ôm đó thiên hạ chen chúc nhau trước quán rượu, người nọ bíu lấy người kia nghểnh cổ dòm qua cửa sổ.

Ngoài sân, trên thềm, không tài nào lách được một lối đi. Người ta thấy nhan nhản những áo nẹp của bọn xtreletz: cái thì đỏ, cái thì xanh lá cây, cái thì màu vỏ quýt Đám đông nhốn nháo, đè lên nhau: "Cái gì thế hả? Ai đấy? Tại sao thế?". Bên trong quán rượu, trong căn buồng sạch sẽ nọ, bọn xtreletz đang ngồi cùng bọn chủ hiệu buôn to. Hơi người thở ra đọng lại thành những dòng nước nhỏ chảy trên ô kính cửa sổ. Bọn xtreletz đã vực vào quán rượu một người đàn ông bị đánh nhừ tử. Người đó nằm lịm trên hình hắn béo tốt, mớ tóc hoa râm bết máu họng, mũi, má đầy thương tích.

Bọn xtreletz trỏ vào người đó, hét lên:

- Rồi đây, không lâu đâu, chúng sẽ làm như vậy với các ông.

- Các ông mê ngủ à? Nhưng bọn ở xloboda Kukui, chúng không mê ngủ đâu…

- Nầy anh em, tụi Đức lại đánh người của chúng ta hả?

- May mà chúng tôi đi qua, bênh hắn… không có chúng tôi thì hẳn chúng đã nện hắn đến chết rồi…

- Thời mồ ma Sa hoàng, có ai thấy những chuyện như thế nầy đâu? Có ai để cho tụi ngoại quốc bắt nạt người mình đâu?

Opsey Rezov lính xtreletz của trung đoàn Pyzov đang tìm cách làm cho bè bạn hắn nguôi giận; hắn chào bọn lái buôn sụ và nói:

- Thưa các vị thương gia tai mắt, chúng tôi đến với các vị. Chúng tôi không còn biết đem vợ con đi đâu nữa. Thật là cảnh khổ sở cùng cực… Gần hai năm nay, người ta không trả lương cho chúng tôi. Bọn đại tá bắt chúng tôi làm những công việc hết sức nặng nhọc. Làm thế nào mà sống được? Và sống bằng gì? Người ta không cho phép chúng tôi buôn bán trong thành phố. Ở ngoại ô thì chật chội… Bọn người Đức đã nắm hết mọi thứ trong tay. Giờ đây, chúng đã mua rấm trước tất cả đay và gai rồi. Lũ quỷ què ấy mua da rồi mang về xloboda Kukui thuộc lấy; làm lấy. Phụ nữ chẳng ai thèm mua giầy của người mình, do những thợ thủ công ở ngoại ô làm; họ đòi giầy của người Đức làm kia. Cuộc sống trở nên không sao chịu nổi nữa rồi. Nếu các vị không bênh vực đám xtreletz chúng tôi thì các vị nên nhớ rằng, các nhà buôn như các vị rồi đây cũng sẽ chết. Bè lũ Narytskin rút cuộc đã nắm được Ngân khố trong tay… Bọn chúng tham lam vô độ. Các vị hãy chờ đấy, rồi đây sưu thuế sẽ nặng đến mức các vị chỉ còn có chết thôi. Hãy chờ đón những điều còn tệ hại hơn thế nữa. Viên đại thần Matveev bị đi đày bây giờ đang trên đường trở về… lòng đầy căm thù. Lão sẽ ăn gỏi Moskva cho mà xem.

Những tiếng rên rỉ của kẻ bị đòn nhừ tử nghe thật khủng khiếp. Những lời nói của gã xtreletz nghe cũng rùng rợn, khó hiểu. Bọn nhà buôn đưa mắt nhìn nhau.

Họ khó tin được rằng cái anh chàng bán hàng tội nghiệp kia đã bị bọn người Đức ở Kukui đánh đập tàn nhẫn. Việc nầy xem ra có điều mờ ám. Vậy mà bọn xtreletz nói đúng. Hiện giờ đời sống khó khăn thật. Mỗi năm sự nghèo khổ lại tăng lên, mỗi năm lại thêm thấp thỏm lo âu. Mỗi khi có một sắc chỉ mới: "Sa hoàng đã truyền, các vị đại thần đã quyết định", là lại có một tai hoạ mới: Nộp tiền mau, đem tiền mà vứt vào vực thẳm. Kêu với ai? Mà ai bênh vực mình? Bọn quý tộc quyền thế? Chúng chỉ biết rõ mỗi một việc là thu tiền về cho Ngân khố. Nhưng bằng cách nào và đào đâu ra tiền? Cái đó chúng không cần biết. Cởi áo lót của anh ta, đưa đây. Thật cứ như thể Moskva bị địch chiếm đóng vậy.

Một gã lái buôn vung bàn tay đeo đầy nhẫn bạc, lách vào trong vòng người xúm quanh kẻ bị đánh.

- Chúng tôi đây, tức là nhà Vorobiev. - hắn nói, - chúng tôi đem tơ sống đến hội chợ Arkhagensk. Thế nhưng bọn người Đức đã đồng tình bảo nhau không mua lấy một xu tơ của tôi. Và tên bang trưởng của chúng, tức là lão người Đức Vunfiux, nói vào mặt chúng tôi: "Chúng ta sẽ làm cho bọn nhà buôn ở Moskva phải chịu roi vọt vì công nợ và trong tương lai, chúng ta sẽ buộc họ - nghĩa là chính chúng sẽ buộc chúng ta, những nhà buôn ở Moskva - chỉ còn buôn ủng gai được mà thôi".

Tiếng ồn ào nổi lên khắp căn nhà gỗ. Bọn xtreletz hét lên: "Đấy, chúng tôi đã bảo mà. Chẳng bao lâu nữa rồi đến ủng gai cũng không còn?" Anh chàng lái buôn trẻ tuổi Bordan Zigulin nhảy vào giữa vòng người, bộ tóc quăn xoã sợi:

- Tôi ở Bạch Hải về, - hắn hăng hái nói, - Tôi đến đây để mua mỡ hải cẩu. Thế nhưng tôi đi không lại về không, mấy cỗ xe rỗng tuếch. Hai tên ngoại quốc Maxlin và Bierkovov đã mua trước của miền duyên hải tất cả mỡ hải cẩu trong mười năm. Và tất cả dân miền duyên hải đều là con nợ của chúng. Bọn chúng mua mỡ của dân với giá tiền chỉ bằng một phần tư giá thị trường và cấm họ bán mỡ cho người khác. Dân chúng đang sống trong cảnh khổ cực; họ không ra biển đi săn nữa, tan tác mỗi người một nơi. Hiện nay người ta cấm người Nga chúng ta đi lên miền Bắc.

Bọn xtreletz xắn tay áo lên, lại lớn tiếng hò hét.

Opsey Rezov cầm gươm gõ mạnh, nghiến răng rít lên:

- Thời cơ đến, chúng ta sẽ thanh toán tụi đại tá! Xong rồi mới đến lượt bọn quý tộc… Chúng ta sẽ kéo chuông báo động khắp thành Moskva. Tất cả ngoại ô đều theo chúng ta. Nhưng các vị thương gia, các vị hãy ủng hộ chúng tôi! Nào, các anh em, khiêng hắn lên, chúng ta đi nào…

Bọn xtreletz nắm lấy gã bị đòn, gã nầy cất tiếng la om lên đầu lắc lư:

- Trời ôi, người ta giết tôi… ôi… ôi.

Đẩy mọi người lùi lại, họ kéo gã ra khỏi quán rượu, đi đến Hồng trường để cho công chúng trông thấy.

Bọn nhà buôn phân vân ở lại trong quán.

Hỏng, hỏng bét! Làm gì bây giờ? Liên kết với bọn xtreletz ư? Chúng là những đứa khố rách áo ôm, chúng chẳng có gì mà mất cả… Không liên kết với chúng chăng? Bọn quý tộc sẽ ăn thịt họ ngay.