ôi còn có những luận chứngkhác: văn phong chẳng hạn. Một văn phong kém trừu tượng hơn rất nhiều so vớivăn phong được ngài sử dụng trong những cuốn tiểu thuyết trước đó.

- Luận chứng này còn thiếu thuyếtphục hơn nữa. Chủ nghĩa ấn tượng đang thay cho óc phê phán của cô sẽ không cógiá trị làm bằng chứng, nhất là về mặt phong cách học: những kẻ dốt đặc giốngnhư cô không bao giờ nói càn chừng nào còn đề cập đến vấn đề phong cách của mộtnhà văn.

- À mà tôi có một luận chứng cònthuyết phục hơn nữa vì nó không đơn thuần là một luận chứng.

- Cô đang nói tầm bậy gì nữa thế?

- Đó không phải là một luậnchứng, mà là một bức ảnh.

- Một bức ảnh ư? Bức ảnh chụp cáigì?

- Ngài có biết tại sao không aingờ được rằng cuốn tiểu thuyết này mang tính tự truyện không? Bởi lẽ nhân vậtchính, Philémon Tractatus, là một cậu bé tuyệt vời, vóc người dong dỏng cao vớigương mặt dễ mến. Ngài đã không thực sự nói dối khi bảo với các đồng nghiệp củatôi rằng từ năm mười tám tuổi ngài đã mang vẻ ngoài xấu xí và mắc chứng béophì. Cứ cho là ngài đã nói dối do sơ suất đi, bởi trong suốt những năm trướcđó, ngài cực kỳ điển trai.

- Cô thì biết gì về chuyện ấy.

- Tôi đã tìm lại được một tấmảnh.

- Không thể có chuyện đó được.Trước năm 1948 tôi chưa từng chụp ảnh.

- Xin lỗi vì phải kết luận rằngtrí nhớ của ngài đã ít nhiều bị hỏng. Tôi đã tìm thấy một bức ảnh đằng sau cóghi bằng bút chì: "Saint- Sulpice - 1925."

- Cho tôi xem bức ảnh ấy đi.

- Tôi sẽ đưa cho ngài khi nào cóthể tin chắc rằng ngài sẽ không tìm cách hủy nó đi.

- Tôi hiểu rồi, cô đang giở tròlòe bịp.

- Tôi không lòe bịp. Tôi đã hànhhương về Saint- Sulpice. Tôi lấy làm tiếc phải báo ngài biết rằng, trên nhữngphần đất đai xưa kia là tòa lâu đài nay chẳng còn gì sót lại, người ta đã xâydựng một tổ hợp nông nghiệp. Phần lớn các hồ trong vùng đã bị san lấp, cònthung lũng đã bị biến thành bãi rác công cộng. Tiếc thật, ngài chẳng hề gợi lêntrong tôi chút cảm giác thương hại nào cả. Tìm được đến nơi rồi, tôi hỏi chuyệntất cả những người cao tuổi mà tôi được gặp. Họ vẫn còn nhớ tòa lâu đài vànhững hầu tước thuộc dòng họ Planèze của vùng Saint- Sulpice. Thậm chí họ vẫncòn nhớ cậu bé mồ côi được ông bà ngoại đón về nuôi.

- Tôi tự hỏi làm thế nào đám dânđen ấy lại có thể nhớ về tôi được, tôi chưa từng tiếp xúc với họ kia mà.

- Có đủ các loại tiếp xúc khácnhau. Có thể họ chưa từng trò chuyện với ngài bao giờ, nhưng họ nhìn thấy ngài.

- Không thể thế được. Tôi chưabao giờ đặt chân ra ngoài vùng đất thuộc sở hữu gia đình.

- Nhưng bạn bè của ông bà ngoạihay cậu mợ ngài vẫn thường lui tới thăm nom họ.

- Họ không bao giờ chụp ảnh cả.

- Ngài nhầm. Nghe này, tôi khôngbiết bức ảnh được chụp trong hoàn cảnh nào, cũng không biết do ai chụp - nhữnglý giải của tôi trong trường hợp này cũng chỉ là giả thiết nhưng sự thực là bứcảnh này có tồn tại. Trong bức ảnh đó ngài đang đứng trước tòa lâu đài, cùng vớiLéopoldine.

- Cùng với Léopoldine?

- Một bé gái cực kỳ xinh xắn vớimái tóc sẫm màu, chỉ có thể là cô ấy mà thôi.

- Cho tôi xem tấm ảnh đi.

- Ngài sẽ làm gì với nó nào?

- Tôi bảo cô cho tôi xem bức ảnhấy đi cơ mà.

- Một bà cụ người làng đưa nó chotôi. Tôi không biết làm thế nào bức ảnh lại lọt vào tay bà cụ. Có hề chi: khôngcòn nghi ngờ gì nữa về danh tính của hai đứa trẻ này. Những đứa trẻ, đúng vậy,ngay đến ngài, khi ấy đã mười bảy tuổi, vẫn không mang dấu hiệu nào của tuổithiếu niên. Đó là điều hết sức lạ lùng: cả hai người đều lớn đùng, gầy nhom,nhợt nhạt, nhưng khuôn mặt và cơ thể dài ngoẵng của hai người hoàn toàn thuộcvề những đứa trẻ. Vả chăng, hai người không có vẻ bình thường: trông giống nhưhai người khống lồ mười hai tuổi. Thế nhưng kết quả rất tuyệt vời: những đườngnét mảnh mai, những cặp mắt ngây thơ, những gương mặt quá nhỏ so với cái đầu,được đặt trên những thân hình như của trẻ con, những cặp giò mảnh khảnh và dàivô tận - trông hai người tuyệt đẹp. Đến phải tin rằng những châm ngôn hoangtưởng của ngài về vấn đề vệ sinh rất hiệu quả, và những quả nấm trứng là một bíquyết gìn giữ nhan sắc. Cú sốc lớn nhất lại chính là ngài. Thật khó mà nhận rangài!

- Nếu trông tôi khó nhận ra đếnthế, làm thế nào cô nhận ra được đó là tôi?

- Tôi không hiểu đó có thể là aikhác nữa đây. Vả lại, ngài vẫn giữ nguyên làn da trắng trẻo, mịn màng, tịnhkhông một sợi râu - đó hẳn là thứ duy nhất ngài còn giữ lại được từ thời ấy.Ngài đẹp trai biết mấy, những đường nét trong sáng thuần khiết biết mấy, chântay mảnh dẻ biết mấy, và một khí chất vô tính đến vậy - những thiên thần cũngkhông thể khác thế là mấy.

- Xin miễn cho tôi những thói nệđạo của cô đi, làm ơn. Và hãy cho tôi xem bức ảnh ấy, thay vì nói huyên thuyên.

- Làm thế nào mà ngài có thể thayđổi nhiều đến vậy? Ngài vẫn thường nói rằng vào tuổi mười tám ngài đã mang vẻngoài như bây giờ, và tôi chấp nhận tin lời ngài - nhưng trong trường hợp này,nỗi kinh ngạc chỉ có thể càng lớn hơn mà thôi: làm thế nào ngài có thể, chỉtrong vòng chưa đầy một năm, đổi vẻ bề ngoài thần tiên của mình lấy một sự sưngphồng quái gở như tôi đang thấy trước mắt? Bởi ngài đã không chỉ tăng ba lần vềtrọng lượng, khuôn mặt quá sức thanh thoát của ngài phình tướng lên, nhữngđường nét tinh tế của ngài dày thêm đến mức phô bày ra tất cả những dấu ấn dungtục tầm thường...

- Cô lăng nhục tôi sắp xong chưa?

- Ngài biết rất rõ rằng bản thânmình xấu xí. Vả lại ngài không ngừng dùng những tính từ ghê tởm nhất để miêu tảmình.

- Tự tôi dùng những tính từ đótheo cảm hứng, nhưng tôi không cho phép kẻ khác dùng những từ đó để nói vềmình. Rõ rồi chứ?

- Tôi vừa có được sự cho phép củangài đó thôi. Ngài xấu kinh người, chuyện là vậy đấy, và thật khó mà tin đượcrằng người ta có thể trở nên xấu kinh người như thế khi mà đã có thời từng đẹpđến thế.

- Chẳng có gì khó tin ở đây cả,chuyện như vậy xảy ra luôn ấy chứ. Chỉ có điều, thường thì nó không quá nhanhnhư vậy.

- Thôi xong, ngài lại vừa chuyểnsang thú tội rồi.

- Hử?

- Đúng thế đấy. Khi nói với tôicâu vừa rồi, ngài đã ngầm thừa nhận tính xác thực của những chuyện tôi kể. Nămmười bảy tuổi, ngài thực sự giống như tôi miêu tả - và chưa từng có mặt trongmột bức ảnh nào, chao ôi.

- Tôi biết thế. Nhưng cô đã làmthế nào để miêu tả tôi chính xác đến yậy?

- Tôi chỉ nhắc sơ qua những đoạnmiêu tả nhân vật Philémon Tractatus trong cuốn tiểu thuyết của ngài. Tôi muốnxác minh xem ngài có giống nhân vật của ngài hay không: để biết được chuyệnnày, tôi không có cách nào khác ngoài trò lừa bịp vừa rồi, bởi vì ngài luôn từchối trả lời những câu hỏi của tôi.

- Cô đúng là kẻ phá thối bẩn thỉuhèn hạ.

- Kẻ phá thối, được đấy: giờ thìtôi biết chắc chắn rằng cuốn tiểu thuyết này của ngài hoàn toàn mang tính tựtruyện. Tôi có đầy đủ lý do để hãnh diện bởi tôi cũng chỉ nắm trong tay nhữngdữ liệu như bất kỳ ai khác. Thế mà tôi đã trở thành người duy nhất đoán biếtđược sự thật.

- Thế đấy, cô cứ tự mãn đi.

- Bởi vậy, hãy hiểu rằng tôi đangmột lần nữa đặt ra cho ngài câu hỏi đầu tiên của tôi: tại sao Hồi ứccủa kẻ sát nhân lại trở thành cuốn tiểu thuyết dở dang?

- Chính là cuốn đó, cái tựa sáchmà chúng ta còn thiếu khi nãy!

- Làm ra vẻ ngạc nhiên cũng chẳngích gì đâu, tôi sẽ chỉ ngừng hỏi chừng nào ngài trả lời tôi: tại sao cuốn tiểuthuyết này lại không được hoàn thành?

- Người ta có thể đặt câu hỏi nàytheo một cách trừu tượng hơn: tại sao sự chưa hoàn thành này là một cuốn tiểuthuyết?

- Tính chất trừu tượng của ngàikhông làm tôi quan tâm. Hãy trả lời câu hỏi của tôi: tại sao cuốn tiểu thuyếtnày lại bị bỏ dở?

- Kệ đời nó đi, cô làm tôi bựcrồi đấy! Tại sao cuốn tiểu thuyết này lại không có quyền bị bỏ dở?

- Quyền lợi mà ngài vừa nói thậtsự không có gì liên quan trong chuyện này cả. Ngài viết những sự kiện có thựcvới một cái chết có thực: vậy thì tại sao lại không hoàn thành cuốn tiểu thuyếtnày? Sau vụ ám sát Léopoldine, ngài dừng lại giữa chừng không làm gì nữa. Khéplại sự việc khó đến thế sao, đưa vào đó một đoạn kết cho đúng thủ tục khó đếnthế sao?

- Khó là thế nào! Cô ả ngốcnghếch ạ, nên nhớ rằng không có gì là khó viết ra với Prétextat Tach này.

- Chính là thế. Cái kết khôngthỏa đáng này lại càng phi lý hơn nữa.

- Cô là ai mà dám xác định tínhphi lý trong các quyết định của tôi?

- Tôi không xác định gì cả, tôitự chất vấn mình thôi.

Lão già bỗng dưng có vẻ là mộtlão già tám mươi ba tuổi.

- Cô không phải là người duynhất. Tôi cũng vậy, tôi cũng tự chất vấn mình, và tôi không tìm ra câu trả lời.Tôi đã có thể chọn hàng chục cái kết cho cuốn sách này: hoặc là bản thân vụgiết người, hoặc là cái đêm tiếp theo vụ án mạng, hoặc sự biến đổi về hình thểcủa tôi, hoặc vụ hỏa hoạn xảy ra với tòa lâu đài, một năm sau đó...

- Vụ hỏa hoạn này cũng là tácphẩm của ngài phải không?

- Tất nhiên. Saint- Sulpice đã trởnên không thể chấp nhận được khi không có Léopoldine. Thêm vào đó, thái độ ngờvực của gia đình nhằm vào tôi bắt đầu khiến tôi bực dọc. Vậy nên tôi đã quyếtđịnh loại bỏ tòa lâu đài và những người ở trong đó. Tôi không thể tin rằngchúng lại cháy nhỏ đến vậy.

- Dĩ nhiên, sự tôn trọng mạngsống con người đâu phải cái khiến ngài nghẹn ngào, nhưng ngài không thấy đắn đokhi châm lửa thiêu rụi một tòa lâu đài có từ thế kỷ XVII ư?

- Đắn đo chưa bao giờ là mặt mạnhcủa tôi cả.

- Đúng vậy. Hãy quay trở lại vớiđoạn kết của chúng ta nào, nói đúng hơn là sự thiếu vắng đoạn kết của chúng ta.Như vậy là ngài dám chắc mình không biết gì về nguyên cớ của sự dở dang này?

- Riêng chuyện này thì cô có thể tintôi. Phải đấy, tôi bối rối khi lựa chọn một cái kết cho lịch sự, nhưng tôichẳng thấy có cái kết nào là phù hợp cả. Tôi không rõ: chuyện ấy xảy ra như thểtôi đã chờ đợi một điều gì đó khác, mà tôi luôn chờ đợi từ hai mươi tư năm nay,hoặc từ sáu mươi sáu năm nay, cô thích nghĩ thế cũng được.

- Điều gì đó khác là gì vậy?Léopoldine sống lại ư?

- Nếu tôi biết điều đó là gì thìhẳn tôi đã không ngừng viết.

- Vậy là tôi có lý khi liên kếtsự dở dang của cuốn tiểu thuyết này với kỳ mãn kinh nổi tiếng của ngài tronglĩnh vực văn chương.

- Tất nhiên là cô có lý. Có gì để tự mãn nhỉ? Có lý, khi người ta là phóngviên, chỉ cần khôn khéo một chút là được. Có lý, khi người ta là nhà văn, cáisự này không tồn tại được. Nghề nghiệp của cô dễ dãi đến phát ngấy. Nghề củatôi mới thật là nguy hiểm.

- Và ngài đang cố gắng để nó trở nên nguy hiểm hơn nữa.

- Lời khen khác thường này có nghĩa là gì vậy?

- Tôi không rõ liệu đó có phải là lời khen ngợi hay không. Tôi không biếtphải nhận định cái hành động giơ đầu chịu báng như ngài đang làm là đáng phụchay điên rồ. Ngài có thể giải thích cho tôi hiểu điều gì đã tác động đến ngài,vào cái ngày ngài quyết định kể lại một cách trung thực câu chuyện không nhữnglà thứ quý báu nhất đối với ngài mà còn là nguy cơ lớn nhất có thể kéo ngài ratrước tòa? Sự đồi bại nào đã khuất phục ngài phải đưa ra trước nhân loại, bằngngòi bút tinh tế nhất của mình, một hành vi tự lên án với một sự trong sánghiển nhiên như vậy?

- Nhưng nhân loại cóc cần cơ mà! Bằng chứng đây: đã hai mươi tư năm quacuốn tiểu thuyết này mọt xác trong các tủ sách thư viện, và không ai, cô ngherõ rồi chứ, thậm chí không một ai nhắc với tôi về nó. Âu cũng là chuyện quá sứcthường tình bởi lẽ, đúng theo những gì tôi đã nói với cô đấy, chẳng ai đọc đếnnó cả.

- Thế còn tôi thì sao?

- Thiểu số.

- Ngài có bằng chứng nào mà dám khẳng định rằng không tồn tại những thiểusố khác giống như tôi.

- Một bằng chứng tuyệt vời: nếu ngoài cô ra đã có những người khác đọc tôi- tôi đang nói là đọc thực sự theo nghĩa bạo liệt của từ này - thì tôi đã rũ tùtừ lâu rồi. Cô đặt cho tôi một câu hỏi hết sức thú vị nhưng tôi lấy làm ngạcnhiên, rằng cô đã không nhận thấy câu trả lời đang ở ngay trước mắt. Vậy thìđây là một kẻ sát nhân đã lẩn trốn từ bốn mươi hai năm trời nay. Những tội ác hắngây ra vẫn chưa hề bị phát giác và hắn đã trở thành một nhà văn danh tiếng.Không lấy gì làm bằng lòng với một hoàn cảnh thuận lợi đến thế, bỗng chốc kẻbệnh hoạn này dấn thân vào mộc vụ cá cược phi lý, bởi lẽ hắn có thể phải mấttất cả và không hề có cơ may thắng được bất cứ cái gì trong đó - không thắngđược bất cứ thứ gì, ngoại trừ việc chứng minh được điều khôi hài nhất.

- Để tôi đoán thử nhé: hắn muốn chứng minh rằng những gì hắn viết chưa từngđược ai đọc đến.

- Nói cho đúng ra là: hắn muốn chứng minh rằng ngay cả những người hiếm hoiđọc những gì hắn viết - những người này có tồn tại - hẳn cũng đã đọc mà khônghiểu mình đang đọc cái gì.

- Hiển nhiên là vậy.

- Thì đó. Cô biết đấy, lúc nào cũng có một nhúm những kẻ vô công rồi nghề,những kẻ ăn chay, những nhà phê bình mới tập tọng hành nghề, những sinh viênmắc chứng khoái cảm đau hay nữa, những kẻ tò mò hạ quyết tâm đọc cho bằng hếtchỗ sách đã mua về. Tôi muốn tiến hành thí nghiệm trên chính những đối tượngnày. Tôi muốn chứng minh rằng mình có thể viết ra những điều đáng ghê tởm tệhại nhất theo cách của mình mà không bị trừng phạt: hành vi tự tố cáo này, nhưcô đã trình bày rất xác đáng, là tuyệt đối xác thực. Đúng vậy, thưa quý cô, côđã có lý từ đầu chí cuối: trong cuốn sách này, không một chi tiết nào là bịacả. Tất nhiên là người ta có thể tìm ra những lý do bào chữa cho độc giả: khôngmột ai biết về thời thơ ấu của tôi, đó không phải là cuốn sách kinh khủng đầutiên mà tôi viết, làm sao có thể hình dung ra là tôi đã từng điển trai đến thế,v.v... Nhưng tôi dám khẳng định rằng những lý do này không vững. Cô có biết tôiđã đọc được một bài phê bình đăng trên một tờ báo, cách đây hai mươi tư năm, cóliên quan đến Hồi ức của kẻ sát nhân không? "Một câu chuyệnthần thoại giàu tính biểu tượng, một phép ẩn dụ như cõi chiêm bao của tội lỗigốc và thông qua đó, nói đến thân phận con người." Tôi vẫn nói với cô rằngngười ta đọc tôi mà không thực sự hiểu mình đang đọc cái gì đấy thôi! Tôi cóthể tự cho phép mình viết ra những sự thật táo tợn nhất, người ta sẽ không thấygì trong những trang viết đó ngoài những phép ẩn dụ. Chuyện ấy chẳng có gì đángngạc nhiên hết: độc giả mạo danh, được bọc kín mít trong bộ quần áo lặn củamình, sẽ lội qua những câu chữ đẫm máu nhất của tôi mà không hề lấm ướt. Thithoảng, hắn sẽ thốt lên sung sướng: "Hình tượng đẹp thế không biết!" Đó là cáimà người ta gọi là cách đọc sạch sẽ. Một sự hư cấu tuyệt vời, rất dễ chịu đểtranh thủ đọc ngay trên giường trước khi ngủ; nó xoa dịu và thậm chí nó khônglàm bẩn những tấm khăn trải giường.

- Ngài còn muốn thế nào nữa? Rằng người ta đọc tác phẩm của ngài trong mộtlò mổ, hay ở Baghdad, trong một trận oanh tạc sao?

- Không hề, cô ngốc ạ. Nơi chốn đọc không can hệ gì ở đây, mà chính là bảnthân việc đọc. Tôi muốn người ta đọc tôi mà trên thân mình không khoác thêm bộquần áo của người nhái, không chú giải, không vaccin phòng ngừa và nói thực ra,không phó từ.

- Ngài nên biết rằng cách đọc đó không hề tồn tại.

- Thoạt đầu tôi không biết điều đó, nhưng bây giờ, nhờ vào sự chứng minhxuất sắc của mình, hãy tin rằng tôi đã biết.

- Thế thì sao? Không nên lấy làm mừng vì có bao nhiêu độc giả là có bấynhiêu cách đọc ư?

- Cô không hiểu ý tôi rồi: làm gì có những độc giả và làm gì có những cáchđọc.

- Nhưng có mà, có những cách đọc khác với quan niệm của ngài, chỉ vậy thôi.Tại sao chỉ duy nhất cách đọc của ngài là được chấp nhận?

- Ồ, được thôi, hãy ngừng ngay việc lải nhải cuốn giáo trình xã hội học. Vảlại, tôi muốn biết cái mà cuốn giáo trình xã hội học của cô sẽ tìm ra để bàn vềtình huống mẫu do tôi tạo nên: một nhà văn- sát nhân công khai tự tố giác mìnhvà không một độc giả nào đủ tinh ý để nhận ra điều ấy.

- Tôi cóc cần những quan điểm của các nhà xã hội học và tôi nghĩ, chính tôiđây, rằng một độc giả không phải là một tay cớm và rằng, nếu không ai gây phiềnphức cho ngài kể từ khi cuốn sách được xuất bản thì đó là dấu hiệu tốt: nó cónghĩa là Fouquier- Tinville 1 đã hết thời, rằng mọi người đãmở mang đầu óc và rằng họ có khả năng thực hành cách đọc văn minh.

--------------------------------

1 Antoine Quentin Fouquier de Tinville (1746- 1795), công tố viên của tòa án Cách mạngPháp, đã xét xử nhiều nhân vật lịch sử nổi tiếng như hoàng hậuMarie- Antoinette, Charlotte Corday...