ái duyên của bác Song An với tôi, kể cũng thật lạ. Từ thuở đầu xanh, bác Song An đã giúp cho cùng gào thét trong nỗi thống khổ của tuổi trẻ đến tưởng như tuyệt vọng trong hai câu thơ Nguyễn Công Trứ: "Kiếp sau xin chớ làm người. Làm cây thông đứng giữa trời mà reo". Đến năm bác về, tôi được đọc lời điếu tiễn bác tạ cái ơn ấy! Nay nhân kỷ niệm 90 năm sinh bác Song An, ngày kỷ niệm đầu tiên đưa bác đi mãi trên vinh quang đời đời của sự nghiệp sáng tạo, tôi lại được nói mấy lời nhớ lại. Chẳng là duyên nợ lắm sao!

Nhớ lại ngày tiểu thuyết Tố Tâm ra đời, một lớp người cầm bút như chúng tôi bấy giờ vào quãng mười tám đôi mươi vào đời, cuộc sống xung quanh đương ngổn ngang chuyển động, trong khi đó, giông bão những khát vọng của lứa tuổi. Tố Tâm là thế nào trong đời sống tư tưởng chúng tôi, là thế nào trong suy nghĩ, trong những chập chững bước đầu cầm bút của chúng tôi lúc ấy.

Tố Tâm không phải là cuốn tiểu thuyết kiểu mới đầu tiên ra đời bằng quốc ngữ. Trước và sau Tố Tâm, vô số những truyện, nhiều truyện mà chỉ kể tên cũng có thể thấy được nội dung phần nào na ná Tố Tâm, nào những Mồ cô Phượng, Tình là dây oan, Tuyết hồng lệ sử, Kim Anh lệ sử, kể cả tiêu thuyết có vẻ "tân thời" như Người quay tơ của Nguyễn Tường Tam, nhưng tất cả những cái đó chỉ là sách đọc lúc rỗi, câu chuyện nhàn sầu, như người ta thường nói thế lúc bấy giờ.

Giữa khi ấy, xuất hiện tiểu thuyết Tố Tâm của Song An Hoàng Ngọc Phách. Cũng là một áng văn chải chuốt, cũng lời lời châu ngọc hàng hàng gấm thêu kiểu văn chương thời thượng. Nhưng trong hình thức câu văn đối chọi vẫn bao hàm một câu chuyện thống thiết, một nội dung chủ đề có tính tố cáo mạnh mẽ. Mối tơ duyên ngang trái của đôi lứa nhân vật trong truyện cùng với bao nhiêu éo le đau khổ với những ước vọng, những khao khát đến một chân trời khác nào đó, dẫu là "kiếp sau" nhưng nhất định không phải là nơi bể khổ này. Tố Tâm phơi bày mạnh mẽ, lên án mạnh mẽ sự ngang trái kia và khi người đọc động tâm thương người trong truyện, tức là đứng về phía người trong truyện, phía lẽ phải.

Sự khơi gợi ấy của tiếu thuyết Tố Tâm, nỗi oan khuất ấy là một tiếng nói phủ nhận cái lễ giáo phong kiến muôn đời. Ngày nay, trong xã hội chúng ta, quan niệm tự do yêu, tự do lấy của lứa tuổi thanh niên được xã hội công nhận và pháp luật bảo đảm, trong thảnh thơi ấy, các bạn khó lòng cảm nhận biết được tiếng kêu thương của Tố Tâm, mặc dầu các bạn có thể thấu hiểu được đấy là bản án kết tội xã hội thời ấy.

Lứa tuổi chúng tôi lúc ấy nhận thức được tiểu thuyết Tố Tâm là như thế. Tôi nghĩ công cuộc xây dựng tư tưởng ở mỗi con người thường trải từng lúc, từng khúc, có vật vã, có quanh co, nhưng cứ được rèn giũa theo thời gian. Với tôi, trên đường trau dồi tư tưởng sáng tác, tinh thần và nội dung tiểu thuyết Tố Tâm là một quãng khám phá quan trọng trong bước đầu cầm bút.