hững mũi tên làm bằng bẹ chuối dẫn họ đi qua một khu rừng nứa tới một quả đồi trọc mọc đầy cây chó đẻ. Nhiều người tới đó đứng sững lại, không hiểu tại sao địa điểm họp lại ở một quả đồi trống trếnh thế này. Nhưng rồi họ cũng nhận ra dưới đám lá nguỵ trang khô xác ở lưng chừng đồi, một đường hào sâu và hẹp. Đường hào này đưa họ tới những căn hầm khá rộng. Đồng chí tác huấn của đại đoàn giới thiệu với họ đây là hầm của công binh đào để chuẩn bị đón thương binh trong đợt ba của chiến dịch. Kẻ địch chắc không thể ngờ trên một quả đồi trống trải lại có những căn hầm chứa được hàng trăm người.

Cán bộ lục tục kẻo về họp với bộ mặt phờ phạc, mệt nhọc, xanh xạm. Họ gặp nhau không ầm ĩ, nhộn nhạo như mọi lần.

- Vẫn về đấy à, người anh em?

- Tưởng anh bạn "nghỉ cửa" rồi!

- Nguyên vẹn cả...?

- Ấy, phải đem đủ tứ chi về, vợ con thấy thiếu không nhận thì hỏng kiểu!

- Chính trị viên đâu?

- Quân y rồi...

- Hôm nọ nằm trên đồn được mấy ngày?

Sau những lời ngắn ngủi chào mừng gặp lại nhau, hỏi thăm những người chưa thấy tới, họ tìm chỗ rải bạt mở chăn ra nằm. Người tranh thủ đôi phút nghỉ ngơi thư thái. Người tư lự chuẩn bị bào chữa cho những thiếu sót của mình, của đơn vị mình. Những câu chuyện nho nhỏ đi vào chiều sâu...

- Tại sao đã chiếm được ba phần tư đồn rồi, còn mỗi cái lô cốt mà giải quyết mãi không được?

- Cậu bảo biết làm thế nào?... Đánh ra đánh đấy chứ! Chất đến tám mươi cân bộc phá, nổ to hơn bom, nó vẫn trơ ra. Bây giờ đánh không được, anh em phê phán thiếu quyết tâm, đành chịu, nhưng cũng gội bom gội đạn, nhịn đói nhịn khát ba bốn ngày liền chứ chơi đâu! Cán bộ tiểu đoàn, trung đoàn kéo nhau lên tuốt, ngồi như bụt ốc cả trong đồn...

- Nó còn có một tí thế, sao không chịt kỹ chung quanh?

- Nó lại chịu im cho mình chịt nó à? Mình nghĩ đánh là nó quật lại ngay tức khắc. Cậu tính có mấy ngày mà ba mươi tư đợt phản kích... Không cố giữ thì nó đẩy mình ra ngay khỏi đồn.

- Địch chết nhiều không?

- Biết thế nào được... Nhưng cũng không kém bốn trăm thằng đâu?

- Cái đồn con con như thế, đóng đến một tiểu đoàn là cùng. Nó lấy đâu ra quân mà phản kích mãi?

- Ấy đấy... đấy là vấn đề. Suốt mấy ngày đêm, nó vẫn cứ phản kích đều, diệt loạt này thì loạt khác lại mọc ra. Tớ cho là có thể... có thể thôi, nó có hầm ngầm từ Mường Thanh lên, nên mới tiếp viện được nhanh và đều như thế...

- Tình hình này liệu có lại như Nà Sản không cậu?

- Cái đó còn tùy cấp trên... Mình là cán bộ thực hiện chỉ biết trên bảo sao làm nấy.

- Bây giờ mà phải rút thì cay quá nhỉ?

- Ai mà không cay!

- Đơn vị cậu còn đông quân không?

- Tập hợp cả lại, ngồi trong cái hầm này cũng vừa...

Riêng căn hầm của những cán bộ thuộc các cơ quan đại đoàn bộ ầm ĩ hơn. Vẫn tán, văn cười ầm ầm, vẫn quật "tu-lơ-khơ" đen đét. Họ cũng có phần trách nhiệm của mình, nhưng trong những ngày vừa qua họ không phải là người trực tiếp quần nhau với địch, người trực tiếp quyết định kết quả trận đánh.

Vinh đầu còn cuốn băng trắng, chậm chạp bước vào hầm. Trong hầm tối hơn bên ngoài, nên anh phải đứng lại cho đỡ quáng. Vinh biết những bóng người ngồi kia đang đổ dồn mắt nhìn vào mình. Chính trị viên Tuấn đi sau anh, vẻ mặt âm thầm. Trưởng ban tác chiến đại đoàn gọi:

- Vinh! Về rồi đấy à? D2 ở đây cùng với đại đoàn bộ.

Vinh lững thững đi lại, đế giày kêu ót ét.

- Cậu bị thương thế nào?

- Tí lựu đạn, tí sức ép thôi, không đi đến đâu! - Vinh nhũn nhặn.

- Thế nào mà hôm ấy lại báo cáo về là cậu bị thương nặng?

Vinh đã có đà để nói về những công việc mình làm:

- Tôi không nhanh chân thì cũng tong rồi! Thấy "người anh em" ào ào lao tới hỏi chuyện, mình đang đặt K50 đón tiếp thì đánh độp một cái vào lưng... Biết có chuyện, tớ nhảy ngay lên giao thông hào, nhưng chưa kịp rút lui nốt cái đầu này thì nó đã nổ, bám vào mấy mảnh gọi là kỷ niệm A1.

Câu chuyện của Vinh lập tức thu hút mọi người. Một số đang nóng được biết chuyện chiến đấu ở A1. Một số thích nghe kiểu nói khá đặc biệt của Vinh. Một số muốn biết anh chàng này khuếch trương việc mình làm đến đâu...

Vinh chưa cởi giầy vội, ngồi ghé người trên bệ đất làm giường nằm, để thỉnh thoảng có thể đứng dậy làm động tác cho mọi người xem.

Một cán bộ người to lớn trên miệng có hàng râu con kiến, vẻ mặt oai nghiêm, nhưng giọng nói nhỏ nhẻ hiền hiền như tiếng trẻ con, hỏi Vinh:

- Thế nó vướng cái gì mà đánh mãi vẫn không giải quyết xong?

Vinh hất cầm xòe ngửa hai bàn tay, miệng nửa cười nửa bĩu như muốn nói: Điều đó thì tôi cũng chịu.

Một cán bộ cắt tóc móng lừa từ nãy đến giờ vẫn ngồi ngước mắt lắng nghe Vinh rất chăm chú, hỏi:

- Đồng chí Vinh có biết chuyện cậu Quỳ thế nào không?

Vinh lắc đầu:

- Lúc ấy tôi đã bị thương, anh em cõng về rồi.

Tuấn đã chuẩn bị xong chỗ nằm của mình. Đầu óc anh mông lung. Anh cảm thấy như mình vừa bỏ quên một vật gì ở đâu mà nghĩ mãi không ra. Tuấn nằm áp má trên cuộn chăn của Vinh. Cuộn chăn bọc vải dù êm mịn màng lại cho anh một cảm giác là lạ như mình đang gối đầu trên một cánh tay mềm. Sớm nay gặp Vinh và một số đồng chí bị thương xong, anh cùng Vinh về thẳng đây. Sau khi gặp Cảnh, Tuấn mất hẳn những hứng thú tới thăm những người đồng chí cũ, nói đúng hơn là tới gặp những người bạn gái để tìm đôi phút thư thái cho tâm hồn, mà anh đã nghĩ là sau những giờ phút mình đã thực sự chiến đấu, mình có quyền được hưởng.

Tiếng Vinh vẫn oang oang bên tai anh. Trước kia, những chuyện chiến đấu như thế này của Vinh thường được anh chú ý. Nhưng bây giờ, Tuấn thấy Vinh đang nói những chuyện mà anh biết cả rồi. Có lúc Tuấn tự hỏi, sao anh chàng này có thể nói nhiều về mình như thế. Nhưng rồi vì không có ai ngoài Vinh nói cả, nhiều người cũng chú ý nghe Vinh nói, nên câu chuyện của Vinh mỗi lúc một lọt tai Tuấn nhiều hơn. Và câu chuyện của anh ta cũng có nhiều điều hay hay...

- Lúc ấy bọn mình chỉ còn mấy thằng bị nó đẩy cây mãi ra đến cửa đột phá rồi, ngồi bàn nhau dù sao thì sao cũng cứ bám lấy đây, ra cái điều giữ vững hai chữ “quyết tâm"! Đang ngồi thì nó t. re.e.ẹt, t. rẻ.e.ẹt... liên hồi ngay trên đầu. Đại đội trưởng của tớ chạy ra một lúc về báo cáo: "Anh Vinh! Nó cho một tổ trung liên đặt súng ngay trên mặt đồi, bắn quét trên miệng chiến hào". Mấy thằng lính này định liều kiếm tí lon cai để được tăng lương chắc! Cứ để chúng nó ở đấy thì cũng hơi phiền! Mình ngóc đầu lên không được, chúng sẽ cứ tự do mà nhảy dù xuống đầu mình. Tôi bảo Khỏe: "Liệu xin tí tiết đi?" Khỏe ta có vẻ cũng h.ơ.ơ.i băn khoăn. Mà các cậu phải biết đại đội trưởng của mình không phải tay xoàng, đã xơi năm huân chương chiến sĩ rồi! Địa hình chỗ này rất gay. Mình ở thấp, nó ở cao. Mình leo lên chưa nhìn thấy nó, nó đã nhìn thấy mình. Chưa biết mình xơi nó, hay nó lại xơi mình trước. Chả nhẽ vừa bàn nhau đề cao hai chữ "quyết tâm" mà bây giờ vội hạ thấp ngay xuống?... Đang gay, thì một cậu chiến sĩ chạy lại, nói:

- Báo cáo anh, cho em lên diệt mấy thằng bắn trung liên...

Ai chà chà?... Mình nhìn cậu ta đúng là lính 54, mắt một mí, trông sữa lắm. Nhớ lại lời dạy của chính ủy từ sau trận Mộc Châu: "Người dân nuôi được đưa con cho lớn khôn, khó khăn, vất vả lắm, các đồng chí phải có tinh thần phụ trách trước sinh mệnh của chiến sĩ " mình bảo cậu ta:

- Bố trí chỗ nào về chỗ ấy đi... Để nghiên cứu cái đã.

Tay nhóc không chịu rút lui, cứ đứng ỳ, má phình ra như cái bánh đúc.

Đại đội trưởng của tớ mới hỏi:

- Đồng chí định đánh nó thế nào?

- Em vòng lối kia, cho có cái lô cốt đổ, thủ pháo đây...

Khỏe ta có vẻ suy nghĩ rồi bảo tớ:

- Anh cứ để đồng chí đó lên xem sao.

Khỏe đưa tớ ra một ụ vệ tinh. Hai thằng đứng nhìn. Tay nhóc tinh ra phết... Cậu ta lợi dụng cái hủm đất khuất, bò vào sườn mấy thằng đội mũ bọ hung. Rất là đúng động tác, ở nhà tập thế nào thì lúc ấy làm đúng như thế. Nhưng vừa lên được một quãng thì địch ném đến bốn, năm quả lựu đạn quanh người cậu ta. Tụi mình bảo nhau, thằng bé chắc chết! Cậu ta nằm lịm đi một lúc. Thế rồi lại thấy cậu ta ngóc đầu lên.

Má thằng bé đỏ lòm. Mình nghĩ: khá lắm, thôi quay xuống đi. Nhưng hắn nhìn quanh quẩn một lúc, lại tiếp tục bò lên. Thằng bé dại quá, chết phí rồi! Định đánh bí mật bị lộ rồi thì phải tụt lại chứ! Nhưng chính hắn lại thông minh hơn mình, các đồng chí ạ. Hắn nằm lại và ngóc đầu lên lâu như thế là để xem đã bị lộ chưa. Thấy địch không hoạt động nữa, hắn biết địch chỉ ném lựu đạn vào những chỗ chúng không quan sát được để đề phòng. Hắn lại bình tĩnh tiếp tục bò lên. Cậu ta bò đến thật gần khẩu trung liên, gần lắm, chỉ khoảng một chục thước thôi, mới ném luôn một quả thủ pháo và hai quả lựu đạn... Thế là khẩu trung liên tịt ngắc. Từ đấy không anh mũ bọ hung nào dám bò lên mặt đồn để kiếm lon cai nữa. Cậu ta chạy xuống được ban chỉ huy bắt tay một cái sướng quá, mắt cứ sáng lên. Ông cán bộ tổ chức đâu rồi? Tôi xin phát hiện với ông... và đề nghị ít nhất là huân chương chiến sĩ hạng ba! Đồng chí liên lạc của mình băng cho cậu ta, một lát sau, tới tìm thì không biết cậu ta đi đâu mất...

Mọi người xôn xao...

- Đi mất à?

- Đồng chí có hỏi tên tuổi và đơn vị cậu ta không?

- Hoài quá nhỉ!...

Vinh giơ tay ra hiệu cho mọi người ngừng nói, để mình tiếp tục câu chuyện.

- Ấy bình tĩnh đã nào... chuyện còn chưa đến đoạn hay, nghe tôi nói nốt... Hôm sau, tôi cũng bị thương, phải khiêng về quân y. Lúc tỉnh dậy thì có một anh bạn nằm bên hỏi: "Ban chỉ huy cũng bị thương đấy ạ? ". Quay sang nhìn thì thấy cậu ta nằm ngay cạnh giường mình. Mấy ngày mình cứ thắc mắc mãi, không hiểu động cơ nào mà thằng bé chiến đấu khá quá... Hỏi cậu ta quê ở đâu? "Ở Nông Cống Thanh Hoá". Hỏi trước khi đi bộ đội làm gì? "Đi học". Tôi lại hỏi: "Lúc chiến đấu cậu nghĩ thế nào?.. Cậu nói tớ nghe cái hôm cậu lên đánh khẩu trung liên, bị thương rồi mà cậu nghĩ sao lại cứ bò lên?" Các đồng chí có biết cậu ấy trả lời thế nào không? Thánh cũng không đoán được! Cậu ta nói với tôi thế này: "ngày em vào bộ đội thầy giáo có dặn: "Các em đi bộ đội phải học tập tinh thần của anh Trần Văn Ơn, phải cố gắng chiến đấu để trả thù cho anh Trần Văn Ơn...". Tôi lặp lại nguyên xi lời cậu ta đấy...

Người Tuấn bỗng sởn gai như muốn lên một cơn rét. Mắt anh đờ ra mép bên trái máy liền mấy cái. Đoạn kết thúc câu chuyện khá bất ngờ đã rung động anh rất nhiều. Một hình ảnh sán lạn hiện ra trước mắt anh, làm cho anh thấy mình bị ngợp. Những tâm hồn trong trẻo như thế, anh chưa từng tìm thấy được trong sách vở anh đọc cũng như trong cuộc đời. Thì ra cách mạng đã đổi mới cuộc đời rất nhiều, những mầm non của thế hệ mới tươi sáng đang vươn lên đầy rầy quanh anh, mà lâu nay anh vẫn chưa nhìn ra. Tuấn cố nhớ lại hình ảnh người chiến sĩ trẻ tuổi nằm cạnh Vinh anh đã thoáng nhìn thấy khi tới trạm quân y. Anh không thể nhớ rõ mặt người chiến sĩ đó. Anh chỉ nhớ một bộ mặt quấn nhiều băng trắng. Mà trong trạm thì có rất nhiều người cũng quấn băng trắng ở mặt... Tuần thầm cảm ơn Vinh về câu chuyện của anh...

Người nằm bên cạnh Tuấn bỗng quay sang hỏi anh:

- Đồng chí có biết nội dung kỳ họp này như thế nào không?

- Chắc lại kiểm điểm...

- Kiểm điểm thì nhất định rồi, nhưng không hiểu là kiểm điểm về mặt quân sự để rút kinh nghiệm hay kiểm điểm tư tưởng là chính?

Tuấn vẫn triền miên suy nghĩ về câu chuyện của Vinh, đáp cho qua:

- Chắc là cả hai.

Anh ta nhìn Tuấn nhíu đôi lông mày rậm rịt:

- Hình như không phải thế... Nghe đâu Tổng quân ủy vừa có một nhận định mới về tình hình tư tưởng cán bộ...

Những người chung quanh không nghĩ nhiều đến câu chuyện Vinh vừa kể như anh chăng? Hay là họ đã thường gặp những trường hợp như thế rồi? Vì sao họ lại bận tâm nhiều về nội dung cuộc họp? Một vài giờ nữa ban tổ chức hội nghị tuyên bố thì rõ, có gì phải băn khoăn. Tuấn nghĩ.

Buổi chiều và cả tối hôm ấy, đảng ủy đại đoàn văn tiếp tục họp, nên hội nghị cán bộ chưa bắt đầu được. Lúc cuộc họp đảng ủy tạm nghỉ, đồng chí chủ nhiệm chính trị đại đoàn tranh thủ xuống gặp các cán bộ về dự hội nghị, bảo họ ngày hôm nay cứ yên trí nghỉ ngơi, tắm giặt. Đồng chí đó đi nhanh qua tất cả các hầm, khi nói chuyện vẫn giữ trên miệng cái cười của một người dễ dãi cởi mở, kéo theo đầy trên mặt những nếp nhăn vui vẻ. Bộ mặt ấy như muốn nói với mọi người, họp chậm một chút cũng chỉ là chuyện bình thường, không có gì đặc biệt xảy ra đâu. Nhưng nhìn đôi mắt đục lờ, những râu tóc phủ kín gáy và quanh miệng đồng chí đó, nhất là cả chiếc lưng áo quân phục thòi ra ngoài quần, người ta đoán được ngay cuộc họp trên đó chẳng vui vẻ phấn khởi gì. Đáng lẽ như mọi khi họ đã nhao nhao yêu cầu phòng chính trị một tối văn công hay xoàng ra cũng là một buổi xi nê, nhưng lần này không ai đòi hỏi gì. Riêng Vinh nói:

- Đề nghị phòng có tờ báo tờ bổ gì thì cho anh em vài tờ. Nằm suông thế này mãi ươn người ra mất!

- Báo, báo à! Được rồi, có báo. Nhiều tin hay lắm các đồng chí ạ, các chiến trường phối hợp đều thắng to. Tuyên huấn đâu, kiếm báo cho hội nghị nhé?

Tối hôm đó, họ vẫn không có báo đọc. Người ta đoán sau khi ra khỏi căn hầm của họ, đồng chí chủ nhiệm chính trị phải về họp ngay, những vấn đề chắc là rất rắc rối của cuộc họp đã làm đồng chí đó quên khuấy yêu cầu của anh em. Ở mặt trận, một giờ nhàn rỗi thật hiếm. Thế mà họ lại được nghỉ thông cả một ngày một đêm? Tất nhiên. người ta hưởng những phút nghỉ ngơi căng thẳng ấy chẳng vui vẻ gì. Một buổi nhàn rỗi ở đây, dài đằng đẵng như một tháng vô công rồi nghề ở nơi khác. Từng góc hầm, những câu chuyện vẫn rì rầm. Người nghe nhiều hơn người nói.

- Hôm họp nhận lệnh trên Bộ. cậu có đi không?

- Có tiểu đoàn trưởng đi thôi, tớ ở nhà chuẩn bị bộ đội.

- Thấy anh em nói hình như tư lệnh trưởng nhà mình nhận với Đại tướng là sau hai giờ sẽ tiêu diệt xong A1 phải không?

- Mình không nghe chuyện ấy.

- Có đấy! Tớ nghe anh em nói, tư lệnh trưởng ta xin hai giờ nhưng Đại tướng bảo cho hẳn một đêm.

- Nhận như thế có chủ quan không?

- Chưa chắc đã là chủ quan! Các đồi khác cũng chỉ có vài giờ là đơn vị bạn người ta giải quyết xong cả.

- Đồi khác thế nào không biết, chứ A1 mà bảo giải quyết hai giờ xong tớ nhất định không chịu...

- Bây giờ đánh xong rồi thì ai chả nói thế... Mà tớ nghe đâu hình như mức hai giờ không phải tự ý tư lệnh trưởng đề ra. Tư lệnh trưởng hỏi ý kiến đồng chí Trang, đồng chí Trang xin hai giờ đấy!

- Hôm ấy cậu ở đâu?

- Ở ngay sở chỉ huy của bộ tư lệnh đại đoàn.

- Đồng chí Đông có cáu không?

- Nhận báo cáo toàn cười gằn, bọn chúng tớ ngồi gần, lắm lúc cũng mất tinh thần.

- Chắc là hét ghê lắm phải không?

- Không hét chứ lại... Hét là bình thường. Cười gằn là lúc cụ cáu nhất. Các cậu không hay ở gần không biết. Bọn lính đoàn bộ chỉ ngại nhất khi tư lệnh trưởng cười gằn. Cậu có nhớ lần hành quân đi đánh Nghĩa Lộ không?... Lúc bộ đội bị tắc nghẽn ở Khâu Vác, cụ đã lệnh cho tham mưu trưởng lên rồi, một lúc cụ lại thúc ngựa kéo cả bọn mình lên theo. Đến gần chân đèo thì gặp một cậu... Thằng cha ba gai quá! Từ bé đến giờ có lẽ chỉ gặp hắn ta là một. Có bốn cậu nằm ềnh người ngay giữa đường. Thấy ngựa lộp cộp, mấy cậu kia bò dậy, nhưng hắn cứ nằm im như không có việc gì xảy ra. Cậu giám mã mới nói:

"- Sao lại nằm giữa đường thế này? Ngồi sang bên nào?

Hắn ta đang chim:

"- Đường đấy, anh đi cứ đi, tôi nằm cứ nằm.

Cụ đang bực sẵn, thế là cụ thét:

"- Đơn vị nào đây?

Hắn cứ thủng thẳng:

“- Đơn vị bộ đội...

"- Bộ đội nào?

"- Ông ở đâu mà ông lại hỏi tôi ở đơn vị nào?

Cụ gầm lên:

“- Bộ đội nào thế này? Kỷ luật đâu! Cán bộ đâu?...

Chính ủy lúc ấy đã xuống ngựa, đến gần hắn ta hỏi:

“- Sao đồng chí lại nằm ngang đường thế này? Cán bộ có việc cần đi lên trước, thì phải tránh ngay chứ! Học tập cả rồi mà đồng chí suy nghĩ như thế nào?

Lúc đó, hắn ta mới chống tay ngồi dậy:

"- Nói như đồng chí thì còn nói làm gì? Ông ấy lại quát tôi... Ông ấy là cán bộ quân đội nhân dân thì tôi cũng là chiến sĩ quân đội nhân dân chứ! Ông tưởng ông quát mà tôi sợ à?

Thằng cha này chắc định tụt lại đợi thu dung. Lửa cháy đổ dầu thêm, mình tưởng cụ gọi vệ binh... Thế mà cụ không nói gì nữa, chỉ cười gằn kéo cương cho ngựa tránh sang bên rồi vượt lên. Đấy, những lúc như vậy cụ cười gằn...

Câu chuyện đến đây lặng đi một lúc. Khí hậu ở miền Tây này thật lạ, ngày thì nóng như đổ lửa, đêm đến lại giá rét như giữa mùa đông. Tiếng đại bác như từ một nơi xa xôi lắm vọng về. Căn hầm chìm ngập trong bóng tối và giá lạnh như rộng thêm ra. Thỉnh thoảng một ánh lửa vàng rực lóe lên soi rõ những chiếc chăn cuộn tròn như những tổ sâu kén.

- Lửa thuốc cẩn thận không lại đốt cả chăn, cả giày của anh em!

Về đây họ đã bắt đầu chú ý đến những cái tàn lửa.

- Yên trí! Yên trí? Có làm cái sái tư thì bò lại đây. Lại nghe thấy tiếng rì rầm của hai người nói chuyện ban nãy:

- Tớ cho là chỉ tại trên nắm địch tình không vững... Nếu nói là đơn vị mình không có khuyết điểm thì không đúng, nhưng so với các chiến dịch trước thì tớ thấy lần này cả cán bộ, chiến sĩ đều rất tiến bộ.

- Cũng chẳng phải tại trên đâu... Thế cậu bảo cứ như thằng Quỳ thì trên hay là dưới?

Một người cũng nằm ở góc đó, chắc từ lúc này đến giờ vẫn theo dõi câu chuyện của hai người, nói cho vào giọng bực bội:

- Người ta đánh nhau thì các anh nam ở cơ quan, bây giờ nhận xét gì mà chẳng được!... Chuyến này xuống với chúng tớ, về cứ nói mạnh được tớ mới cho là giỏi.

Trưởng ban tác huấn đại đoàn nói to:

- Bạn nào cần hút thuốc lào thì lại đây. Hút xong, xin mời các đồng chí ngủ đi cho. Mai họp cả ngày, cả tối, căng đấy!...