ây đào, cây hạnh, cây anh đào nở rộ. Cosimo và Ursula trải qua những ngày bên nhau trên cây cối đầy hoa. Mùa xuân thắm sắc vui tươi ngay cả đến cái sự kề cận ảo não của người nhà cô gái.

Trong cộng đồng lưu vong ấy, anh tôi lập tức biết biến mình thành người có ích; anh chỉ dẫn cho họ những cách thức khác nhau để chuyền trên cây; anh khuyến khích các gia đình quý tộc ấy bước ra khỏi thái độ trang trọng thông lệ để vận động thân thể một chút. Anh còn bắc những cây cầu dây để một số người già nhất có thể sang thăm lẫn nhau. Thế nên, trong khoảng gần một năm trời thường xuyên sống giữa những người Tây Ban Nha, anh trang bị cho cộng đồng lưu vong này nhiều công cụ do anh sáng chế: bồn chứa nước, bếp lò, túi ngủ. Niềm khát khao thực hiện sáng chế mới đã dẫn anh tới việc chiều theo những thói quen của các nhà quý tộc này, ngay cả khi chúng không phù hợp với các ý tưởng mới của các tác gia mà anh yêu thích: thế nên, khi nhận ra ở những người sùng đạo này ước muốn được xưng tội đều đặn, anh khoét ra một buồng xưng tội bên trong một thân cây đủ để linh mục Sulpicio gầy còm chui vào ngồi bên khung cửa sổ nhỏ gắn lưới treo màn lắng nghe tội lỗi của họ.

Tóm lại, đam mê sáng tạo kỹ thuật thuần túy không đủ để anh tránh khỏi việc tuân thủ các quy chuẩn hiện hành; cần phải viện đến tư tưởng.

Anh đã viết thư cho lão buôn sách Orbecche, và cùng trong thời gian đó lão đã gửi cho anh từ BóngRâm một số sách tới bưu điện thị trấn ÔLiuSà. Thế là anh có thể đọc Paul và Virginie rồi Nàng Heloïse mới cho Ursula nghe.

Những người lưu vong thường hội họp trên một cây sồi lớn, các buổi nghị viện trong đó họ thảo ra những bức thư gửi đến nhà Vua. Những bức thư này, trên nguyên tắc, lúc nào cũng hẳn phải là những lời phản đối phẫn uất, những lời đe dọa, hầu như những tối hậu thư; thế mà, tới một lúc, một người trong họ đề nghị những thể thức ôn tồn hơn, lễ phép hơn, và vậy là cuối cùng người ta thảo ra một bản thỉnh cầu trong đó họ kính cẩn cúi rạp mình dưới chân Hoàng thượng Nhân từ xin tha tội.

Lúc đó Cụ Bá tước đứng lên. Tất cả im phăng phắc. Nhìn lên cao, bằng một giọng nói nhỏ nhẹ và rung cảm, cụ bắt đầu nói lên những lời tâm huyết nhất. Khi cụ ngồi xuống trở lại, những người khác vẫn im lặng và nghiêm chỉnh. Không ai nhắc đến bản thỉnh cầu nữa.

Cosimo khi ấy đã trở nên một thành viên của cộng đồng, anh tham gia các buổi nghị viện. Ở đó, với sự trong sáng và nhiệt tình của tuổi trẻ, anh giải thích tư tưởng của các nhà triết học, những sai lầm của các vị Vua, và cách thức các Nhà nước có thể được cai quản dựa trên lý tính và công bằng. Tuy nhiên, giữa tất cả mọi người, những người duy nhất lắng nghe anh là Cụ Bá tước (dù đã lớn tuổi song luôn day dứt tìm tòi một phương thức lĩnh hội và tác động), là Ursula (người đã đọc một số sách), và vài cô gái tinh nhạy hơn các cô khác. Phần còn lại của cộng đồng là những cái đầu đầy sạn gõ mãi không kêu.

Tóm lại, Cụ Bá tước sôi nổi này, thay vì cứ ngồi đó mà ngắm ngắm nghía nghía phong cảnh, bắt đầu muốn đọc sách. Rousseau thì cụ cảm thấy hơi khó nuốt; song Montesquieu thì cụ khoái, đấy đã là một bước tiến. Các nhà quý tộc khác à, hoài công, dù vài người âm thầm nhờ linh mục Sulpicio hỏi mượn Cosimo quyển La Pucelle để tìm đọc những trang khêu gợi nhất. Cho nên, có Cụ Bá tước ngấu nghiến các tư tưởng mới, các buổi họp trên cây sồi chuyển sang một chiều hướng khác: bây giờ người ta đề cập về việc trở về Tây Ban Nha làm cách mạng.

Linh mục Sulpicio lúc đầu chưa nhận ra được mối nguy. Ông không phải là người tinh ý cho lắm, thế rồi, bị cắt đứt khỏi cả một hàng ngũ các bậc bề trên, ông không được cập nhật về những độc hại của nhận thức. Song vừa khi có khả năng sắp xếp lại ý tưởng (hoặc vừa khi, theo lời một số người, nhận được các bức thư với ấn dấu của tòa giám mục) là ông bắt đầu bảo rằng ma quỷ đã lén lút xâm nhập vào cộng đồng, chỉ còn chờ một trận mưa sấm mưa sét thiêu rụi tất cả các cây cối có họ ở trên.

Một đêm, Cosimo bị đánh thức bởi những tiếng rên rỉ. Với cây đèn xách tay, anh nhìn thấy Cụ Bá tước đã bị cột vào thân cây sồi của cụ, và vị thầy tu dòng Tên đang thắt nút dây lại.

– Dừng lại! Thưa cha, thế là thế nào?

– Vòng tay của Tòa án Dị giáo con ạ! Bây giờ là phiên cái lão già khốn khổ này, để lão thú tội tà đạo và khạc ra con quỷ. Sau đó thì tới phiên cậu!

Cosimo tuốt gươm chặt đứt các mối dây.

– Hãy cẩn thận! Cha ạ. Còn có những vòng tay khác, phục vụ lý tính và công bằng!

Vị thầy tu dòng Tên rút ra một thanh gươm trần từ bên trong chiếc áo choàng.

– Này Nam tước xứ Rondo, gia đình cậu đã từ lâu còn một món nợ bỏ lửng với Giáo đoàn của ta đấy.

– Bố đáng thương của con, bố đã có lý!

Cosimo cảm thán, trong lúc so kiếm.

– Hiệp hội vẫn nuôi mối hiềm thù!

Họ gieo neo giao tranh trên cành. Linh mục Sulpicio là một cao thủ kiếm sĩ, nhiều lần anh tôi bị lâm vào thế yếu. Giữa đợt giao chiến thứ ba, Cụ Bá tước, định thần, bắt đầu hét toáng lên. Những người lưu vong khác thức dậy, vội vã chuyền tới, can ngăn hai đấu sĩ. Linh mục Sulpicio lập tức cất biến thanh gươm, như không có gì xảy ra, yêu cầu mọi người bình tĩnh.

Im ru trước một sự cố trầm trọng như thế, hẳn không thể hình dung được trong bất cứ một cộng đồng nào khác, song không phải cộng đồng này, khi mà người ta muốn rút lại tối thiểu các ý nghĩ có trong đầu. Thế nên, Hoàng thân Frederico đề nghị điều đình, người ta đạt được một kiểu giải hòa giữa linh mục Sulpicio và Cụ Bá tước, để mọi sự lại y như trước.

Cosimo, tất nhiên, nghi ngờ; khi dạo chơi trên cây với Ursula, anh luôn ngại là mình bị vị thầy tu dòng Tên theo dõi. Anh biết ông ta đã thóc mách với Hoàng thân Frederico để cô không được phép đi chơi với anh. Các gia đình quý tộc này, nói đúng ra, đã được giáo dục với những tập tục rất khép kín; song nay ở trên cây, trong tình trạng lưu vong, nhiều chuyện họ không còn đặt nặng. Với họ, Cosimo có vẻ là một chàng thanh niên giỏi giắn, có tước vị, biết giúp ích, ở lại với họ không vì sự ép buộc của ai; dù hiểu ra là giữa anh và Ursula ắt phải có một tình trìu mến nào đó, song họ thường thấy anh và cô con gái chuyền đến các vườn cây để tìm hoa và hái quả, nên họ nhắm một con mắt mà không thấy có gì cần phải nói.

Tuy nhiên lúc này, với linh mục Sulpicio kè kè châm chích, Hoàng thân Frederico không thể làm ra vẻ không biết gì nữa. Ông cho gọi Cosimo đến nói chuyện tại cây tiêu huyền của mình. Cạnh ông là linh mục Sulpicio, lêu nghêu và vận đồ đen kịt.

– Cậu Nam tước, thiên hạ bảo họ thường thấy cậu bên cạnh niña35 của ta.

– Thưa Hoàng thân, cô ấy dạy cháu hablar vuestra idioma36 ạ.

– Cậu được bao nhiêu tuổi?

– Cháu sắp được diez y nueve37.

– Joven! Còn quá trẻ! Con gái ta là một cô gái đến tuổi gả chồng. Por qué38 cậu đi chơi với con gái ta?

– Ursula đã mười bảy tuổi…

– Cậu đã nghĩ đến chuyện casarte39 chưa?

– Nghĩ đến chuyện gì ạ?

– Con gái ta dạy el castellano40 cho cậu chưa tới nơi tới chốn, hombre41 Ta muốn nói, thế cậu đã nghĩ đến chuyện chọn cho mình một novia42, đến chuyện xây dựng cho mình một mái nhà chưa.

Linh mục Sulpicio và Cosimo đồng loạt buông ra một động tác như thể xua tay. Câu chuyện xoay vào một hướng nhất định, không theo ý của vị thầy tu dòng Tên, cũng chẳng theo ý của anh tôi.

– Mái nhà của cháu…

Cosimo nói, tay chỉ sang xung quanh, về phía các cành cây cao nhất, về phía các đám mây.

– Nhà của cháu là khắp nơi, mọi chỗ có thể trèo bám, thăng lên trên…

– No es esto43 Hoàng thân Frederico lắc đầu. Cậu Nam tước, nếu cậu có nhã ý tới thăm Granada khi chúng tôi đã trở về, cậu sẽ thấy cái thái ấp giàu có nhất vùng Sierra. Mejor que aqu í44.

Linh mục Sulpicio không thể nín thinh nữa:

– Nhưng thưa Hoàng thân, cậu thanh niên này là một kẻ theo Voltaire… Cậu ta không được giao lưu với con gái của ngài nữa.

– Ồ! es joven, cậu ấy còn trẻ, ý tưởng đến rồi đi, que se case45, hãy để cậu ấy lập gia đình rồi sẽ đâu vào đó, cậu hãy tới Granada, hãy tới cậu nhé.

– Muchas gracias a usted46… Cháu sẽ nghĩ về việc này…

Và Cosimo, vung chiếc mũ bê rê da mèo rừng, rút lui bằng nhiều cú cúi chào.

Khi gặp lại Ursula, đầu anh đang trĩu nặng suy nghĩ.

– Ursula! em biết không, bố em đã nói chuyện với anh… Ông đã đề cập về một số chuyện…

Ursula hốt hoảng.

– Ông không muốn chúng mình gặp nhau nữa à?

– Không phải… Ông mong rằng, khi gia đình em không còn lưu vong, anh sẽ đi với em về Granada…

– Thế à! Tuyệt vời!

– Không biết nữa, em thấy đấy, anh thương em, song từ trước tới giờ anh luôn ở trên cây, anh muốn tiếp tục như thế…

– Ồ, Cosimo anh ơi, ở xứ chúng em cây cối cũng đẹp lắm…

– Biết vậy, song để đi cùng em, thì anh phải tụt xuống, và một khi đã xuống thì…

– Đừng lo, Cosimo à. Gia đình em vẫn đang lưu vong và có thể sẽ lưu vong suốt đời.

Và anh tôi không thôi không bận tâm nữa.

Nhưng Ursula đã không đoán đúng. Không lâu sau đó, Hoàng thân Frederico nhận được một lá thư, với dấu đóng hoàng gia. Lệnh trục xuất, nhờ sự ân xá nhân từ của Vua Tây Ban Nha, đã được thu hồi. Các gia đình quý tộc có thể trở về nhà và thái ấp của mình. Ngay lập tức các ngọn cây tiêu huyền trở nên hết sức nhộn nhịp.

– Về! về! Madrid! Cadix! Sevilla!

Tin tức lan truyền khắp thị trấn. Dân chúng ÔLiuSà vác thang kéo tới. Những người lưu vong, kẻ thì đã tụt xuống, đang được dân chúng đón mừng, kẻ thì đang lo thu xếp đồ đạc.

– Chưa xong đâu! Cụ Bá tước kêu lên. Chúng ta sẽ lên tiếng với Tòa án! và Triều đình.

Mặc cho lúc đó các đồng chí lưu vong của cụ không ai tỏ vẻ cho rằng cụ đúng, và các quý bà thì đã lo lắng về vụ các bộ trang phục của mình không còn đúng mốt nữa, cái gian tủ quần áo của họ cần phải tu chỉnh, cụ bắt đầu thực hiện bài diễn từ hùng hồn với dân chúng ÔLiuSà:

– Bây giờ chúng tôi về Tây Ban Nha, và các bạn sẽ thấy! Tại đó, chúng tôi sẽ làm sổ tổng kết! Tôi và chàng trai trẻ này sẽ thực hiện công lý!

Và cụ chỉ tay về phía Cosimo. Anh bối rối, ra dấu bảo không.

Hoàng thân Frederico, được khuân bằng tay, đã xuống đất.

– Baja, joven bizarro! ông hét lớn về phía Cosimo. Này chàng trẻ tuổi tài cao, xuống đây! Hãy cùng chúng tôi về Granada!

Cosimo, đang đu đeo một cành cây, nép người lại.

Và vị hoàng thân:

– Como no?47 Cậu sẽ như một đứa con của ta!

– Đời lưu vong đã kết thúc! Cụ Bá tước nói. Cuối cùng, chúng ta có thể khởi sự một công cuộc mà chúng ta đã suy ngẫm từ lâu nay! câu Nam tước! cậu còn ở trên cây làm gì? Không có lý do nữa!

Cosimo dang rộng cánh tay.

– Cháu đã leo lên đây trước các vị, sau các vị cháu vẫn ở trên này!

– Cháu muốn rút lui à! Cụ Bá tước hét lớn.

– Không phải, cháu đề kháng. Vị Nam tước trả lời.

Ursula, trong số những người đã xuống đầu tiên, đang bận bịu cùng hai cô em chất hành lý lên cỗ xe ngựa, vội chạy về phía gốc cây:

– Vậy thì em ở lại với anh!

Cô chạy tới chân cái thang.

Bốn hay năm người chặn cô lại, kéo cô ra khỏi chỗ đó, và lấy chiếc thang đi.

– Adios48 Ursula, chúc em hạnh phúc!

Cosimo nói, mấy người đó lôi cô lên cỗ xe, và cỗ xe lăn bánh.

Một tràng sủa tưng bừng nổi lên. Chú chó con Massimo GiỏiGiắn – suốt khoảng thời gian chủ nó ở lại ÔLiuSà luôn lộ vẻ gừ gừ bất mãn, có lẽ càng thêm chua chát vì phải liên tục cãi cọ với những con mèo của các gia đình Tây Ban Nha – bây giờ dường như phơi phới trở lại. Nó lao vào đuổi bắt, song như để vui đùa, vài con mèo còn lại, bị chủ bỏ quên trên cây, chúng xù lông, phì phò đối đầu với nó.

Đoàn người lưu vong lên đường, người trên lưng ngựa, người trong cỗ xe, người trên hòm xe. Chỉ còn anh tôi ở lại trên cây cối của thị trấn ÔLiuSà. Trên những cành nhánh, đây đó còn vướng lại vài cụm lông, vài dải ruy băng, vài miếng viền ren lay động trong gió; và một chiếc găng tay, một chiếc dù chắn nắng có tua, một chiếc quạt, một chiếc giày ủng gót lắp răng cưa.