thấy bố cháu vác dao đuổi theo cháu ở phố Razgulaia rồi chứ?

- A, có, tao có trông thấy và tao đã bật buồn cười. Một người to lớn đuổi theo một đứa bé con.

- Dẫu sao thì rồi bố cháu cũng sẽ cắt cổ cháu. Cháu van bác, xin bác để cháu làm việc cho bác.

- Làm cho tao ư? Nhưng mầy biết làm gì nào?

- Việc gì cháu cũng làm được… Trước tiên, cháu biết hát vô số bài. Cháu biết thổi sáo, thổi kèn, đánh nhịp bằng những chiếc thìa. Cháu biết pha trò cho người ta cười. Không biết bao lần người ta nghe cháu phải cười vỡ bụng. Cháu có thể nhảy múa từ sáng đến tối, rồi lại từ tối cho đến sáng mà không ra tí mồ hôi nào cả. Bác bảo gì cháu cũng làm được…

Franx Lơfo nắm lấy chiếc cằm nhọn của Alexaska. Rõ ràng hắn thấy thích thằng bé.

- Ồ mầy là một thằng bé láu lỉnh… Mầy đi lấy xà phòng rửa mặt mũi đi vì mầy bẩn lắm. Xong tao sẽ cho mầy quần áo rồi mầy sẽ làm cho tao. Nhưng nếu mầy ăn cắp…

- Bác nghĩ thế chứ, dại gì mà lại ăn cắp, - Alexaska nói một cách chắc chắn đến nỗi Franx Lơfo tin lời nó. Hắn gọi người coi ngựa ra nói cái gì đó về

Alexaska rồi đi về phía ngôi nhà, miệng huýt sáo, chân nhún nhảy như múa, chắc là vì ở ngay gần đó, tiếng nhạc vang vang trên mặt hồ và đám phụ nữ Đức đang hò hét vui vẻ.