ù mệt mỏi và cõi lòng u uất, Énée vẫn thức dậy trước lúc bình minh. Chàng lễ tạ thần linh đã phò hộ mình chiến thắng. Trên bàn thờ, chàng bày đủ loại vũ khí của những chiến binh bại trận, nào giáp trụ, nào khiên đồng và mũ sắt có gắn lông chim đẫm máu, chẳng phải giết dê cừu, chẳng cần thầy tư tế. Những cánh đồng đã nhuộm đỏ máu người, và thây nằm ngổn ngang trên ngàn hoa cỏ nội. Énée trầm ngâm bi lụy. Bao kẻ đã phải hy sinh để đổi lấy vinh quang này! Dù sao, cũng phải gấp rút chiến thắng toàn vẹn trước khi bọn Laurente kịp chấn chỉnh quân binh. Chàng cho tập hợp các tướng sĩ. — Đường đã rộng mở, – chàng nói – hãy tiến mau đến gặp Latỉnus, buộc lão phải tôn trọng bản hiệp ước đầu tiên. Nhưng trước hết, đừng quên cử hành nghi lễ mai táng các tử sĩ. Ta không được phép để những vong hồn kia phải lang thang trọn kiếp bên dòng Acheron. Dân Arcadie hãy mang thi thể hoàng tử các ngươi về Pallantée. Ôi! Pallas! Pallas thân yêu! Phải chăng ta đã vô tình gây ra cái chết của chàng? Énée khóc nức nở. Chàng quỳ bên cạnh thi hài chàng trai và không sao rời mắt ra được, hồn chìm đắm trong ý nghĩ chẳng biết nỗi khổ của người cha sẽ thống thiết đến mức nào. Ascagne cũng ngồi bên cha khóc than, nhưng Énée chẳng dám ôm con vào lòng. Chàng nghĩ đến cha của Pallas đang còm cõi, héo hon dưới mái nhà hiu quạnh. Quân Arcadie kết một chiếc kiệu bằng những cành dương mai, lót thêm cỏ mượt, phía trên phủ nhánh sồi, rồi đặt xác hoàng tử đã được Énée liệm kín trong lớp gấm vóc đỏ thẫm thêu vàng. Nhiều ngựa chiến do Pallas đoạt được của đối phương, cùng đám tù binh lếch thếch, những kẻ phải tưới máu mình lên giàn hoả táng, cũng lê gót theo sau. Aethon, chiến mã của hoàng tử, không yên cương, gục đầu buồn bã, lẽo đẽo bên thi hài chủ. Cạnh đó là viên tùy tùng của Pallas, mang theo trường thương và mũ sắt của chàng. Quân Arcadie quay ngược vũ khí, lặng lẽ đi thành hàng dài. Énée chua xót nhìn đám rước xa dần. — Vĩnh biệt Pallas! – Chàng nói – chẳng biết ta còn phải trải qua bao cuộc chiến tranh nữa mới được hội ngộ cùng chàng và người cha thân yêu dưới bóng mát êm đềm miền cực lạc, bên dòng sông quên lãng! — Énée cao quý! – Achate chợt kéo chàng ra khỏi những ý nghĩ đau buồn – Nhiều sứ giả vừa từ Laurente đến. Họ mang theo nhành ô liu và xin được phép mai táng những binh sĩ tử trận. — Họ cứ thư thả mà làm. – Énée nói, rồi bước thẳng về phía phái đoàn Laurente – Các người gây chi cuộc chiến tranh đẫm máu này? Chàng cất giọng dịu dàng: — Các người cầu xin nơi yên nghỉ cho những kẻ chết? Ta muốn đem hoà bình đến cho cả người sống. Turnus là thủ phạm duy nhất gây chia rẽ giữa chúng ta. Ta chỉ muốn chiến đấu với mình hắn thôi. Điều này sẽ tránh cho dân Laurente cũng như Teucère thoát bao thảm hoạ. — Lời ngài thật chí lý, thưa Énée vĩ đại! – Đoàn sứ giả đồng thanh kêu lên – Một hiệp ước sẽ liên kết ngài với Latinus. Cứ mặc Turnus đi tìm đồng minh khác. Chúng tôi sẵn lòng giúp đỡ ngài xây dựng thành phố, vì ngài luôn đối xử nhân hậu với chúng tôi. Vâng, chúng tôi sẽ giúp đỡ ngài, dù có phải tự mình khuân từng viên đá cho thành Troie mới. Đoàn sứ giả từ biệt Énée trở về Laurente, lòng tràn đầy hân hoan vì sự tiếp đón ân cần của người chiến thắng. Cuộc ngưng chiến mười hai ngày được ban hành. Quân Troie và Laurente giúp đỡ nhau tìm kiếm thi hài nạn nhân cuộc giao chiến đẫm máu. Énée cho xây lại các tường lũy. Rút kinh nghiệm những chỗ yếu kém của lần trước, chàng cho dựng thêm nhiều pháo đài, một dãy thành lũy phụ và chiến hào phía trong. Quân Énée cho chất nhiều giàn hoả táng dọc bờ sông và suốt nhiều ngày khói bốc lên, liên tục che phủ bầu trời ảm đạm, quân lính khóc than và kèn thúc binh trỗi tiếng thê lương. Bên kia chiến tuyến, quân Latin cũng dựng giàn hoả. Họ thiêu vô vàn xác chết nhăn nhúm, không ai nhìn ra mặt mũi. Nhiều cỗ xe chở những kẻ được thân nhân tổ chức mai táng riêng vào thành. Máu, nước mắt, đó là những gì còn lại của bao kiếp người. Thủ phủ của Latinus nhuộm màu tang tóc. Nhiều gia đình nguyền rủa Turnus và sự ngoan cố của hắn. Dù được hoàng hậu che chở, hắn không tránh khỏi sự căm ghét của bao cõi lòng tan nát. Một nhân vật đứng đầu của Laurente là Drancès – vốn không ưa vua Rutule vì tính cao thượng và lòng quả cảm mà hắn luôn chứng tỏ – đứng đầu nhóm những kẻ bất mãn. — Chính Turnus đã gây ra nông nỗi. – Y nhắc lại mãi – Nếu hắn không bỏ trốn thì chính hắn đã phải chiến đấu với Énée. Turnus khinh miệt những lời phỉ báng đó. Hắn cố sức thuyết phục Amata chống lại sự liên kết với Énée. Hắn kiềm chế nỗi tức giận trước những lời trách cứ bất công của bọn đồng minh lúc hắn trở về. Hắn phân trần về vụ bắt cóc khó hiểu. Nhiều người tỏ vẻ hoài nghi, cười mỉm trước sự “tình cờ” đúng lúc đã tránh cho Turnus khỏi phải giao đấu với hoàng tử thành Troie. Tuy nhiên, danh tiếng của vua Rutule đủ lừng lẫy để hắn không bị dè bỉu, xúc phạm nhiều. Và hắn lại ngang nhiên thống lĩnh quyền chỉ huy các lực lượng đồng minh. Lúc đó, hắn đang chờ sự cứu viện của Diomède, một danh tướng Hy Lạp, sau chiến thắng thành Troie đã rút về hùng cứ ở Argyripe, dưới chân núi Gargan. Turnus phái nhiều sứ giả đến mời ông liên minh. Hắn tin chắc rằng mối oán hận của Diomède đối với dân Troie, kẻ thù bao năm trời đằng đẵng, sẽ khiến ông chống lại Énée. Vả lại, sứ giả của Turnus đã dâng cho ông biết bao tặng vật quý báu. Ngay khi người ta báo tin đoàn sứ giả trở về, Turnus mừng rối rít. Hắn thấy đây là cơ hội để củng cố quanh hắn và hoàng hậu Amata đám dân chúng đông đảo trong thành Laurente, đang còn kinh hoàng bởi những đám tang và bị chia rẽ tận cùng bởi bao mất mát lớn lao. — Nên tiếp đón sứ giả trọng thể! – Hắn khuyên vua Latinus với giọng kẻ cả như ra lệnh. Latinus cố gắng lắm mới dứt khỏi cơn uể oải chán chường. Bao nhiêu tổn thất trong quân đội đè nặng lên đôi vai đã còm cõi của ông lão. Dù sao cũng phải đón tiếp sứ giả. Ngài ngự trên ngai, trước cửa cung điện, cánh tay đỡ lấy mái đầu trầm tư. Bên cạnh ngài, Amata có vẻ rạng rỡ và Turnus đang cau mày, đặt tay lên đốc kiếm, thản nhiên và kiêu hãnh đưa mắt nhìn đám đông lũ lượt kéo đến chật cả quảng trường. Sứ giả Laurente bái kiến đức vua. Họ có vẻ ủ rũ. Người cao tuổi nhất mở lời: — Tâu đức vua Latinus, chúng tôi từ thủ phủ của Diomède về đây, xin trao lại những tặng vật mà chúng tôi đã nhân danh ngài dâng lên ông ta… — Sao thế? – Latinus, Amata, Turnus đồng thanh kêu lên sửng sốt. — Ông ta không muốn liên kết với ngài, – giọng viên sứ giả thểu não – những lời van nài khẩn thiết của chúng tôi đều tỏ ra vô hiệu… Các vị cố vấn, toàn thể dân chúng cũng kinh ngạc như quân vương của mình. Nhà vua khó nhọc lắm mới thốt nên lời: — Hãy kể lại xem, Vénulus. — Chúng tôi được đón tiếp thật nồng hậu và vua Diomède hoan hỉ hỏi thăm sức khỏe ngài, những thành công đạt được dưới triều ngài, cùng nền hoà bình mà dân tộc Laurente vui hưởng trong bao năm qua. Nhưng khi chúng tôi đề cập đến mục đích chuyến viếng thăm và nỗi vui mừng của quân đồng minh nếu được ông ta nhận liên kết chống lại quân Troie, ông ta liền đổi ngay nét mặt, đứng bật dậy nói rằng: “Ôi! Dân tộc diễm phúc! Bỗng dưng đưa lưng gánh chịu bao tàn phá của chiến tranh chỉ vì ý thích hay cuồng vọng của một vài người! Các ngươi đang cùng một đức vua nhân từ, sống dưới bầu trời yên tĩnh, lại nhẹ dạ đem bao nguồn vui chan chứa, bao kho tàng vô tận biến thành mây khói. Hỡi các bạn Laurente, hãy lắng nghe lời ta cho kỹ, rồi về báo lại cho vua Latinus cùng đồng minh rõ. Từ khi toàn thắng trên đất Ilion, ở thành Troie quay về, tất cả bọn ta, những ai đến được quê nhà, đều chứng kiến bao cảnh đời lầm than khốn khổ, còn đáng thương hơn cả những nạn nhân bi đát nhất của bọn ta. Vâng, chính Priam, bị bọn ta xé nát cõi lòng, trước khi đâm họng giết chết bên bàn thờ các gia thần, cũng phải xót xa cho số phận thê thảm của bọn người chiến thắng. Ménélas và Ulysse lênh đênh trên biển cả. Agamemnon bị ám sát, Néoptolème gục chết dưới chân hôn thê, Idoménée giết con rồi bị tống cổ ra khỏi vương quốc, đồng đội Ajax bị lưu đày, còn ta thì không vợ con, không tổ quốc, suốt đời không thoát khỏi sự căm giận của Vénus, sự nghiệp dở dang, bạn bè khinh ghét. Đó là những gì bọn ta, những kẻ hùng mạnh, những vị vua hiền hoà trên đất nước Hy Lạp thanh bình phải trả giá cho cuộc chiến tranh hủy diệt thành Troie. Thế mà các người còn muốn ta chống lại quân Troie ư? Các người muốn ta đương đầu với con người dũng cảm nhất của họ là Énée, con trai nữ thần ư? Không, không, ta chưa mất trí. Chẳng bao giờ ta lại gây chiến với gã. Hỡi người Laurente, hãy nghe ta! Dòng giống Dardanie ấy được Jupiter sủng ái. Đừng tính chuyện chống lại nó, nên tìm cách liên kết với nó khi còn kịp. Bằng không, đụng độ với Énée là các người sẽ khóc ra máu đấy”. Thưa ngài, đó là những gì Diomède đã nói. Đó là ý kiến và câu trả lời của ông ta. Câu chuyện của viên sứ giả khiến mọi người lặng đi trong buồn thảm. Ai cũng lo lắng, sợ sệt. Nhà vua xúc động đứng lên. — Hỡi dân Latin, – ngài cố cất cao giọng nói yếu ớt – ta muốn nghe theo lời khuyên của Diomède. Lẽ ra chúng ta đã tránh được cảnh tang tóc triền miên. Nhưng chúng ta không thể đứng đây mà thương tiếc. Quân Troie chỉ cách ta vài dặm. Phải chọn ngay một lối thoát. Trận chiến vừa qua chứng tỏ rằng Diomède nói đúng. Chúng ta đang chống lại một dân tộc được thần linh yêu mến, chúng ta lại không thể, các ngươi biết đó, trông chờ sự tiếp cứu của các nước khác. Tất cả đều phải tự lực, những trận đánh ác liệt đã tiêu hao bao tài nguyên. Tuy nhiên, quân đội đã giữ vững hàng ngũ. Số người hy sinh đã nói lên tinh thần dũng cảm của toàn thể chiến binh. Nhưng tiếp tục chiến đấu thì ta sẽ còn lại gì? Nghĩ đến mà rùng mình. Chỉ còn một con đường cho chúng ta: hoà bình. Nhường cho quân Troie một phần lãnh thổ, vùng đất cổ xưa của tổ tiên nằm giữa sông Tibre và biên giới Sicanes. Đó là miền núi khô cằn, nhưng có thể trồng trọt được với những ngọn đồi phủ kín rừng thông. Nơi đó, quân Teucère có thể xây dựng thành phố, chẳng gây lo ngại gì cho ta hay đồng minh. Hay nếu họ muốn an vị gia thần nơi khác, cạnh dân tộc nào tùy ý, ta sẽ đóng cho họ hai mươi chiến thuyền, to cỡ nào cũng được, để đưa họ về nơi mong muốn. Hỡi tướng lĩnh và toàn dân, đó là ý ta, còn ý các ngươi thế nào? Hãy nói đi! Mọi người nhìn nhau. Qua những cái gật đầu tán đồng, người ta thấy rõ đối với thần dân, chủ trương hoà dịu của Latinus là con đường duy nhất có thể tránh khỏi đổ máu. Drancès bắt mạch được ý kiến chung, muốn thừa cơ trút lên đầu Turnus nỗi oán hận của quần chúng, đồng thời xóa tan mối thiện cảm mà hắn ta chiếm được nhờ sự can trường. Drancès rất căm ghét sự can trường đó. Lão chỉ khéo múa môi, biết cách khuấy động tâm hồn người nghe, ấy thế mà lão ba hoa khắp nơi, xưng là bậc trí giả và ngang nhiên xem mình là một pháp quan sáng suốt. Lão đứng dậy, uốn lưỡi và tùy từng lúc ngỏ lời với vua, Turnus hay dân chúng mà đổi giọng: — Tâu chúa thượng anh minh, cả thành phố hoang sơ chỉ mong mỏi một điều: hoà bình. Chúng ta phải miễn cưỡng gánh chịu một tai hoạ thảm khốc, cùng lúc khóc thương cho bao mái đầu xanh bạc mệnh. Tôi không cần phải vạch tên kẻ nào đã gây ra bao cảnh điêu linh tang tóc. Chúng ta đều biết. Ôi! Đức vua nhân hậu, chính ngài cũng phải chôn chặt mối ưu phiền trong cung điện và như tất cả mọi người, ngài phải cúi đầu trước sự lộng hành. Nhưng đã đến lúc phải tự giải thoát lấy mình. Phải đẩy lùi áp lực, đừng để những lời xúi xiểm lôi cuốn, đem đến chiến tranh và đổ nát. Theo ngu ý của tôi, lời cầu hoà của ngài còn quá khiêm tốn. Hãy sớm kết tình giao hảo, thắt chặt nó bằng cuộc hôn nhân giữa Lavinie và Énée. Đó là những tặng vật đầu tiên ta dành cho kẻ chiến thắng, không nên lưỡng lự nữa. Énée là người đa cảm và bao dung. Hắn sẽ không lấn quyền ta đâu, ngược lại, một vương quốc suy yếu có người láng giềng vững mạnh, sẵn sàng bảo vệ mình thật là điều đáng mừng. Đúng thế Turnus ạ! Chiến tranh chẳng phải là nhu cầu của cuộc sống. Ta phải chịu đựng nó như chịu đựng con bệnh quái ác cần chạy chữa. Anh hùng chỉ là tai hoạ cho dân tộc và bằng hữu mình nếu không thức thời và sáng suốt. Sự kiêu hãnh của họ chỉ là những đám cháy khủng khiếp, thiêu hủy xóm làng vườn tược, bỏ lại sau lưng những hoang tàn trống trải. Bấy nhiêu người chết tưởng cũng đủ rồi, bọn ta không muốn đem mạng mình đổi lấy vinh quang cho ngươi nữa. Hừ! Để ngươi được cưới Lavinie, bao nhiêu cô gái, bao nhiêu bà mẹ của Laurente phải hy sinh tất cả những gì họ yêu quý sao? Bọn ta đầu phải là kẻ thù của nhau. Nếu ngươi có việc cần tranh chấp với gã Troie, sao không tự giải quyết lấy? Turnus lồng lên. Hắn ưỡn cao ngực, cất giọng sang sảng: — Drancès, cần chi lão phải nhiều lời. Kẻ thù kia rồi, ngay sát bên lưng. Chúng sẽ không thoả mãn với những cống vật của đức vua nếu như chúng biết rằng giẫm nát Laurente, cướp quyền thống trị và biến các ngươi thành nô lệ chẳng mấy khó khăn. Énée nhân hậu và hiếu hoà ư? Những hành động đầu tiên của hắn khi đặt chân đến đây chẳng phải là châm ngòi chiến tranh đó sao? Drancès, sao lão không ra chiến trường cổ vũ và giúp đồng đội một tay. Hoà bình ư? Lão chỉ biết lải nhải đầu môi và không hiểu rằng, có những lúc ta không có cả cái quyền nói lên tiếng đó. Trong giờ phút này, đối với Laurente, nó chỉ có nghĩa là lệ thuộc. Sao? Chỉ vì trận đánh đầu tiên tổn thất mà cho rằng chúng ta thua ư? Chỉ vì Diomède không nhận liên kết mà cho rằng chúng ta không còn đồng minh ư? Messape xứ Calabre với những kỵ mã lừng danh, quân Volsques, quân Tollumnius bách chiến bách thắng với bao thủ lĩnh, bao dân tộc khác. Chiến tranh gây chết chóc cho ta à? Nhưng bọn Arcadie còn tồi tệ hơn, bởi hoàng tử họ đã phải hy sinh. Quân Troie không đông, đồng minh lại ít. Hai lượt chiến thắng như vừa qua đủ khiến chúng kiệt quệ. Thưa đức Latinus, tự ý hạ mình cầu hoà là vô tình thú nhận thế yếu. Chiến thắng thật sự chỉ đến với những kẻ dù sức cùng lực tận vẫn không chấp nhận thất bại. Đúng thế, lão già lắm mồm kia đã nói đúng, chiến tranh là một cơn bệnh, nhưng nó chỉ sát hại những kẻ nào muốn chết. Tuy nhiên, hỡi dân Laurente, nếu nhuệ khí các ngươi đã cạn, ta sẵn sàng chiến đấu một mình với Énée. Ta nguyện hiến thân cho dân tộc Laurente, cho đức vua mà ta hằng tôn kính như cha. Nhưng đừng để lão Drancès dùng lời xúc xiểm phủ nhận niềm tự hào được chiến đấu cho các người ở trong ta… Turnus còn định nói nữa, giọng điệu hắn ỡm ờ, khiến đây đó dậy lên những chuỗi cười chế nhạo làm lão già sượng sùng tái mặt, thì một sĩ quan phòng vệ ngoài cửa thành băng qua quảng trường, tiến đến trước mặt Latinus, hổn hển nói: — Tâu chúa thượng, Énée đã động binh. Dân quê vừa báo họ đang ồ ạt tiến về đây. Quân Etrurie trong đội hình chiến đấu cũng đang lần theo sông Tibre, tràn qua cánh đồng. Từ mặt thành, chúng tôi trông thấy cát bụi tung mù mịt. Tiếng thét kinh hoàng nổi lên khắp nơi: — Ta đã nói mà! – Turnus hét to – Đâu phải lúc ca tụng hoà bình, khi quân thù đang lăm le dày xéo quê hương. Tất cả cầm lấy vũ khí! Nhưng hãy cứ bình tĩnh. Quân ta sẵn sàng, lực lượng đồng minh cũng chẳng xa đây lắm. Nếu bọn Énée đến, ta sẽ nghiền nát chúng. Hắn phóng vụt đi, dân chúng vững lòng trước uy dũng của hắn, cất tiếng hoan hô rầm rĩ. Turnus cử người liên hệ với quân đồng minh, duyệt lại hàng ngũ các binh đoàn Rutule đóng ngoài cửa thành và tung đội kỵ binh ra đồng trống. Hắn nhất quyết không để quân Énée tấn công trước. Muốn đến Laurente từ bờ sông thì chỉ có hai lối. Lối thứ nhất băng qua đồng bằng, lối kia là con đường mòn của bọn chăn chiên, vòng qua đỉnh núi, trổ ra phía sau thành phố. Turnus được trinh sát báo rằng Énée đang đưa đại quân tiến về phía núi, giao ngả đồng bằng cho kỵ bỉnh. Turnus liền quyết định ngay. Núi đồi với rừng rậm và thung lũng là nơi thuận tiện cho một trận phục kích. Hắn sẽ chặn Énée lại trong lòng chảo một khe núi. Quân Troie chưa thông thuộc đường lối, chắc chắn sẽ bị lúng túng. Ngay phía trên thung lũng, chỗ con đường độc đạo xuyên qua, có một mặt bằng hiểm trở. Từ vị trí chiến lược kiên cố đó, có thể bắn tên, lăn đá xuống cũng thừa sức hủy diệt một binh đoàn. — Ta sẽ chỉ huy quân mai phục. – Turnus tuyên bố – Messape dẫn đầu đoàn kỵ mã Voisque, đội kỵ binh Latin và Tiburtus sẽ chặn đánh quân Etrurie giữa đồng. Còn ta nhất định sẽ đối đầu với Énée. Trong khi Turnus chuẩn bị tiến quân, cả thành Laurente nhốn nháo, hoảng loạn. Nơi nào cũng có những bộ mặt ảo não, những lời than vãn rên rỉ. Vua Latinus buồn bã lui vào cung điện, chua xót tự trách mình quá hèn yếu đến nỗi gây bao thống khổ cho nhân dân. Ngài không dám và không có biện pháp quyết liệt để thi hành hoà ước với Énée. Cũng vì sự nhu nhược đó mà giờ đây, ngài phải nhận lãnh bao hậu quả tai hại. Ngài không có khả năng lãnh đạo dân tộc, chỉ sẵn sàng chết với nó khi cần thiết. Dù tuổi già mòn mỏi, ngài vẫn cố gượng leo lên mặt thành, hô hào, cổ vũ quân phòng vệ. Ngài ra lệnh cho đào nhiều hào sâu trước cổng, chở nhiều đá lên cao để ném xuống, xây dựng một tuyến phòng thủ phụ, rồi cho đóng cọc vòng quanh. Trên mặt thành, lính canh gân cổ thổi tù và, kêu gọi mọi người ra chiến lũy. Cụ già, trẻ con, đàn bà đều phải dốc sức hỗ trợ binh sĩ trong việc ngăn giặc, giữ thành. Hoàng hậu, có công chúa Lavinie và đoàn tùy tùng theo hộ vệ, đã lên tận đền thờ Minerve. Bà đốt hương trầm toả ngát dãy hành lang và bàn thờ, trên đó bày la liệt bao lễ vật quý hiếm. — Ôi! Vị nữ thần, chúa tể của sức mạnh và trí tuệ, hãy mang lại chiến thắng cho chúng tôi, giúp chúng tôi hạ tên cướp Phrygie, cho mảnh đất này thắm đượm máu hắn! Bọn thể nữ của Amata khép nép cúi đầu trước vị nữ thần Chiến tranh, cũng lặp lại lời nguyện cầu nảy lửa ấy. Họ khe khẽ ngân những bài ngợi ca các vị thần, ngày thường vẫn êm ả chủ trì công việc đồng áng, nhưng khi lửa chiến tranh bùng cháy, họ lại giống như Pallas, đầu đội mũ đồng, trợn trừng đôi mắt sáng quắc và kiên cường. Thời khắc trôi qua. Kỵ binh đồng minh đã dàn quân khắp cánh đồng. Turnus, trong bộ giáp đỏ chói, ngạo nghễ dẫn đầu đoàn quân, men theo đường mòn lên điểm phục kích trên núi cao chót vót. Quân Rutule theo sau, luôn miệng nguyền rủa con dốc gập ghềnh, lởm chởm, khiến sự vận chuyển vũ khí trở nên vô cùng khó khăn. Messape và các thủ lĩnh Latin không phải chờ lâu. Quân Troie và Etrurie đã xuất hiện, và dưới ánh mắt lo âu của Laurente từ trên mặt thành nhìn xuống, hai bên đã mở màn trận kịch chiến. Ngựa đạp lẫn lên nhau, hí vang trời, rồi ngã quỵ, hất tung bọn kỵ binh xuống đất. Giáo, thương phóng ra tới tấp. Máu đã bắt đầu rơi trong tiếng gào thét hãi hùng. Thoạt tiên, quân Latinus bị đẩy lùi, nhưng liền sau đó họ quay lại phản công ồ ạt theo lời kêu gọi khẩn thiết của Messape. Ánh thép sáng ngời của mũ sắt, áo giáp, nhìn ngỡ như sóng xô từng đợt dâng trào. Nhưng rồi những đợt sóng ấy lùi dần, lùi dần, khiến dân Laurente tràn trề hy vọng. Họ reo hò mừng rỡ, ngỡ trận chiến đã rời xa thành lũy. Than ôi! Họ đã hy vọng hão huyền và reo mừng quá sớm. Quân Troie và Etrurie chỉ lùi lại để củng cố hàng ngũ. Bất thần, họ tách thành nhiều mũi nhọn, thọc sâu vào lòng địch, đánh bật ra từng nhóm, rồi quật tơi tả đoàn kỵ binh bằng sức mạnh thần tốc. Thế là cả chiến trường hỗn loạn, ngựa không còn nghe lời chủ, phóng nhảy tứ tung, quay cuồng hỗn độn, khiến người càng thêm hoảng vía. Khắp nơi, quân Latinus bỏ chạy trước đội kỵ binh của Tarchon và Mnesthée. Vũ khí vứt bừa bãi, thây rơi chật đất, máu chảy ngập đồng. Những kẻ gan dạ nhất cũng phải bủn rủn kinh hoàng trước tiếng rống bi thương của bầy ngựa giãy chết. Trên mặt thành Laurente, dân chúng chắp tay hướng lên trời khấn nguyện. Thống lĩnh quân đội Tarchon, nghiễm nhiên là vua Etrurie, liên tục gặt hái nhiều chiến công oanh liệt. Ngọn giáo của ông biết tìm kẽ hở trên giáp sắt quân thù. Chòm lông mũ màu hung phất phơ bay lượn giữa cuộc hỗn chiến như thần điểu tung cánh. Turnus nhận được hung tin về trận thảm bại của đoàn kỵ binh Latin, và biết được quân Tarchon đang uy hiếp thành phố, không còn lực lượng nào để ngăn chặn bước tiến quân vũ bão đó, trừ vài nhóm tàn quân đang cầm cự trong tuyệt vọng. Turnus giận dữ gầm lên rồi tức tốc bỏ cuộc phục kích, dẫn quân quay lại Laurente. Hắn phóng đi trước, chẳng mấy chốc đã đến cung điện của Latinus. Hắn bắt gặp bọn thần dân đang khiếp đảm và khóc tỉ tê, nhà vua thì ngồi ủ rũ trên ngai vàng. — Thôi đừng rên rỉ nữa. – Hắn cất giọng đanh thép – Ta sẽ một mình chiến đấu. Chuẩn bị tế lễ thánh thần đi! Ngày mai sẽ là một ngày trọng đại. Hoặc Énée về âm phủ, hoặc hắn sẽ là chồng Lavinie và là vua của Laurente, kẻ ngoại nhập sẽ thống trị nơi đây, còn ta sẽ chết! Turnus ngẩng cao vầng trán uy nghiêm. Latinus và quần thần không khỏi đem lòng thán phục, dù hắn đã mang đến cho họ bao tai hoạ. — Này Turnus, – đức vua già khẽ nói – tại sao phải cố chấp đến thế? Con có riêng một vương quốc bất khả xâm phạm, và trong giới quý tộc Rutule hay toàn cõi Latium thiếu gì những thiếu nữ xinh đẹp hơn Lavinie. Định mệnh đã không cho phép ta được chọn một phò mã Latin. Con cũng biết đó, ta không thể nào chống lại sấm thần. Ta đã quá yếu mềm vì tình cảm đối với con, vì những lời hờn trách, những dòng nước mắt của hoàng hậu, nên phải bội ước với Énée. Ta đã bị trừng phạt bởi hai lần thất trận. Nếu một mai con chết, ta buộc lòng phải kết tình giao hảo với quân Troie, thì sao bây giờ ta không thực hiện ngay điều đó để bảo toàn tính mạng cho con? Vì duyên kiếp trái ngang mà con nỡ đành xem nhẹ cha già, tổ quốc và cuộc đời mình sao? — Ta yêu Lavinie, – Turnus thét lên man rợ – đừng lo sợ gì cho ta. Ta thà chết cứ không thể sống mà thiếu tình yêu và danh vọng! Dứt lời, hắn hùng hổ bước đi, bỏ mặc Latinus đứng ngây người bàng hoàng. Amata chạy theo hắn. Bà khóc nức nở và ôm lấy gối người dũng sĩ trẻ tuổi. — Turnus, – bà rên rỉ – con là nguồn hy vọng duy nhất của đời ta. Dù thắng hay bại, định mệnh con cũng đã gắn liền với số kiếp của ta. Ta không thể nào sống để nhìn thấy Lavinie làm vợ tên cướp Phrygie. Tuy nhiên, nếu con còn nghĩ đến ta, ôi đứa cháu thân yêu, con hãy từ bỏ ý định đó đi, đừng dại dột tranh hùng với Énée, ta tha thiết van nài con đó! — Mẹ ơi, – Turnus dịu dàng nâng hoàng hậu lên – mẹ hãy lau dòng nước mắt, tin tuởng nơi con. Đừng làm con mềm yếu trong phút giây thử thách khắc nghiệt này. Trời đã xế bóng, nên lo nghỉ ngơi. Ngày mai, ngay khi rạng đông đỏ rực chân trời, con sẽ phái một truyền lệnh sứ gặp Énée, yêu cầu được giao đấu với hắn. Như thế, chiến tranh sẽ kết thúc bằng máu của một người thôi. Hắn ngừng nói, cõi lòng tan nát theo từng tiếng thốt ra, nhưng hắn kịp trấn tĩnh và cất giọng lạnh lùng: — … và Lavinie sẽ thuộc về kẻ chiến thắng. Hắn rời khỏi cung điện. Nhác thấy hắn, dân Laurente lẩn tránh với vẻ kinh hãi. Quân hắn đừng lại dưới thành, còn thở hồng hộc vì cuộc leo núi vô ích vừa qua. Xa kia, ngoài cánh đồng, quân Troie và Etrurie đã nổi lửa trại. Énée liên lạc được với đoàn kỵ binh mà chẳng gặp chướng ngại nào trên chặng đường qua núi. Vừa đến nơi, chàng phái một sứ giả đến gặp Latinus yêu cầu một nền hoà bình ngay tức khắc. Ngồi trước biệt xá để nghỉ ngơi ở ngay cổng thành, Turnus có vẻ trầm tư. Để xua đuổi những ý nghĩ đen tối ám ảnh trong đầu, hắn thăm hỏi đàn ngựa. Quân hầu vội vã dắt ngựa ra cho hắn. Chúng đến từ Thrace, nơi nổi tiếng có bầy ngựa thần phong vì sự nhẹ nhàng và tài phóng nhanh như gió thổi. Bờm ngựa óng ánh như lụa vàng, lông trắng như tuyết pha, uy nghi lẫm liệt, ngọn đuôi dài quất mãi vào sườn như sẵn sàng xông vào trận mạc. Turnus gọi tên từng con. — Iarox! Antheus! Những con vật thông minh nhìn chủ với vẻ trìu mến, khiến vua Rutule cảm thấy tâm hồn thư thái. Hắn vuốt ve hai con ngựa thật lâu, đưa tay vỗ về vào ức chúng và chải mãi bờm lông. — Ngày mai, – hắn khẽ nhủ với chúng – hỡi những người bạn trung tín, đừng phản bội ta nhé! Ta giao phó số mệnh ta cho các ngươi, cùng với lưỡi kiếm của ta!