ôi không biết vào thời đó ở BóngRâm người ta đã lập ra một chi Hội Tam điểm hay chưa. Tôi đã được kết nạp vào Hội này sau đó rất lâu – sau chiến dịch đầu tiên của Napoléon – cùng với phần lớn dân trưởng giả giàu có và các nhà tiểu quý tộc trong vùng, cho nên, tôi không biết các liên hệ ban đầu của anh tôi với chi hội là thế nào. Về sự thể này, tôi sẽ kể lại một hồi đoạn xảy ra vào khoảng thời gian mà bây giờ tôi đang đề cập, và một số nhân chứng đã xác nhận là có thật.

Một hôm, có hai người Tây Ban Nha tới BóngRâm, họ là khách quá cảnh. Họ tìm tới nhà một người tên là Bartolomeo Cavagna, thợ làm bánh, ai cũng biết ông ta là một hội viên Tam điểm. Hình như hai người Tây Ban Nha tự xưng mình là những người anh em của chi hội Madrid, thế nên, buổi tối họ được ông ta dẫn đến dự buổi họp của chi hội BóngRâm, lúc bấy giờ được triệu tập tại một khoảng đất trống giữa rừng, dưới ánh đuốc và ánh nến. Về toàn bộ chuyện này, chỉ có những tiếng đồn và những giả thuyết. Có điều, chắc chắn là vào ngày hôm sau, hai người Tây Ban Nha, vừa ra khỏi quán trọ, thì bị Cosimo xứ Rondo bám theo, kín đáo giám sát họ từ trên cây.

Hai người lữ khách bước vào sân trong của một quán rượu ở ngoài cổng thị trấn. Cosimo bám trên một cây đậu tía. Một người khách đang ngồi đợi họ tại một cái bàn, anh không trông thấy mặt ông ta, khuất bên dưới một vành mũ đen rộng. Ba mái đầu, đúng hơn, ba chiếc mũ, chụm lại trên khung hình vuông trắng của chiếc khăn trải bàn; sau một lúc mưu sự, bàn tay người lạ mặt bắt đầu ghi lại điều gì đó trên một mẩu giấy nhỏ do hai người kia đọc, thứ tự hàng này trên hàng kia, người ta có thể đoán đó là một danh mục tên người.

– Chào quý ông! Cosimo nói.

Ba chiếc mũ ngước lên, để lộ ba khuôn mặt với các cặp mắt trợn to, hướng tới kẻ đang ở trên cây đậu tía. Song một trong ba, người đội vành mũ rộng, gầm mặt xuống ngay lập tức, đến nỗi để đầu mũi va vào cạnh bàn. Anh tôi đủ thời gian để thoáng nhận ra một diện mạo mà dường như anh đã gặp ở đâu đó rồi.

– Buenos días a usted68- Hai người Tây Ban Nha nói.

Thế thì tập quán ở vùng này là ra mắt khách lạ bằng cách sà từ trên trời xuống như một con bồ câu à? Mong ông bạn xuống ngay mà giải thích cho chúng tôi biết!

– Kẻ ở trên cao thì lộ rõ, tứ phía đều thấy – nhà Nam tước nói – trong lúc có kẻ lại nhủi đầu giấu nhẻm mặt đi.

– Ông nên biết là không ai trong chúng tôi muốn cho ông gặp mặt, señor, cũng chẳng muốn cái phần sau của mình bị nhìn.

– Còn tôi thì biết có một số loại người, việc giấu mặt trong bóng tối lại là điểm son đấy.

– Son gì?

– Gián điệp, chẳng hạn!

Hai người đồng hành chùn người lại. Người cúi đầu vẫn bất động, song lần đầu tiên ông ta lên tiếng.

– Ồ, để đưa ra một ví dụ khác, thành… viên… hội… kín…

Ông ta chậm rãi phát âm rõ từng tiếng. Câu đối đáp này có thể được diễn giải theo nhiều cách. Cosimo nghĩ, rồi anh nói lớn:

– Câu trả lời này, ông ạ, có thể được diễn giải theo nhiều cách. Ông bảo “thành viên hội kín” để ám chỉ tôi, hoặc ông, hoặc cả hai, rồi cũng có thể, không phải là tôi cũng chẳng phải là ông, mà là những kẻ khác; và cũng có thể nó chỉ là một câu lót đường để xem tôi sẽ nói gì sau đó, có phải thế không, thưa ông?

– Como como como?69

Người đội nón rộng vành bối rối nói, và trong lúc bối rối, quên bẵng việc mình luôn phải cúi đầu, ngẩng lên nhìn mặt Cosimo. Cosimo nhận ra ông ta: chính là Don Sulpicio, vị thầy tu dòng Tên, kình địch của anh thời ở ÔLiuSà!

– A! tôi đã không nhầm! hãy lộ nguyên hình, thưa ngài linh mục kính mến! Nam tước hô lên.

– À ông! Đúng như tôi nghĩ! ông Tây Ban Nha đáp lại.

Và ông ta giở mũ, cúi đầu chào, để lộ cái mỏm đầu cạo.

Don Sulpicio xứ Guadatele, superior de la Compañia de Jesus70.

– Cosimo xứ Rondo, hội viên Hội Tam điểm có Bảo chứng.

Hai người Tây Ban Nha kia cũng tự giới thiệu qua một cú cúi đầu.

– Don Calisto!

– Don Fulgecio!

– Hai quý ông cũng thuộc dòng Tên.

– Nosotros también!71

– Thế nhưng, dòng của quý ông gần đây đã bị Giáo hoàng ra lệnh giải thể rồi kia mà?

– Không thể ngưng chiến với các kẻ tự do phóng túng chủ nghĩa và tà giáo kiểu của ông bạn!

Tuốt gươm khỏi vỏ, Don Sulpicio nói.

Sau sự giải thể của dòng tu này, chính những thầy tu dòng Tên Tây Ban Nha đã mở chiến dịch, tìm cách tổ chức một đội dân quân trang bị vũ khí tại tất cả các vùng, để chiến đấu chống lại các tư tưởng mới và thuyết hữu thần.

Cosimo cũng rút gươm ra. Đông đảo dân chúng đã bao quanh.

– Xin mời ông xuống, để có thể chiến đấu một cách caballerosamente72, ông người Tây Ban Nha nói.

Quá về phía kia một chút là khu rừng hồ đào. Lúc ấy là khoảng thời gian hồ đào đang rụng, và nông dân trong vùng đã căng những tấm bạt từ thân cây này sang thân cây kia để hứng chúng. Cosimo chuyền nhanh đến một cây, nhảy xuống một tấm bạt, kềm chân đứng vững trên mặt vải bị trũng xuống như một cái võng lớn.

– Don Sulpicio! Mời ngài lên thêm vài trượng, tôi chưa bao giờ xuống thấp thế này.

Anh cũng tuốt gươm ra. Và ông người Tây Ban Nha cũng nhảy lên tấm bạt căng. Rất khó giữ thăng bằng trên đó, vì tấm bạt lõm xuống như một cái bao bọc lấy hai người, song hai đối thủ đang cực kỳ kịch liệt, nên hai lưỡi thép đã sẵn sàng choảng nhau.

– Vinh danh Chúa!

– Vinh danh vị Kiến trúc sư Vĩ đại của Vũ trụ!

Thế là họ so gươm.

– Trước khi mũi gươm này cắm vào cổ họng của ông – Cosimo nói – xin ông cho tôi biết tin tức của Señorita73 Ursula.

– Cô ta đã mất trong một tu viện!

Cosimo bồn chồn vì tin này (tôi thì nghĩ nó đã được cố ý bịa ra), và vị cựu thầy tu dòng Tên lợi dụng ngay để tung ra một đòn hiểm. Bằng một cú dấn sâu ông ta vươn tới được cái gút dây cột tấm bạt trên cành hồ đào phía Cosimo, rồi xỉa đứt nó. Cosimo chắc chắn đã ngã nhào nếu lúc đó anh không nhanh nhẹn lao người về phần bạt của Don Sulpicio và bám vào một cành cây. Trong lúc lao người, mũi gươm của anh đã làm đảo lộn sự thủ thế của Don Sulpicio và xọc vào bụng ông ta. Sụm người, ông ta tụt chéo xuống trên tấm khăn về phía cái gút dây đã bị ông ta chặt đứt, và lăn đùng ra đất. Cosimo trèo lên cây hồ đào. Hai vị cựu thầy tu dòng Tên kia thì khiêng thân thể người đồng bạn bị thương hoặc đã chết (người ta không bao giờ biết rõ), bỏ chạy, và không bao giờ lộ mặt nữa.

Dân chúng tụ tập xung quanh tấm bạt đẫm máu. Kể từ hôm đó, anh tôi nổi tiếng là một hội viên Tam điểm.

Tính bí mật của Hội khiến tôi không thể biết hơn. Khi gia nhập, như tôi đã nói, tôi nghe người ta nói về Cosimo như nói về một hội viên kỳ cựu, không có một quan hệ rõ biệt với chi hội, người thì định nghĩa là “hội viên chìm”, kẻ thì bảo là từ phái dị giáo chuyển sang, thậm chí có vị còn cho anh là bội giáo; song anh luôn rất được nể trọng vì các hoạt động quá khứ của mình. Tôi cũng không loại trừ khả năng: anh chính là vị Thủ lĩnh “Chim gõ kiến” đầy huyền thoại, được cho là sáng lập viên của chi Hội “Miền Đông BóngRâm”, mà mặt khác, sự miêu tả các nghi lễ sớm nhất đã có của nó cho thấy đã chịu ảnh hưởng của Nam tước, chỉ cần kể ra sự thể: người mới nhập hội bị bịt mắt, cho leo lên đỉnh một ngọn cây, và được lủng lẳng thả xuống trên đầu một sợi dây.

Chắc chắn ở vùng chúng tôi những buổi họp đầu tiên của các hội viên Tam điểm được tiến hành trong rừng vào ban đêm. Thế nên, sự hiện diện của Cosimo là tương đối dễ hiểu, dù đó là trường hợp anh là người đã nhận được, qua đường bưu điện, từ hải ngoại, những tập sách về các Điều lệ của hội Tam điểm, và đã lập ra một chi hội ở đây; hay đó là trường hợp, có một người nào đó, có lẽ sau khi đã khởi xướng các nghi lễ Tam điểm này ở Pháp hoặc ở Anh, đã mang chúng tới BóngRâm. Cũng có khả năng là Hội Tam điểm đã tồn tại được một thời gian rồi mà Cosimo không biết, thế rồi, tình cờ, một đêm, khi đang chuyền trên cây trong rừng, anh đã khám phá ra tại một khoảng đất trống đang có một buổi họp của những người với trang phục và dụng cụ kỳ lạ, dưới ánh sáng của những cây đèn nến. Anh dừng lại nghe, và sau đó thì tham gia bằng cách tung ra một trong những câu tréo giò kiểu của anh, chẳng hạn: “Nếu một bức tường kín được dựng nên, thì hãy nghĩ về những gì còn lại ở bên ngoài” (câu nói mà tôi thường nghe anh lặp đi lặp lại), hoặc một chiêu nào đó, và những người Tam điểm, nhìn nhận lý thuyết ưu việt của anh, nhận anh vào chi hội, giao trọng trách đặc biệt, và anh mang vào trong đó nhiều nghi lễ và biểu tượng mới.

Có một sự thể là toàn bộ khoảng thời gian có can hệ tới anh tôi, Hội Tam điểm mở (như tôi sẽ gọi, để phân biệt với một kiểu hội sau đó đã tiến hành những buổi họp trong một toà nhà khép kín) có một kiểu nghi lễ phong phú hơn nhiều, trong đó người ta đưa vào: chim cú, kính hiển vi, quả thông, máy bơm nước, củ nấm, chú Quỷ con của Descartes74, mạng nhện, bảng cửu chương. Có cả một số bộ sưu tập đầu lâu, không chỉ của người, mà của cả bò, chó sói, và chim đại bàng. Các hiện vật kiểu đó, và những thứ khác: cái bay, cây thước, chiếc com pa của nghi lễ thông thường của Hội, được tìm thấy vào thời đó, treo trên cành, theo những kiểu kết cặp kỳ dị, cũng được gán cho là trực thuộc sự điên khùng của Nam tước. Chỉ có vài người hấp hé cho biết là bây giờ những kiểu hình đố ấy mang một ý nghĩa nghiêm chỉnh hơn nhiều; song mặt khác, chưa bao giờ người ta có thể vạch ra được một sự tách biệt rạch ròi giữa những mật hiệu có trước và những mật hiệu có sau, cũng như chưa bao giờ loại trừ được sự thể là lúc đầu chúng hẳn là những ký hiệu bí truyền của một hội kín nào đó.

Đúng ra, trong một thời gian dài trước khi là hội viên Tam điểm, Cosimo đã ghi danh vào một số hiệp hội hoặc liên đoàn nghề nghiệp, như Hiệp hội San Crispino hoặc các Liên đoàn Thợ giày, thợ Thổi chai Lão luyện, thợ Đúc súng Chính nghĩa, hoặc thợ Mũ giàu Lương tâm. Anh đã hầu như tự làm ra mọi điều mình cần, anh biết nhiều ngành nghề, anh có thể tự hào mình là thành viên của rất nhiều phường hội, vốn cũng rất hài lòng vì cùng với họ có một thành viên dòng dõi quý tộc, tài giỏi kỳ lạ, với một tinh thần vô tư đã được chứng thực.

Bằng cách nào mà niềm đắm say cuộc sống, luôn được Cosimo chứng tỏ, hòa hợp với cuộc bứt vượt không ngừng của anh khỏi cái cộng đồng dân sự, tôi chưa bao giờ hiểu, và điều này chính là một trong những đặc thù không nhỏ trong tâm tính của anh. Có thể bảo rằng, càng kiên định trong việc rúc trong ổ của mình trên cành, anh càng cảm thấy cái nhu cầu sáng tạo ra những mối quan hệ mới với loài người. Thế nhưng, dù nhiều lúc, với cả sức lực và tâm trí, anh lao vào việc tổ chức một sự kết đoàn mới, tẩn mẩn lập ra những quy chế, những mục tiêu, sự chọn người thích hợp nhất cho mỗi nhiệm vụ, không bao giờ các đồng chí của anh biết mình có thể dựa vào anh tới mức độ nào; ở đâu và khi nào họ có thể gặp anh, và lúc nào thì bất thình lình anh sẽ tiếp tục cái bản chất chim chóc của mình và không để bị túm lấy nữa. Có lẽ, nếu thực sự muốn quy các thái độ tương phản này vào một thôi thúc duy nhất, thì cần phải nghĩ rằng, anh cũng là kẻ đối địch với mọi kiểu tổ chức sống của con người đang hiện hành trong thời của anh, cho nên anh xa lánh tất cả, và cực nhọc bướng bỉnh thử nghiệm những cách mới: song không cách nào trong đó anh cảm thấy đúng đắn và đủ khác đi; từ đó: đều đặn những thời đoạn hoàn toàn hoang dã.

Đó là cái ý niệm về một xã hội phổ quát mà anh có trong đầu. Tất cả những lần vận động kết hợp, dù vì mục đích chính xác như việc canh chừng các đám cháy hoặc tự vệ trước lũ sói, dù vì tình liên đới đồng hội đồng thuyền như đối với liên đoàn những người thợ Mài dao Hoàn hảo hoặc những người thợ Thuộc da Khai sáng, anh luôn có thể mời gọi mọi người tụ họp trong rừng, ban đêm, xung quanh một ngọn cây, từ trên đó anh ra sức thuyết phục họ, và ở đó luôn hình thành một không khí thông đồng, mang tính cách môn phái, dị giáo; trong cái không khí đó, các diễn từ dễ dàng chuyển từ đặc thù sang phổ quát, và ngon lành chuyển từ những lề luật đơn giản của một ngành nghề lao động sang một dự án thiết lập một nền Cộng hòa Thế giới của những người bình đẳng, tự do và công bằng.

Cho nên, trong chi hội Tam điểm, Cosimo chỉ lặp lại những gì mình đã làm ở các hội kín hoặc nửa kín khác mà anh đã tham gia. Khi vị Huân tước Liverpuck, được Chi Hội Lớn Luân Đôn gửi đi thăm viếng các chi hội anh em trong Lục địa, thì vị này có ghé BóngRâm, lúc đó anh tôi đang làm chi hội trưởng; ông ta đã bị rúng động trước tính cách không chính thống của anh đến mức đã viết về London rằng cái xứ BóngRâm này ắt là một chi Hội mới với nghi lễ Scotland, được những người Stuart đài thọ để tuyên truyền chống lại ngai vàng của nhà Hannover, nhằm phục hồi phong trào Jacobite.

Sau chuyện đó thì diễn ra câu chuyện mà tôi đã kể về hai người lữ khách Tây Ban Nha, tự giới thiệu mình là hội viên Tam điểm với Bartolomeo Cavagna. Được mời tới một buổi họp của chi hội, họ đã xem mọi chuyện là hết sức bình thường, hơn thế nữa, họ bảo rằng chúng cũng giống hệt như ở chi hội Miền Đông Madrid. Chính điều này đã khiến Cosimo nghi ngờ, anh biết rõ những mục nào của các nghi lễ ấy là sáng kiến của anh. Chính vì thế, anh đã lần theo dấu vết của hai tay gián điệp, lột mặt nạ họ, và chiến thắng kình địch cũ Don Sulpicio.

Tuy nhiên, tôi cho rằng các sự chuyển đổi này về nghi lễ ắt là một nhu cầu của cá nhân anh, bởi từ mọi ngành nghề anh đều có thể rút ra các biểu tượng sau khi đã cân nhắc thiệt hơn, trừ những cái của hội kín: anh, kẻ không bao giờ muốn xây, cũng chẳng bao giờ muốn ở các ngôi nhà tường kín.