hiến tranh bùng nổ vào một ngày xuân tuyệt đẹp. Buổi sáng trời mưa. Ở trường trong lúc giải lao, bọn trẻ buồn bã nhìn ra cửa sổ. Chúng tưởng rằng mưa sẽ cuốn bay hết trận địa. Nhưng gần trưa mưa tạnh dần. Bầu trời trong và quang đãng. Lúc một giờ chiều, những tia nắng xuân dịu ngọt đã lấp lánh, mặt đường lát đá bắt đầu khô ráo. Khi học trò tan học về nhà thì trời lại nóng, gió thổi từ phía núi Bu-đa mang những mùi thơm tươi mát bay đến. Thời tiết này đối với trận đánh thật là đẹp như người ta mong muốn. Cát trong lũy ở các pháo đài bị ướt, nhưng về chiều cũng khô đi một chút, do vậy mà bom có thể sử dụng tốt hơn.

Một giờ, mọi người chạy nhốn nháo, phóng về nhà. Lúc hai giờ kém mười lăm, trên khu đất trống đã náo nhiệt. Một vài cậu còn nhai bánh mì bữa trưa còn sót lại trong túi. Lúc này sự hồi hộp không căng thẳng như ngày hôm qua nữa. Hôm qua chúng chưa biết sẽ có gì. Sự xuất hiện của sứ giả đã làm giảm bớt sự hồi hộp và thay vào đó là sự chờ đợi trang nghiêm. Bây giờ chúng ta đã biết đối phương đến lúc nào, cuộc chiến đấu sẽ ra sao. Trong lòng mọi người sục sôi ngọn lửa bất khuất. Chúng sẽ sẵn sàng lao mình vào cuộc vật lộn ác liệt này. Nhưng trong nửa giờ cuối, Bô-co đã thay đổi lại kế hoạch tác chiến. Khi tụ tập đông đủ, các cậu trai kinh ngạc thấy trước pháo đài thứ tư và thứ năm có một cái hố to và sâu. Những bạn yếu bóng vía cho rằng cái này do kẻ thù làm, họ săn đón hỏi Bô-co:

- Cậu thấy cái hố đó chưa?

- Thấy!

- Ai đào thế?

- À, tớ nhờ lão I-o-nô đào trong buổi rạng đông hôm nay đấy!

- Cái này để làm gì?

- Để thay đổi lại một phần kế hoạch tác chiến!

Cậu nhìn những ghi chú của mình rồi gọi các chỉ huy tiểu đoàn A và B:

- Các cậu có thấy cái hố đó không?

- Thấy!

- Các cậu có biết chiến hào là gì không?

Lũ trẻ không biết lắm.

- Chiến hào, - Bô-co nói, - là chỗ cho đội quân nấp trong đó để kẻ thù không thấy được và đợi lúc cần thiết mới xung trận. Kế hoạch tác chiến đã thay đổi, các cậu sẽ không đứng ở cổng phố Pan. Tớ nhớ ra là đóng giữ ở chỗ này không tiện. Hai tiểu đoàn của các cậu sẽ núp trong chiến hào. Khi một bộ phận của kẻ địch tiến vào cổng phố Pan, các pháo đài ném bom ngay lập tức. Vì không thấy chiến hào ở chân đống gỗ nên kẻ địch sẽ chạy về phía pháo đài. Khi chúng đến cách khoảng năm bước, các cậu ló đầu ra khỏi hào rồi thình lình ném bom cát vào đầu chúng. Trong khi đó các pháo đài bắn càng nhiều. Lúc này các cậu lên khỏi hào, xông thẳng vào quân địch. Các cậu chưa dồn ngay chúng ra phía cổng mà chờ cho chúng tớ diệt xong bộ phận quân địch ở phố Ma-ri-a đã, và chỉ khi tớ cho thổi kèn xung phong các cậu mới lùa chúng ra cổng. Khi chúng tớ đã dồn bộ phận quân địch ở phố Ma-ri-a vào nhà lều thì toán ở pháo đài số 1 và số 2 sẽ phóng ngay đến các pháo đài khác, và cánh quân ở phố Ma-ri-a của chúng tớ sẽ đến hỗ trợ các cậu. Vậy các cậu chỉ việc ghìm chân chúng ở đó. Hiểu không?

- Sao lại không!

- Và khi ấy tớ sẽ ra lệnh thổi kèn xung phong. Lúc này chúng ta sẽ đông gấp đôi chúng, bởi lẽ một nửa số quân của chúng đã bị giam trong nhà lều rồi. Theo luật thì chúng ta có thể tấn công theo nhóm; chỉ khi chiến đấu cá nhân thì hai không được tấn công một.

Cậu vừa nói điều này xong, thì lão I-o-nô đi đến chiến hào và dùng vài nhát cuốc sửa lại. Lão còn đổ một xe cút kít cát vào đó.

Lúc này bọn trẻ trong pháo đài làm việc cần mẫn, chúng nhanh nhẹn quay ngang quay dọc trên các đống gỗ. Các pháo đài đã được làm xong. Đầu các chú thò ra khỏi các khối gỗ hình lăng trụ. Chúng cúi lom khom, biến mất rồi lại nhô đầu lên. Các chú đang làm bom cát. Lá cờ xanh - đỏ nhỏ xíu bay phần phật trên các bậc thành. Chỉ có đồn thứ ba ở góc là thiếu cờ. Lá cờ này đã bị A-trơ Phe-ri cướp mất. Chúng không cắm lá cờ khác thay thế vì chúng muốn chiếm lại nó trong trận đánh.

Vâng, nhưng chắc chúng ta còn nhớ rằng lá cờ này đã trải qua nhiều thử thách, vừa rồi nằm trong tay Ghe-rếp. Thoạt đầu A-trơ Phe-ri cướp đi, bọn áo đỏ cất giấu trong thành cổ ở Vườn cỏ. Về sau Ne-me-tréc lấy lại và bọn chúng đã phát hiện ra những dấu chân nhỏ nhắn của chú. Trong buổi tối đáng ghi nhớ đó, chú bé tóc hung thình lình nhảy từ trên cây xuống trước mặt quân áo đỏ, rồi anh em Pát-xtô cướp khỏi tay chú và lá cờ lại trở về với những chiếc búa rìu, trở về kho vũ khí bí mật của bọn áo đỏ. Và cuối cùng Ghe-rếp lấy cắp trong kho, mong làm vừa lòng bọn trẻ phố Pan. Ngay lúc đó Bô-co đã nói là bọn trẻ không cần lá cờ lấy trộm ấy. Chúng muốn chiếm lại cờ bằng niềm vinh dự. Do vậy hôm qua khi phái đoàn quân áo đỏ vừa rời khỏi căn cứ địa của chúng, một đoàn đại biểu quân phố Pan mang cờ lên đường vào Vườn cỏ. Vừa lúc chúng đến nơi thì trong Vườn cỏ đang tiến hành hội nghị quân sự. Tre-le dẫn đầu đoàn, kèm theo hai đoàn viên: Ve-i-xơ và Trô-nóc-cô-sơ. Tre-le cầm cờ trắng, còn Ve-i-xơ mang lá cờ xanh đỏ được bọc trong giấy báo.

Đến cầu gỗ, lính gác chặn họ lại:

- Đứng lại, mày là ai?

Tre-le lôi trong áo vét ra một lá cờ trắng và giương cao, chẳng nói nửa lời. Bọn gác kêu vọng vào đảo:

- Hui-a hốp! Có đám người lạ đến đây!

Một lát sau A-trơ Phe-ri đi ra cầu. Nó đã biết là cờ trắng có nghĩa là thế nào. Nó dẫn các sứ giả vào đảo.

- Chúng mày đi sứ à?

- Phải.

- Chúng mày muốn gì?

Tre-le bước lên trước:

- Chúng tao mang lá cờ mà chúng mày ăn cắp của chúng tao đến. Lá cờ ở chỗ chúng tao, nhưng chúng tao không cần. Ngày mai chúng mày mang vào trận đánh, nếu chúng tao thắng thì chúng tao lấy, nếu không thì của chúng mày. Chủ tướng tao nhắn thế!

Rồi nó ra hiệu cho người bạn là Ve-i-xơ trang trọng mở bọc lấy cờ ra; trước khi trao, nó hôn lá cờ.

- Xe-be-nít, thủ kho vũ khí đâu? - A-trơ Phe-ri kêu lên.

- Không có ở đây! - Một giọng nói từ trong bụi rậm.

Tre-le lên tiếng:

- Nó vừa ở trong đoàn sứ giả chỗ chúng tao!

- Ừ nhỉ! - A-trơ Phe-ri nói. - Tao quên mất. Thế thì phó kho đến vậy!

Cành cây rạp xuống, thằng Ven-đao-ít nhanh nhẹn đến trước chủ tướng.

- Mày nhận lá cờ của các sứ giả đi, - nó nói, - rồi cất vào trong kho vũ khí.

Sau đó nó quay lại nói với các sứ giả:

- Trong trận đánh, thủ kho vũ khí Xe-be-nít sẽ đem cờ theo. Đây là câu trả lời của tao!

Tre-le định nâng lá cờ trắng, tỏ ý muốn ra về thì chủ tướng áo đỏ đã lên tiếng.

- Lá cờ này, - nó nói, - có lẽ thằng Ghe-rếp mang lại cho chúng mày.

Im lặng. Không ai trả lời.

A-trơ hỏi:

- Ghe-rếp phải không?

Tre-le đứng tư thế trang nghiêm.

- Cái đó tao không được ủy nhiệm trình bày! - Nó nói theo kiểu quân sự. Sau đó nó ra lệnh cho đoàn sứ giả: - Nghiêm! Bướ...c!

Và nó bỏ chủ tướng áo đỏ ở đó. Người ta nói không ngoa mà, Tre-le là thằng công tử lắm, kiểu cách lắm, phải công nhận rằng nó làm việc này rất ra vẻ nhà binh. Nó không muốn khai bất cứ ai cho kẻ thù biết, dù là thằng phản bội.

Lúc này A-trơ Phe-ri bẽn lẽn quá. Ven-đao-ít thì cầm cờ đứng đó trơ mắt nhìn. Thế rồi chủ tướng giận dữ quát:

- Mày ngắm gì ở đây! Đem cờ cất đi!

Ven-đao-ít vừa lê chân bước đi vừa nghĩ thầm: “Những đứa phố Pan này vẫn là những chàng trai tuyệt diệu! Này nhé, thằng thứ hai trong bọn nó cũng đã làm cho thằng A-trơ Phe-ri khủng khiếp kia phải dơ dáng!”.

Như vậy là lá cờ lại trở về tay bọn áo đỏ. Và vì thế mà trên pháo đài thứ ba vắng bóng cờ.

Quân báo đã ngồi trên hàng rào. Một đứa chạy lên hàng rào trên đường phố Ma-ri-a, đứa kia thì trên đường phố Pan. Từ chỗ lũ trẻ đang xây pháo đài, Ghe-rếp bước ra khỏi đống gỗ rồi tất tả chạy đến chụm gót trước Bô-co.

- Kính báo ngài tướng quân tôi có một yêu cầu!

- Gì thế?

- Hôm nay ngài tướng quân ra lệnh cho tôi làm pháo thủ ở pháo đài số 3 vì pháo đài này ở góc và nguy hiểm nhất, mặt khác, nơi đây lại thiếu lá cờ mà lần trước tôi đã đem đến đây!

- Phải, cậu muốn gì?

- Tôi muốn yêu cầu được đến đóng ở pháo đài nguy hiểm hơn cả pháo đài này. Tôi sẽ đổi cho Bo-ro-ba-sơ, người được bố trí ở chiến hào. Nó là thằng ném tốt, nó ở pháo đài lợi hơn. Còn tôi, tôi muốn chiến đấu một cách công khai trong chiến hào, ở mũi chủ công, xin ngài cho phép!

Bô-co nhìn nó từ đầu đến chân:

- Thế ra cậu vẫn là thằng trai tốt, Ghe-rếp ạ!

Ghe-rếp đã nghiêm chào nhưng còn đứng lại trước mặt tướng quân.

- Thôi đi cậu, muốn gì nữa? - Bô-co hỏi.

- Tôi muốn nói một điều, - pháo thủ bối rối trả lời, - tôi rất sung sướng nếu cậu nói: “Mày vẫn là thằng trai tốt, Ghe-rếp ạ!”, nhưng tôi rất khổ tâm khi cậu nói: “Thế ra cậu vẫn là thằng trai tốt, Ghe-rếp ạ!”

Bô-co mỉm cười:

- Tớ không làm nên chuyện đó. Cậu là nguyên nhân gây ra việc này. Nhưng bây giờ cậu đừng đa cảm như vậy. Đằng sau, bước! Về chỗ nhanh!

Ghe-rếp bước đi. Nó vui sướng chui vào hào và bắt tay ngay vào việc sản xuất bom bằng cát ẩm. Một bóng người lấm láp từ trong chiến hào bò ra. Đó là Bo-ro-ba-sơ. Nó gọi Bô-co:

- Cậu cho phép chứ?

- Ừ! - Tướng quân trả lời.

Vậy là chúng vẫn chưa tin thằng Ghe-rếp này lắm. Thằng phản bội thì thế thôi. Người ta kiểm tra cả khi nó nói đúng sự thật. Nhưng lời của tướng quân đã sẻ bớt mối nghi ngờ này. Bo-ro-ba-sơ trèo lên pháo đài góc, và đứng từ dưới đất cũng thấy nó đang trình diện trước chỉ huy của đồn. Một lát sau cả hai đứa đã ngó đầu về đằng sau thành. Chúng cũng lao động. Chúng chất những quả bom thành đống hình lăng trụ.

Một vài phút trôi qua như vậy. Trong mắt bọn trẻ, mấy phút này có giá trị bằng mấy giờ, chúng nóng ruột kêu lên:

- Có lẽ chúng nó đã thay đổi ý định chăng?

- Chúng nó sợ rồi!

- Chúng nó lập mẹo đấy!

- Chúng nó không đến rồi!

Vài phút nữa trôi qua. Sĩ quan tùy tùng chạy đi các vị trí truyền lệnh là phải hoàn thành xong mọi việc, mọi người phải đứng tư thế nghiêm, tướng quân sẽ duyệt lại lần cuối cùng. Khi sĩ quan tùy tùng thông báo đến vị trí cuối cùng thì Bô-co đã đang duyệt một cách lặng lẽ và nghiêm chỉnh ở vị trí đầu. Trước tiên cậu kiểm tra cánh quân ở phố Ma-ri-a. Ở đó tất cả đều tốt. Hai tiểu đoàn đứng vững vàng ở bên phải, bên trái cổng lớn. Các chỉ huy bước lên.

- Được lắm. Các cậu biết nhiệm vụ của mình chưa?

- Biết. Chúng tôi giả vờ chạy!

- Sau đó… ra sau lưng địch!

- Vâng, thưa ngài tướng quân!

Rồi cậu kiểm tra nhà lều. Cậu mở cửa ra, đút chìa khóa lớn đã bị gỉ từ bên ngoài vào ống khóa. Cậu xoáy xoáy xem khóa có nhạy không. Lát sau cậu xem ba pháo đài đầu, mỗi pháo đài có hai người đứng. Những quả bom cát đã làm xong xếp thành hình lăng trụ. Trong pháo đài thứ ba, số bom nhiều gấp ba lần so với các pháo đài khác. Đây là lực lượng chính. Khi tướng quân duyệt đến đây, ba pháo thủ đứng tư thế nghiêm trang. Trong các pháo đài số 4, 5, 6 có nhiều bom dự trữ.

- Các cậu đừng sờ đến những quả này, - Bô-co nói, - vì bom dự trữ để cho các pháo thủ từ các pháo đài khác đến lấy khi có lệnh của tớ!

- Vâng, thưa ngài tướng quân!

Khi tướng quân đến pháo đài thứ năm, sự tiếp đón thật là long trọng đến nỗi có pháo thủ quá say mê đã quát lên:

- Đứng lại, mày là ai?

Pháo thủ kia huých nhẹ vào hông bạn. Bô-co kêu lên:

- Tướng quân của mày mà cũng không nhận ra à, hả con lừa? - Rồi cậu nói thêm: - Tốt nhất là đem xử bắn thằng này thôi!

Pháo thủ đó sợ gần chết. Nó không nghĩ ra ngay là không thể bắn chết nó ở đây được. Hơn nữa Bô-co cũng chẳng thèm để ý đến câu nói điên rồ vừa rồi. Chuyện này xảy ra rất ít với cậu.

Cậu đi tiếp đến bờ hào. Trong hố sâu, hai tiểu đoàn đang ngồi chụm chân, Ghe-rếp thì ngấp nghé ngồi xổm, nét mặt rạng rỡ, mỉm cười sung sướng. Bô-co đứng trên bờ hào.

- Các cậu! - Cậu phấn khởi reo lên. - Số phận của trận đánh phụ thuộc vào các cậu. Nếu các cậu giam chân được kẻ thù cho đến khi cánh quân phố Ma-ri-a diệt xong bọn nó thì chúng ta đã thắng trận. Các cậu ghi nhớ kỹ điều này nhé!

Tiếng reo hò vang dậy trả lời. Từ trong hố, những bóng người bé nhỏ đang vui cười đó ngồi xổm, nô đùa, kêu gào ầm ĩ, chúng giơ mũ lên vẫy vẫy mà không cần đứng dậy.

- Trật tự! - Tướng quân quát.

Rồi cậu đi ra giữa khu đất trống. Côn-nay tay cầm kèn đã đứng chờ ở đó.

- Tùy tùng!

- Tuân lệnh!

- Chúng ta phải đến nơi nào đó để có thể quan sát được toàn bộ chiến trường. Các chủ tướng thường vẫn quan sát trận địa từ trên đỉnh đồi. Vậy chúng mình hãy trèo lên mái nhà lều kia!

Trong phút chốc họ đã đứng trên mái nhà lều. Chiếc kèn của Côn-nay lấp lánh ánh mặt trời càng tô thêm vẻ hùng dũng của sĩ quan tùy tùng.

Từ các pháo đài, các pháo thủ chỉ trỏ với nhau:

- Trông kìa!

Lúc đó Bô-co đang móc túi lấy ra cái ống nhòm xem hát đã từng phát huy tác dụng một lần ở Vườn cỏ. Cậu đeo dây ống nhòm vào vai, từ phút này dáng điệu của cậu chỉ hơi khác Na-pô-lê-ông vĩ đại một chút. Cậu là tướng quân vô cùng thiêng liêng. Bọn trẻ chờ đợi.

Sự tính toán thời gian chính xác rất cần thiết đối với nhà viết sử, bởi vậy chúng ta phải ghi cho thật tỉ mỉ là sáu phút sau thì tiếng kèn từ đường phố Pan nổi lên. Tiếng kèn lạ tai quá. Nghe tiếng kèn, các tiểu đoàn bắt đầu mai phục.

- Chúng đến! - Lệnh truyền vang lên.

Bô-co hơi tái người.

- Bây giờ. - Cậu nói với Côn-nay, - bây giờ là giờ phút quyết định số phận khu chủ quyền của chúng ta!

Vài phút sau, cả hai quân báo đều nhảy từ bờ rào xuống rồi đi như chạy về phía nhà lều mà trên mái tướng quân đang đứng. Chúng dừng lại trước cửa nhà lều rồi nghiêm chào:

- Giặc đến!

- Về chỗ! - Bô-co kêu lên.

Cả hai quân báo chạy về chỗ mình, một người vào chiến hào, người kia nhập vào cánh quân phố Ma-ri-a. Bô-co nâng ống nhòm quan sát rồi nói nhỏ với Côn-nay:

- Đưa lên miệng đi!

Việc này cũng xong. Lát sau bỗng nhiên Bô-co đặt ống nhòm xuống; mặt ửng đỏ, giọng phấn khởi, cậu nói:

- Thổi đi!

Hiệu kèn vang ngân. Quân áo đỏ dừng lại trước hai cổng của khu căn cứ. Những ngọn giáo đầu bịt giấy bạc sáng loáng dưới ánh mặt trời. Chúng mặc áo đỏ, đội mũ đỏ trông chẳng khác gì bọn quỷ đỏ. Kèn của chúng cũng thổi hiệu xung phong. Không gian bây giờ tràn ngập những hồi kèn giục giã vang dậy. Côn-nay càng thổi hăng, không chịu ngừng giây lát nào.

- Tò, tò… te te… tí… - tiếng kèn dậy lên từ trên mái nhà lều.

Bô-co đang tìm A-trơ Phe-ri trong ống nhòm. Cậu kêu lên:

- Nó kia… A-trơ Phe-ri đến đọ sức với những người phố Pan… Xe-be-nít cùng đi với nó… Kìa, nó mang cờ của chúng ta… cánh quân phố Pan phải chiến đấu vững vàng đấy!

Thằng Pát-xtô anh dẫn đầu một bọn từ phía đường phố Ma-ri-a kéo đến. Chúng vẫy vẫy lá cờ đỏ. Cả ba chiếc kèn đều không ngớt vang lừng. Bọn áo đỏ chỉ đứng giữ các cổng theo thế trận kín…

- Chúng bàn kế hoạch gì đó! - Bô-co nói.

- Kệ chúng! - Tùy tùng ngừng thổi kèn một lát, kêu lên. Nhưng lát sau cậu ta đã lại tiếp tục căng phổi ra mà thổi.

- Tò, tò… te te… tí…

Lát sau bỗng nhiên kèn của bọn áo đỏ im bặt. Bọn kéo đến phố Ma-ri-a kêu gào dữ dội:

- Hui-a hốp! Hui-a hốp!

Rồi chúng tràn qua cổng tiến vào. Quân ta đứng chặn đầu chúng, tỏ vẻ muốn ứng chiến, nhưng giây lát sau đã bỏ chạy thục mạng theo kế hoạch đã định trước.

- Tốt lắm! - Bô-co kêu lên, rồi cậu nhìn về phía đường phố Pan. Cánh quân của A-trơ Phe-ri không tiến qua cổng mà đứng như khúc gỗ giữ cổng bỏ ngỏ trên đường phố.

Bô-co giật mình:

- Gì đây?

- Mưu mẹo gì chăng? - Côn-nay run run nói.

Sau đó hai đứa nhìn về bên trái. Quân ta bỏ chạy, quân áo đỏ vừa hò reo vừa đuổi theo.

Lúc này Bô-co vẫn nghiêm nghị, cậu chép miệng quan sát sư đoàn quân A-trơ Phe-ri đang bất động. Thình lình cậu làm cái việc mà cho đến bây giờ trong đời cậu chưa làm bao giờ. Cậu ném mũ lưỡi trai lên trời kêu rống lên rồi bắt đầu nhảy múa trên mái nhà lều như một thằng điên làm cho cái tạo vật ruỗng mục này suýt nữa thì sập đổ xuống.

- Chúng ta đã giữ thế thắng rồi! - Cậu reo lên.

Cậu nhảy đến bên Côn-nay, ôm hôn bạn. Sau đó cậu bắt đầu nhảy với nó. Sĩ quan tùy tùng chẳng hiểu một tí gì. Nó hỏi một cách kinh ngạc:

- Gì thế? Gì thế?

Bô-co chỉ về phía thằng A-trơ Phe-ri đứng đực ra đó cùng với đội quân của nó.

- Thấy đó chưa?

- Thấy!

- Nào, thế mày không hiểu à?

- Không đâu!

- Ô hay, thằng ngốc… Chúng ta đã ở thế thắng rồi! Ta thắng! Mày không hiểu à?

- Không đâu!

- Thấy không, chúng nó đứng đực ra kìa!

- Sao lại không thấy!

- Chúng không vào, chúng nó chờ đấy!

- Thấy!

- Thế vì sao chúng nó chờ? Chúng đợi gì ở đấy? Chúng chờ cho sư đoàn của Pát-xtô đã diệt gọn ở phố Ma-ri-a. Chỉ khi ấy chúng mới tấn công. Tao đã thấy ngay mà, có thể thấy được là chúng không tấn công cùng một lúc. Chúng ta rất may mắn là chúng cũng làm kế hoạch tác chiến giống chúng ta. Chúng định để cho Pát-xtô dồn nửa số quân của chúng ta vào phố Ma-ri-a, khi đó chúng đồng thời tấn công nửa số quân kia. Pát-xtô từ phía sau, A-trơ Phe-ri từ phía trước. Nhưng chúng nó chẳng làm gì được đâu! Lại đây!

Cậu bắt đầu bò xuống dưới.

- Đi đâu?

- Đi với tao? Ở đây chẳng có gì quan sát cả, vì chúng nó có cựa quậy gì đâu. Ta đi hỗ trợ cho cánh quân của ta ở phố Ma-ri-a thôi!

Cánh quân phố Ma-ri-a hành động rất tuyệt diệu. Họ chạy nhốn nháo trước nhà chứa xe, quanh những cây dâu. Họ xử trí rất khôn khéo, họ kêu lên:

- Ối! Ối!

- Chúng ta chết mất!

- Chúng ta bị thua rồi!

Bọn áo đỏ vừa đuổi họ vừa rống lên. Bô-co bây giờ chỉ để ý xem chúng có mắc bẫy không. Bởi vì quân ta bỗng nhiên biến mất sau nhà cưa hơi. Một nửa cánh quân vào nhà chứa xe, nửa kia trốn vào nhà lều.

Pát-xtô ra lệnh:

- Đuổi theo chúng! Bắt lấy chúng!

Quân áo đỏ đuổi theo họ đến sau nhà chứa xe.

- Thổi đi! - Bô-co kêu lên.

Chiếc kèn nhỏ vang lên, báo hiệu cho các pháo đài bắt đầu ném bom. Tiếng reo hò đắc thắng của những giọng trẻ con lanh lảnh vang lên từ phía pháo đài số 3. Tiếng “phụp, phụp” ngắn ngủi vẳng lại. Những quả bom cát bay tứ phía. Bô-co đỏ bừng mặt, khắp người cậu run lên.

- Sĩ quan tùy tùng! - Cậu kêu lên.

- Có tôi!

- Chạy vào bảo chúng nó chờ tớ! Bảo chúng nó hãy đợi tớ đã. Sau này nếu tớ bảo thổi kèn xung phong thì hãy bắt đầu. Cả pháo đài ở phố cũng chờ đã!

Sĩ quan tùy tùng chạy đi. Đến nhà lều, nó phải nằm sấp xuống, trườn người từ sau đống đất lên phía trước chiến hào để bọn giặc đang đứng yên trong cổng khỏi thấy. Nó thì thào truyền lệnh cho người gặp đầu tiên, sau đó nó lại trườn trở lại chỗ tướng quân như lúc đến.

- Tất cả tốt! - Nó báo cáo.

Đằng sau nhà chứa xe không gian tràn ngập tiếng kêu thét. Bọn áo đỏ tưởng chúng đã thắng. Ba pháo đài bắn rất cừ ngăn không cho chúng tấn công được vào các đống gỗ. Trong pháo đài nằm ngoài rìa - pháo đài thứ ba nổi tiếng - Bo-ro-ba-sơ xắn tay áo lên chiến đấu như một chú sư tử. Nó chẳng làm gì khác, cứ nhắm thằng Pát-xtô anh mà nện. Những quả bom cát mềm mềm bay phập phập liên tiếp xuống cái đầu đen của Pát-xtô.

Sau mỗi quả bom, Bo-ro-ba-sơ lại kêu lên một tiếng:

- Này, em ơi!

Cát mềm bắn tứ tung vào miệng vào mắt thằng Pát-xtô, hắn ho sặc sụa và nổi khùng:

- Liệu đấy, có tao đây! - Nó thét lên giận dữ.

- Cứ lại đây! - Bo-ro-ba-sơ vừa kêu vừa nhắm đầu nó mà ném.

Mồm miệng tên áo đỏ bây giờ đầy cát. Trên các pháo đài, tiếng hoan hô dậy đất nổi lên.

- Này ăn cát này! - Bo-ro-ba-sơ hăng hái kêu lên, rồi liệng bom bằng cả hai tay về phía thằng Pát-xtô. Và hai pháo đài kia cũng chẳng lười bắn. Pháo đài góc chiến đấu rất hăng, coi mà sướng mắt. Cánh bộ binh lặng lẽ ngồi nép mình trong nhà chứa xe và nhà lều, chờ lệnh xung phong. Quân áo đỏ hiện nay đã đến vây các chân thành và trận chiến đấu lúc này trở nên gay go ác liệt.

Pát-xtô lại ra lệnh:

- Xông lên các đống gỗ!

- Phụp! - Bo-ro-ba-sơ kêu lên và ném trúng mũi tướng giặc.

- Phụp! - Các pháo đài khác cũng tiếp lời hô và giội trận mưa cát vào đầu những kẻ đang giơ tay chới với bám vào tường thành.

Bô-co nắm cánh tay Côn-nay.

- Cát sắp hết rồi! - Cậu nói. - Tao đứng đây trông thấy Bo-ro-ba-sơ cũng chỉ ném có một tay thôi, thế mà trong pháo đài bên bom cát còn nhiều gấp ba.

Quả thật bây giờ sức chiến đấu có vẻ yếu dần.

- Sao thế? - Côn-nay hỏi.

Bô-co bây giờ đã trấn tĩnh lại:

- Chúng ta sẽ thắng!

Lúc này pháo đài số 2 ngừng bắn. Rõ ràng đã hết cát.

- Thời cơ đây rồi! - Bô-co kêu lên. - Mày chạy nhanh đến nhà chứa xe bảo chúng tấn công đi!

Còn cậu thì nhảy đến bên nhà lều. Cậu giật cửa ra, kêu vào trong:

- Xung phong!

Cả hai tiểu đoàn phóng ra cùng một lúc, một từ nhà chứa xe, một từ nhà lều. Họ đến đúng lúc thằng Pát-xtô đã đặt được một chân lên pháo đài thứ hai. Họ túm lấy và giật nó xuống. Quân áo đỏ bây giờ bị bối rối. Chúng tưởng rằng cánh quân lúc nãy bỏ chạy trốn vào các đống gỗ, còn các pháo đài chỉ cốt để chặn không cho đối phương xông vào các đống gỗ. Và đây, những người lúc trước bỏ chạy thì bây giờ tấn công bất thình lình sau lưng chúng…

Các nhà bác học quân sự đúng đắn đã từng tham gia chiến tranh trong thực tế nói rằng cái nguy hiểm lớn nhất của chiến tranh là sự hỗn loạn. Phải đối phó với hàng trăm đại bác, các chủ tướng cũng không sợ bằng một sự rối loạn rất nhỏ vẫn thường nhanh chóng trở thành sự hỗn loạn hoàn toàn. Và nếu sự hỗn loạn làm yếu đội chiến binh thật sự có đại bác, súng ống, thì một vài lính bộ binh tí hon mặc áo thể thao đỏ tránh sao khỏi nguy hiểm đó?

Chúng chưa kịp hiểu sự việc này. Trong phút đầu chúng cũng chẳng nhận ra rằng những người này trước đây đã bỏ chạy khi thấy chúng. Chúng tưởng đây là đội quân mới. Chỉ lát sau, khi nhận ra một vài người, chúng mới thấy đó là những người chúng gặp ban nãy.

- Những đứa này chui từ dưới đất lên chăng? - Thằng Pát-xtô vừa kêu lên thì đã bị hai cánh tay vạm vỡ túm chân nó rồi lôi tuột xuống khỏi thành.

Bây giờ Bô-co cũng lao vào chiến đấu. Cậu chọn một thằng áo đỏ và bắt đầu vật nhau. Trong khi vật, cậu khéo léo dồn hắn dần dần về phía nhà lều. Thằng áo đỏ thấy rằng nó không cưỡng lại nổi Bô-co. Nó lấy hết sức giơ chân đánh gót. Từ trên thành, các bạn chăm chú theo dõi cuộc chiến đấu tay đôi này, tiếng phản đối vang lên:

- Nhục chưa kìa!

- Nó đánh gót!

Bô-co ngã xuống vì bị đánh gót. Nhưng rồi cậu gượng dậy được ngay. Cậu cảnh báo thằng áo đỏ:

- Mày đánh gót nhé! Mày phá luật rồi!

Cậu ra hiệu cho Côn-nay và trong nháy mắt họ đã túm bắt tên áo đỏ đang vùng vẫy lôi đi, tống vào lều. Bô-co khóa cửa nhà giam lại. Cậu thở hổn hển, nói:

- Thằng ngốc! Nếu nó vật tử tế thì tao khó được nó đấy. Thế này thì chúng ta có quyền hai tấn một…

Cậu lại phóng vào trận tuyến, nơi các chiến sĩ đang chia thành từng đôi vật nhau. Các pháo thủ dùng số cát còn lại trong hai thành lũy đầu tiên để vãi vào đầu quân giặc đang vật nhau. Các pháo đài trông ra khu đất trống và đường phố Pan im lặng. Họ chờ đợi.

Côn-nay định xông vào vật nhau thì Bô-co quát lên:

- Đừng vật! Chạy đi, mày truyền lệnh cho các chiến sĩ pháo đài số 1 và số 2 sang ngay pháo đài số 4 và số 5!

Côn-nay phóng qua những người đấu vật và mang lệnh đi. Trên pháo đài đầu tiên, lá cờ biến mất nhanh chóng vì các bạn trai đã mang theo đến trận tuyến mới.

Tiếng reo đắc thắng liên tục vang lên. Nhưng tiếng reo hò vang dậy nhất là lúc Trô-nóc-cô-sơ túm được bụng thằng Pát-xtô khủng khiếp mệnh danh là vô địch, rồi cứ thế kéo nó vào nhà lều. Lát sau, từ trong nhà lều, Pát-xtô bực tức, giận dữ đập cửa thình thình nhưng không làm gì được…

Sau đó tiếng ồn ào nổi lên. Quân áo đỏ cảm thấy bị thất thế. Chúng quẫn trí hoàn toàn khi chủ tướng của chúng biến đâu mất. Bây giờ chúng chỉ còn một hy vọng là sư đoàn của A-trơ Phe-ri sẽ gỡ được thế bí. Quân ta kéo hết tên áo đỏ này đến tên áo đỏ khác vào nhà lều giữa tiếng reo vui đắc thắng mỗi lúc một vang dậy, vọng đến cả cánh quân đang đứng như phỗng trên ngưỡng cửa phố Pan.

A-trơ Phe-ri đi đi lại lại trước trận địa, nó mỉm cười hãnh diện nói:

- Chúng mày nghe chưa? Chúng ta nhận hiệu lệnh ngay bây giờ!

Quân áo đỏ cũng đã thống nhất với nhau rằng khi sư đoàn của Pát-xtô đánh xong ở phố Ma-ri-a, chúng cũng sẽ thổi kèn hiệu rồi cùng một lúc cả Pát-xtô và A-trơ Phe-ri hợp lực tấn công. Nhưng khi đó thì người thổi kèn của quân Pát-xtô là Ven-đao-ít cùng với đồng bọn đang giãy giụa trong nhà lều, còn kèn của nó thì ăn đầy cát và đang lặng lẽ nằm gọn trong pháo đài thứ ba cùng với những chiến lợi phẩm khác…

Trong khi những việc đó xảy ra ở nhà chứa xe và nhà lều thì A-trơ Phe-ri thản nhiên cổ động quân mình:

- Chúng mày hãy kiên nhẫn đứng chờ. Nếu chúng ta nghe hiệu kèn là xung phong lên ngay!

Nhưng cái hiệu kèn đó chờ mãi không thấy. Tiếng hò thét kêu gào ngày càng yếu dần, thậm chí có thể nghe một cách chắc chắn là nó từ một nơi đóng kín nào đó vọng ra.

Hai tiểu đoàn đội mũ xanh viền đỏ đẩy tên áo đỏ cuối cùng vào nhà lều thì lúc ấy nổi lên những tiếng reo hò đắc thắng rung trời chuyển đất mà trong cuộc đời của mình đến bây giờ khu đất trống mới được nghe thấy. Sư đoàn của A-trơ Phe-ri lồng lộn lên vì tức bực. Thằng Pát-xtô em bước ra khỏi hàng:

- Tao nghĩ là, - nó nói, - có điều gì chẳng lành xảy ra!

- Sao, vì sao?

- Vì cái này không phải giọng quân mình mà giọng nghe lạ lắm!

A-trơ Phe-ri đứng bật dậy. Quả thật nó cũng đã nghe thấy đây là điệu nhạc của những cái giọng lạ lẫm. Nhưng nó vẫn giả vờ bình thản.

- Chúng nó không bị sao đâu! - Nó nói, - Chúng nó chiến đấu thầm lặng. Bọn phố Pan kêu thét vì chúng nó lâm nguy!

Trong lúc đó một tiếng reo “muôn năm” nghe rất rõ vang lên từ phía phố Ma-ri-a như để bác lại lời nói của A-trơ Phe-ri.

- Thôi chết! - A-trơ Phe-ri nói. - Đây là tiếng “muôn năm”!

Thằng Pát-xtô hồi hộp nói:

- Người lâm nguy thường không hô “muôn năm”. Có lẽ cũng không nên chắc rằng cánh quân của anh tao sẽ thắng…

Thằng A-trơ Phe-ri thông minh, bây giờ đã cảm thấy sự tính toán của mình không thành công. Thậm chí nó cũng cảm thấy nửa cánh quân của nó đã thua trận và bây giờ nửa cánh quân còn lại phải đương đầu với toàn bộ cánh quân của bọn phố Pan. Hy vọng cuối cùng của nó là hiệu kèn đang chờ đợi bấy nay thì không thấy tăm hơi gì.

Thay vào đó là hiệu kèn khác, giọng một chiếc kèn lạ tai thổi cho cánh quân của Bô-co. Cái này có nghĩa là người cuối cùng của cánh quân Pát-xtô đã bị bắt giam và bây giờ cuộc tấn công bắt đầu từ phía khu đất trống. Sau khi nghe hiệu kèn, cánh quân phố Ma-ri-a được chia làm hai mũi: một ở bên nhà lều, một xuất hiện ở bên pháo đài số 6. Quần áo tả tơi, nhưng mắt họ sáng ngời niềm vui đắc thắng của người đã được tôi luyện trong khói lửa, của một trận đánh thắng lợi.

Bây giờ A-trơ Phe-ri đã hiểu hoàn toàn chắc chắn rằng quân Pát-xtô bị đánh bại. Bằng con mắt chó sói, nó hằn học nhìn hai tiểu đoàn vừa xuất hiện. Lát sau nó thình lình quay lại thằng Pát-xtô em. Nó hồi hộp nói:

- Nhưng nếu chúng nó bị đánh bại thì chúng nó ở đâu? Nếu chúng nó bị dồn ra đường phố thì sao chúng nó không chạy đến ta?

Chúng nhìn ra phố Pan. Thậm chí Xe-be-nít đã chạy suốt dọc phố Ma-ri-a. Không có đứa nào ở đó cả. Một xe chở gạch lộc cộc trên đường phố Ma-ri-a. Một vài khách bộ hành lặng lẽ đi lo việc riêng.

- Chẳng thấy đứa nào cả! - Xe-be-nít thất vọng báo cáo.

- Nhưng chúng nó làm sao chứ?

Bây giờ nó mới nhớ tới nhà lều:

- Chúng nó giam quân ta rồi! - Nó giận dữ kêu thảm thiết. - Quân ta bị đánh và bị nhốt trong nhà lều rồi!

Bây giờ thì - thay thế lời bài bác trước đây - sự thông báo của nó được khẳng định. Tiếng đập thình thình ngắn ngủn vọng lại từ phía nhà lều. Những người bị nhốt đấm vào thành gỗ một cách bất lực. Nhà lều nhỏ đó thuộc về phe các cậu trai phố Pan. Nó không đến nỗi cửa đổ, tường xiêu. Nó đứng vững vàng và chịu đựng những quả đấm mạnh. Bọn tù binh đang biểu diễn một buổi hòa nhạc kinh khủng ở bên trong.

Chúng muốn làm ầm ĩ để thu hút sự chú ý của cánh quân A-trơ Phe-ri. Bị mất kèn, Ven-đao-ít tội nghiệp đưa tay lên miệng làm còi, gân cổ lên mà thổi.

A-trơ Phe-ri quay lại với cánh quân:

- Chúng mày ơi! - Nó kêu lên. - Pát-xtô đã bị thất bại rồi! Chúng ta phải cứu lấy danh dự quân áo đỏ! Xung phong!

Chúng vẫn giữ hàng ngũ đi đứng, theo hàng một, chúng lao vào tấn công khu đất trống.

Bô-co bây giờ lại đứng với Côn-nay trên mái nhà lều. Dưới chân họ là điệu nhạc tàn ác của những kẻ giãy giụa, kêu khóc thảm thiết.

- Thổi kèn đi! Xung phong! Các pháo đài, bắn!

Quân áo đỏ đang tiến về phía các hố chiến hào thình lình bị đánh bật trở lại. Bốn pháo đài lần lượt tấn bom. Trong giây lát, mây cát bao phủ đối phương làm chúng không nhìn thấy gì nữa.

- Quân dự bị, tiến lên! - Bô-co reo to.

Theo đội hình tấn công, quân dự bị xông vào bão bụi. Quân bộ binh trong hố chiến hào vẫn ẩn nấp không động đậy, chờ đến lượt mình. Từ các pháo đài, bom liên tiếp rơi vào trận địa, có lúc rơi cả vào lưng quân nhà.

- Không sao! - Họ kêu to. - Tiến lên!

Đám mây bụi lớn cuốn bay. Khi bom trong các pháo đài đã hết, họ bốc cát khô ném. Ở giữa khu đất trống, cách chiến hào khoảng hai mươi bước, hai cánh quân lẫn lộn đang giãy giụa, cào cấu nhau. Đó đây chỉ thấy lấp lóa một chiếc áo đỏ hoặc một chiếc mũ cát-két xanh viền đỏ từ trong đám bụi mù.

Nhưng đội quân ta đã mệt mỏi, còn quân của A-trơ Phe-ri chiến đấu bằng sức lực đã được tiềm tàng. Từng lúc, đám người giằng co dường như dịch dần đến hố chiến hào; như thế có nghĩa là quân của Bo-ro-ba-sơ không giam chân được bọn áo đỏ. Chúng càng đến gần các pháo đài thì những quả bom cát càng rơi trúng đối phương hơn. Bo-ro-ba-sơ tìm thằng chủ tướng. Bây giờ nó ném A-trơ Phe-ri.

- Không sao! - Nó kêu. - Ăn đi mày! Chỉ có cát thôi!

Chú ta đứng trên bậc pháo đài, nhanh như một con quỷ nhỏ, miệng cười ngặt nghẽo, vừa reo to vừa cúi xuống lấy cát nhanh thoăn thoắt. Quân dự bị của A-trơ Phe-ri đem những bao cát nhỏ chỉ vô ích thôi, chúng không thể sử dụng được vì tất cả bọn chúng phải đứng trong đội ngũ chiến đấu. Thế là chúng vứt các bao cát đi.

Trong khi đó, từ đám đông, cả hai chiếc kèn đều vang lên phấn khởi và hồi hộp; một của Côn-nay ở mái lều, một của Pát-xtô em. Lúc này chúng nó chỉ cách các chiến hào độ mươi bước.

- Này, Côn-nay! - Bô-co kêu lên. - Bây giờ mày hãy tỏ rõ mày biết gì. Bất chấp bom đạn, mày hãy chạy ngay xuống các chiến hào báo động dưới đó nhé! Bảo chúng nó bắn và khi hết cát thì chạy ra nhanh!

- Há-lô, hô! - Côn-nay kêu lên và nhảy xuống khỏi mái lều. Bây giờ nó không trườn bụng nữa mà ngẩng đầu đi thẳng về phía chiến hào. Bô-co kêu theo nhưng tiếng giãy giụa kinh khủng loạn xạ dưới chân cậu và tiếng kêu liên tiếp của quân A-trơ Phe-ri át tiếng cậu đi. Cậu chỉ nhìn theo xem bạn mình có mang được lệnh đến chiến hào trước khi quân áo đỏ trông thấy những người nấp trong đó không.

Một bóng dáng khỏe mạnh tách khỏi những người đấu vật nhảy theo Côn-nay. Nó nắm tay và bắt đầu vật. Thế là hỏng rồi. Côn-nay không đưa được lệnh rồi.

- Thôi, ta đi vậy! - Bô-co tuyệt vọng kêu lên, cậu cũng nhảy khỏi mái lều, chạy đến chiến hào.

- Đứng lại! - A-trơ Phe-ri quát theo cậu. Đáng lý ra cậu ta phải tiếp chiến ngay với chủ tướng giặc, nhưng như thế này thì sẽ đảo lộn tất cả. Do vậy cậu cứ chạy đến chiến hào.

A-trơ Phe-ri đuổi theo.

- Thằng này hèn nhát! - Nó kêu lên. - Mày chạy chúng tao hả? Đừng sợ, tao sẽ đuổi kịp mày!

Bô-co vừa nhảy vào chiến hào thì nó đuổi kịp. Cậu chỉ đủ thời gian kêu lên:

- Bắn!

Ngay sau đó thằng A-trơ Phe-ri đang đi đối diện cùng một lúc xơi gần mười hai trái bom: bom liệng vào áo đỏ, vào mũ cát-két đỏ và vào cả cái bộ mặt cũng ửng đỏ của nó.

- Chúng mày là đồ quỷ sứ! - Nó rống lên. - Bây giờ chúng mày lại bắn từ dưới đất lên hả?

Nhưng khi đó cả chiến trường đã được triển khai bằng những đợt tấn công của pháo binh. Bô-co thấy thời cơ đã đến cho đợt tấn công cuối cùng. Cậu đứng ở ngoài lề của đội ngũ, cách chỗ Côn-nay đang vật nhau với một thằng áo đỏ khoảng hai bước. Cậu đứng bên cạnh chiến hào, rút nhanh và giương cao lá cờ xanh đỏ rồi ra lệnh:

- Tổ xung phong! Tiến!

Thế là một cánh quân mới chui lên khỏi mặt đất. Họ tấn công thành từng đợt và rất thận trọng để không rơi vào tình trạng vật nhau tay đôi. Họ đan thành hàng chặt chẽ tiến về phía quân áo đỏ và dồn chúng ra xa chiến hào.

pan15

Từ trên pháo đài, Bo-ro-ba-sơ kêu to:

- Không có cát!

- Xuống đây! Xung phong! - Bô-co vừa chạy vừa trả lời.

Rồi những bàn tay, bàn chân xuất hiện trên tường thành. Đội pháo thủ bò xuống. Đây là đội hình chiến đấu thứ hai đã từng bước tiếp sau đội hình thứ nhất.

Nhưng cuộc chiến đấu bây giờ đã trở nên hỗn độn. Quân áo đỏ thấy thua nên không tuân theo luật lệ lắm. Chúng chỉ giữ luật lệ khi chúng tưởng rằng chiến đấu có luật chúng cũng chiến thắng. Nhưng bây giờ chúng vứt bỏ tất cả mọi luật lệ đó.

Như thế sẽ rất nguy hiểm. Tuy quân số của ta gấp đôi nhưng quân chúng vẫn khỏe hơn quân phố Pan.

- Vào nhà lều! - A-trơ Phe-ri rống lên. - Cứu đồng đội!

Tưởng có thể thay đổi được tình thế, bọn chúng bắt đầu kéo quân về phía nhà lều. Quân phố Pan chưa chuẩn bị đến tình huống này. Quân áo đỏ đã thoát khỏi tay họ. Hàng ngũ tấn công ngoằn về phía bên trái giống như một người đang đóng đinh thì thình lình cảm thấy đinh bị quằn đi. A-trơ Phe-ri điên rồ chạy lao lên trước, nó hy vọng chiến thắng:

- Theo tao!

Tiếp theo đó, như bị người ta chèn một vật nặng vào chân, nó đứng sững lại. Một bóng trẻ nhỏ từ phía nhà lều nhảy tới chắn ngay trước mặt nó. Chủ tướng áo đỏ đứng sững lại làm cả đội quân chiến đấu của nó ở đằng sau cuống cuồng húc vào nhau.

Một chàng trai nhỏ đứng trước mặt A-trơ Phe-ri, một chú bé thấp hơn nó một cái đầu. Đứa trẻ gầy gò tóc hung hung đang giơ hai bàn tay vào không khí, kháng cự. Giọng trẻ con thét lên:

- Đứng lại!

Cánh quân phố Pan đang hoảng hốt vì một tình huống đột ngột xuất hiện, liền đồng thanh hô lớn:

- Ne-me-tréc!

Trong lúc đó chú bé tóc hung mảnh khảnh, ốm yếu ôm lấy thằng A-trơ Phe-ri to lớn mà vật với một sức cố gắng phi thường nhờ cơn sốt nóng bỏng còn đang hừng hực. Sự mê man đến điên dại này đã tăng thêm sức lực cho thân thể nhỏ bé gầy gò của chú và nhờ đó, chú vật tên chủ tướng còn đang kinh ngạc ngã kềnh xuống đất. Lát sau, chú cũng nằm vật xuống, ngây ngất.

pan16

Lúc này tất cả trật tự của bọn áo đỏ bị đảo lộn. Như thể đầu chúng bị chặt cụt: chủ tướng của chúng bị ngã xuống, số phận của chúng cũng đã được định đoạt. Quân phố Pan liền lợi dụng sự nhốn nháo trong giây lát đó, họ nắm tay nhau thành một vòng xích lớn và dồn cánh quân còn đang kinh ngạc ra ngoài.

A-trơ Phe-ri lồm cồm bò dậy, mặt đỏ bừng vì giận dữ, mắt nảy lửa nhìn quanh. Nó phủi bụi trên áo, nó thấy chỉ có mình nó ở đây. Nó bị đòn đau, cánh quân của nó đã bị xâu xé ở quanh cổng và trà trộn với quân phố Pan đắc thắng, chỉ còn mình nó đứng lại ở đây.

Ne-me-tréc đang nằm trên mặt đất gần nó.

Khi đã dồn tên áo đỏ ra khỏi cổng, quân ta khóa cổng lại. Ai nấy mặt mày rạng rỡ chiến công trong tiếng hoan hô reo hò dậy đất.

Từ phía nhà chứa máy, Bô-co kéo lão Tốt chạy tới. Cậu đem nước đến.

Bây giờ tất cả vây quanh chú Ne-me-tréc đang nằm trên mặt đất, sự ồn ào ban nãy bây giờ bỗng được thay thế bằng sự yên lặng đến rợn người. A-trơ Phe-ri đứng riêng, buồn bã nhìn đoàn quân thắng trận. Trong nhà lều, đám tù binh vẫn đập cửa thình thình…

Nhưng ai là người để ý đến chúng bây giờ.

Ông lão I-o-nô thận trọng đỡ Ne-me-tréc lên khỏi mặt đất, rồi đặt chú lên bờ chiến hào. Họ bắt đầu lấy nước rửa mặt mũi cho chú. Vài phút sau Ne-me-tréc mở bừng mắt ra, lờ đờ nhìn quanh. Mọi người đều yên lặng.

- Thế nào, các cậu? - Chú hỏi khe khẽ.

Nhưng mọi người hồi hộp không nghĩ đến việc trả lời câu hỏi này. Họ đờ đẫn nhìn chú.

- Sao các cậu? - Chú nhắc lại và ngồi dậy trên bờ hào.

Bây giờ Bô-co đến bên chú:

- Cậu khỏe hơn chứ?

- Khỏe hơn!

- Cậu không đau gì à?

- Không! - Chú mỉm cười, sau đó chú hỏi: - Ta thắng rồi à?

Đến đây, không những không ai yên lặng mà tất cả mọi người đều trả lời. Tiếng reo đồng thanh trên môi bọn trẻ:

- Ta thắng rồi!

Chẳng ai để ý đến A-trơ Phe-ri còn đang đứng ở chân một đống gỗ, nghiêm nghị, buồn bực nhìn cảnh gia đình ấm cúng của các bạn trẻ phố Pan.

Bô-co lên tiếng:

- Ta thắng rồi và vừa rồi lúc gần cuối thì suýt nguy, nhưng nguy hiểm không xảy ra là vì nhờ có cậu. Nếu cậu không bất chợt xuất hiện trước chúng nó và cậu không làm A-trơ Phe-ri kinh ngạc thì chúng nó đã giải thoát được cho bọn tù binh trong nhà lều, và tớ chẳng biết sự việc sẽ ra sao!

Chú bé tóc hung làm ra vẻ giận:

- Không đúng! - Chú nói. - Bây giờ tớ ốm, các cậu nói thế để tớ vui!

Rồi chú vuốt vuốt vầng trán nhỏ. Lúc này máu tụ lại dồn lên mặt, đỏ bừng, có thể thấy được cơn sốt của chú đang hừng hực, nóng bỏng.

- Bây giờ, - Bô-co nói, - chúng tớ phải lập tức đưa ngay cậu về nhà. Sao cậu dại dột đến mức bỏ nhà đến đây! Tớ cũng không hiểu là ba má cậu đã để cậu đến đây như thế nào.

- Ba má tớ không cho phép, tớ tự ý đi đấy!

- Sao, sao cơ?

- Ba tớ không có nhà. Ba tớ mang áo đi thử ở đâu ấy. Mẹ tớ thì chạy sang hàng xóm hâm cháo với hạt thìa là cho tớ. Mẹ tớ không khóa cửa và nói rằng nếu cần gì thì tớ cứ gọi. Thế là tớ ở nhà một mình. Tớ ngồi dậy nghe ngóng. Tớ không nghe thấy gì nhưng tớ vẫn cảm thấy nghe được cái gì đó. Tai tớ ù ù. Những con ngựa phi tới, có cả kèn, cả tiếng reo hò. Tớ nghe thấy tiếng thằng Tre-le gọi to: “Ra đây, Ne-me-tréc ơi, chúng tao đang lâm nguy!” Sau đó, tớ nghe thấy cậu kêu: “Đừng ra, Ne-me-tréc ạ. Chúng tớ không cần đến cậu vì cậu đang ốm. Khi chúng tớ chơi bi và giải trí thì cậu đến được, khi chúng tớ chiến đấu và chúng tớ thua trận thì cậu phải ở nhà!”. Cậu nói thế, Bô-co ạ. Tớ nghe thấy cậu nói thế mà. Lúc đó tớ liền nhảy khỏi giường. Khi nhảy, tớ bị ngã vì tớ phải nằm lâu quá. Tớ lấy quần áo trong tủ ra… và cả giày nữa, tớ mặc rất nhanh. Tớ mặc xong thì mẹ tớ về, tớ vội nhảy lên giường, cứ để quần áo thế mà đắp chăn lên đến miệng để mẹ tớ khỏi nhìn thấy quần áo trên người tớ. Lúc ấy mẹ tớ nói: “Mẹ về hỏi xem con có cần gì không?”. Tớ nói là: “Không ạ!”; mẹ tớ lại đi ra. Sau đó tớ trốn khỏi nhà. Nhưng tớ không phải là anh hùng vì tớ có biết đâu là đến đây chiến đấu cùng với những người khác mà lại đóng vai trò quan trọng đến thế. Khi thấy A-trơ Phe-ri, tớ nghĩ rằng tớ không chiến đấu được cùng các cậu là vì thằng này dìm tớ xuống nước. Lúc đó tớ buồn và ức lắm. Tớ nghĩ: “Nào, Ét-nuê ơi, bây giờ hay chẳng bao giờ…!”. Tớ nhắm mắt lại và… và… tớ nhảy xổ vào nó…

Chú sôi nổi kể lại rồi lả đi. Chú bắt đầu ho:

- Đừng nói nữa! - Bô-co lên tiếng. - Sau này hãy kể lại. Bây giờ chúng tớ đưa cậu về nhà!

Sau đó, được sự giúp đỡ của lão I-o-nô, họ thả từng tên tù binh một ra khỏi nhà lều, thằng nào còn vũ khí họ tước lấy. Cả bọn buồn rầu, lần lượt thủng thẳng đi ra phía phố Ma-ri-a. Chiếc ống khói đen nho nhỏ bây giờ phụt phụt nhả khói như chế nhạo. Chiếc cưa hơi kêu vù vù tỏ ra rằng ta cũng là bạn của đội quân phố Pan chiến thắng.

A-trơ Phe-ri ở lại sau cùng. Nó vẫn đứng dưới chân đống gỗ, nhìn xuống đất. Côn-nay và Tre-le bước đến bên nó định tước vũ khí. Nhưng Bô-co nói với hai bạn:

- Đừng hành hạ chủ tướng!

Rồi cậu đến trước mặt A-trơ Phe-ri.

- Ngài tướng quân! - Cậu nói. - Ngài chiến đấu anh dũng lắm!

Tên áo đỏ buồn rầu nhìn cậu, như muốn bảo: “Tao xứng đáng gì với lời khen của mày”.

Bô-co quay lại đằng sau và ra lệnh:

- Nghiêm! Chào!

Đến đây, cuộc tâm sự trong đội quân phố Pan im bặt. Tất cả giơ tay lên mũ chào. Bô-co đứng nghiêm trước mặt các bạn và cũng đưa tay lên mũ chào. Lúc này trong lòng Ne-me-tréc tội nghiệp cũng khơi dậy cái thân phận làm lính của mình. Chú khó nhọc lắm mới bò dậy được khỏi bờ hào. Chú loạng choạng, cũng đứng nghiêm rồi chào. Chú chào cái thằng vì nó mà chú bị ốm nặng.

Còn A-trơ Phe-ri, sau khi đáp lễ, nó bỏ đi, mang theo vũ khí. Nó là người duy nhất có thể mang vũ khí về được. Những vũ khí khác: giáo bịt giấy bạc lừng danh, búa rìu theo kiểu của người da đỏ, nằm thành đống trước cửa nhà lều. Trên pháo đài số 3 đã cắm ngọn cờ mới chiếm lại do Ghe-rếp lấy từ tay Xe-be-nít trong cuộc chiến đấu gay go quyết liệt nhất.

- Ghe-rếp có đây? - Ne-me-tréc mở to mắt, ngạc nhiên hỏi:

- Có! - Ghe-rếp đứng lên.

Chú bé tóc hung nhìn Bô-co, vẻ dò hỏi. Bô-co trả lời:

- Nó ở đây, nó đã sửa chữa sai lầm. Và lập tức tớ đã trả lại nó chức thượng úy cũ!

Ghe-rếp đỏ bừng mặt:

- Xin cám ơn! - Nó nói, sau đó khe khẽ nói thêm: Nhưng…

- Nhưng là thế nào?

Ghe-rếp bối rối nói:

- Tôi biết rằng tôi không có quyền vì cái này phụ thuộc vào tướng quân, nhưng… thiết nghĩ… tôi thiết nghĩ rằng Ne-me-tréc vẫn mãi mãi là lính sao?

Yên lặng. Ghe-rếp nói đúng. Trong sự hồi hộp hiếm có đó, mọi người đã quên bẵng mất một người mà bây giờ là lần thứ ba họ phải mang ơn nhiều thì vẫn còn là lính.

- Mày nói đúng, Ghe-rếp ạ! - Bô-co nói. - Và chúng ta cũng làm ngay chuyện đó. Tôi đề bạt cấp…

Nhưng Ne-me-tréc nói cắt ngang:

- Tớ không muốn cậu đề bạt… Không phải vì thế mà tớ làm… Tớ không vì cái đó mà đến đây…

Bô-co làm bộ nghiêm nét mặt. Cậu kêu lên:

- Cái chính không phải là vì sao cậu đến đây mà cái chính là khi cậu đã ở đây rồi thì cậu làm gì. Tôi đề bạt Ne-me-tréc Ét-nuê lên cấp đại úy!

- Muôn năm!

Mọi người đồng thanh hô to. Rồi họ chào viên đại úy mới, cả các trung úy và thiếu úy, cả đến người chóp bu là tướng quân cũng đưa tay lên mũ chào kiểu nhà binh như chính cậu làm lính còn chú bé tóc hung là đại tướng.

Họ không nhận ra người đàn bà nho nhỏ ăn mặc nghèo nàn, vội vã theo sau họ trên khu đất trống và bây giờ bà đến trước mặt họ.

- Lạy chúa! - Bà kêu lên. - Vậy ra con tôi ở đây à? Mẹ biết ngay là con đến đây mà!

Đó là mẹ của Ne-me-tréc. Bà khóc, tội nghiệp thay! Bà đi khắp nơi tìm đứa con trai đang ốm và bà đến đây chỉ để hỏi đám con trai về nó thôi. Bọn con trai vây quanh bà ta ra hiệu trật tự. Người mẹ nghèo khó này bế chú bé lên, quàng khăn vào cổ chú và đem chú về nhà.

- Chúng ta đi tiễn thôi! - Ve-i-xơ là người cho đến bây giờ chẳng nói một lời nào, liền kêu lên.

Sáng kiến này làm mọi người thích thú.

- Ta đi tiễn! - Mọi người kêu lên.

Rồi họ thu dọn chiến trường. Họ nhanh chóng ném những chiến lợi phẩm vào nhà lều, rồi cả bọn kéo nhau theo sau người đàn bà nghèo khó đang ôm chặt con trai vào lòng để truyền cả hơi nóng của bản thân mình cho con. Bà vội vã đem con về nhà.

Họ xếp thành hàng đôi trên phố Pan rồi đi theo sau. Hoàng hôn đã bao phủ xuống họ. Đèn đã bật, ánh sáng rực rỡ từ các cửa hiệu hắt ra hè phố. Những người đi lại trên phố thỉnh thoảng dừng bước khi đoàn người đặc biệt này đi gần họ. Đi đầu là một bà mẹ gầy gò tóc hung, nước mắt đầm đìa. Bà ôm chặt đứa con nhỏ vào người, bước vội. Đứa con chỉ thò cái mũ ra khỏi chiếc khăn to. Đằng sau là cả một đội quân nhỏ xếp thành hàng đôi, bước đều theo kiểu nhà binh, trên đầu đội mũ xanh viền đỏ nhất loạt.

Trên đường phố nhiều người mỉm cười. Một vài đứa vô lại cười họ thật to. Nhưng họ chẳng để ý gì đến chuyện đó. Ngay cả Trô-nóc-cô-sơ vào lúc khác thì đã trừng phạt đích đáng cái cười nhạo báng kia, nhưng bây giờ cũng thản nhiên đi với bè bạn, không thèm để ý đến những đứa con trai chỉ chuyên có cười cợt đó. Trong con mắt của bọn trẻ, đây là một việc nghiêm trang và thiêng liêng mà không một thằng xấu xa nhất thế giới nào có thể nghiễm nhiên phá đám được.

Sự lo nghĩ dù nhỏ nhất của bà mẹ tới chú bé Ne-me-tréc cũng còn lớn hơn việc quan tâm đến đội quân. Nhưng về đến ngôi nhà, trước khi bước qua cổng, bà vẫn buộc phải dừng lại vì đứa con nhoài cả người xuống, và trên trái đất này không một quyền lực nào có thể kéo được chú qua cổng. Chú nhoài người khỏi cánh tay bà mẹ rồi đứng trước các bạn.

- Chào các bạn! - Chú nói.

Các bạn trai lần lượt bắt tay chú. Tay chú nóng bừng. Sau đó chú biến theo mẹ vào cổng. Một cánh cửa cọt kẹt trong sân. Ánh sáng bật lên từ cửa sổ nhỏ. Mọi vật im lặng.

Các bạn đều nhận ra rằng không ai muốn đi khỏi ngôi nhà này. Chúng không nói với nhau một lời, chỉ nhìn vào sân thăm dò, nhìn cửa sổ có ánh đèn mà bên trong đó người ta đang đặt vị anh hùng tí hon lên giường. Mãi sau một người nào đó thở dài não ruột. Tre-le lên tiếng:

- Làm gì bây giờ?

Đến đây hai ba đứa cất bước ra đi trên con đường phố nhỏ, tối mịt về phía đường Uyn-luê. Lúc này bọn trẻ đều đã mệt mỏi. Cuộc chiến đấu đã làm chúng rã rời. Gió lành lạnh thổi mạnh trên phố. Cái gió mùa xuân thơm cay mang hơi thở mát rượi của các đống tuyết đang tan từ phía núi thổi về.

Lát sau một nhóm khác đi về phía khu phố Phe-ren. Và rồi trước cổng chẳng còn ai khác ngoài Bô-co và Trô-nóc-cô-sơ. Trô-nóc-cô-sơ lo lắng, đứng chờ cho Bô-co đi, nhưng Bô-co cũng chẳng nhúc nhích, nên nó lên tiếng:

- Cậu đi không?

- Không! - Bô-co khe khẽ nói.

- Cậu ở đây à?

- Ừ!

- Thế thì… chào cậu nhé!

Rồi nó cũng bỏ đi, lê chân bước chầm chậm. Bô-co nhìn theo thấy nó ngoảnh lại, sau đó biến mất ở góc phố. Đường phố Ra-cốt hiền hậu trải dài bên cạnh đường Uyn-luê ồn ào, có đường xe ngựa, bây giờ trong đêm tối trở nên yên tĩnh. Trời trong, yên lặng. Chỉ có gió thổi ù ù trên mặt đường làm bật bật những tấm kính của những chiếc đèn cháy bằng hơi đốt; cứ mỗi cơn gió mạnh thổi thì những ánh lửa khí đốt cứ chập chờn, rung rung tựa hồ như chúng đang truyền cho nhau những tín hiệu canh cách, bí mật nào đó. Ngoài tướng quân Bô-co I-a-nốt ra, cả đường phố chẳng có một ai. Khi tướng quân Bô-co I-a-nốt nhìn quanh trên phố thấy có một mình thì lòng cậu quặn đau. Tướng quân ngả người vào cánh cổng, sụt sùi khóc một cách rầu rĩ, chân tình.

Cậu cũng cảm thấy, cũng biết cái điều mà chẳng đứa bạn nào nói ra. Cậu cũng chẳng rõ người binh nhì của cậu cứ dần dần chết mòn trong sự mất mát buồn thảm. Cậu biết hậu quả rồi sẽ ra sao. Cậu biết hậu quả sẽ đến không bao lâu nữa. Cậu không hối hận rằng bây giờ cậu là chủ tướng chiến thắng. Cậu không ngại rằng lần đầu tiên cậu không tỏ ra mình là một người lớn đứng đắn. Cậu không ngại rằng tính trẻ con của cậu bật dậy. Cậu chỉ khóc và nói lảm nhảm:

- Bạn nhỏ của tôi ơi… Bạn thân yêu của tôi ơi… Viên đại úy rất hiền và rất quý của tôi ơi…

Một người đi đến hỏi cậu:

- Mày khóc gì thế cháu?

Nhưng cậu không trả lời. Người đó nhún vai rồi bỏ đi.

Lát sau một người đàn bà nghèo khó tay cắp một cái rổ to cũng đứng lại nhưng không nói gì. Bà nhìn qua rồi bỏ đi. Sau đó một người có tầm vóc thấp đi đến và vào cổng nhà. Ông quay nhìn lại rồi vội nhận ra:

- Cháu Bô-co I-a-nốt đấy à?

Bô-co nhìn ông:

- Cháu đây bác Ne-me-tréc ạ!

Đó là ông thợ may, ông đang cầm quần áo trên tay. Ông từ Bu-đa, chỗ đem quần áo may tạm đi thử về. Ông đã hiểu Bô-co nhưng ông không hỏi: “Cháu ơi, cháu khóc gì!”. Ông cũng chẳng ngắm nghía mà ông đi đến bên cậu, ôm mái đầu nhỏ thông minh của đứa trẻ rồi bắt đầu khóc với nó. Thế là ông làm thức dậy khí phách vị tướng quân trong người Bô-co.

- Đừng khóc nữa bác Ne-me-tréc ạ! - Cậu nói với ông thợ may.

Ông dùng đầu ngón tay lau nước mắt và chỉ vào không khí, như muốn bảo: “Dù sao thì mọi việc vẫn sắp đặt thế rồi, ít nhất cũng để cho tôi khóc một chút đã!”

- Chúa hãy phù hộ cho cháu, cháu ơi! - Ông nói với vị tướng quân. - Cháu về nhà đi thôi!

Rồi ông đi vào sân.

Bây giờ Bô-co cũng lau mắt và thở dài thườn thượt. Cậu nhìn quanh phố, định về nhà. Nhưng hình như có cái gì đó giữ cậu lại. Cậu biết là chẳng có ích gì nhưng cậu cảm thấy trách nhiệm thiêng liêng thật sự của cậu là phải ở đây, phải đứng trước ngôi nhà của người chiến sĩ đang thoi thóp. Cậu lượn mấy bước trước cổng, sau đó cậu đi ngang qua phía bên kia rồi từ đó cậu nhìn vào ngôi nhà nhỏ.

Bấy giờ những bước chân gõ nhịp vang lên trong cái im ắng của đường phố đã bị bỏ rơi. “Người thợ nào đó đi về nhà”. Cậu nghĩ và cúi đầu đi dạo bên kia phố. Trong óc cậu có vô số những ý nghĩ kỳ quặc mà cho đến nay cậu chưa hề nghĩ tới. Cậu nghĩ đến sự sống và cái chết. Cậu chẳng biết định liệu vấn đề này như thế nào.

Những bước chân đi lại càng gần, nhưng có lẽ lúc này người đang đi đến đã bước chậm lại. Một bóng đen đi thận trọng dưới chân tường nhà, rồi dừng lại trước nhà Ne-me-tréc. Nó nhìn qua cổng. Nó cũng đi vào cổng một lát rồi quay ra. Bóng đen dừng lại. Nó chờ đợi. Sau đó bóng đen bắt đầu đi đi lại lại trước nhà. Nó đến dưới một ngọn đèn khí hơi đốt. Ngọn gió thổi bay bay cái áo vét-tông của nó. Bô-co nhìn về phía đó. Dưới áo vét-tông, một chiếc áo đỏ sáng rực lên.

Đó là A-trơ Phe-ri.

Thế rồi hai vị tướng lĩnh nhìn nhau bằng con mắt chó sói. Lần đầu tiên trong đời họ, họ đứng đối mặt, chỉ có bốn mắt nhìn nhau. Họ gặp nhau trước ngôi nhà buồn thảm này. Một người do tấm lòng, người kia do lương tâm đưa đến đây. Họ không nói với nhau một lời. Họ cứ nhìn nhau. Sau đó A-trơ Phe-ri đi đi lại lại quanh quẩn trước nhà. Cứ thế nó đi, lâu lắm, cho đến khi chủ nhà đi từ trong cái sân tối đến ra khóa cổng. Khi đó A-trơ Phe-ri đi đến bên chủ nhà. Nó nhấc mũ phớt lên chào rồi khe khẽ hỏi điều gì. Tiếng người chủ nhà trả lời vọng đến tai Bô-co. Ông nói:

- Cháu nó mệt lắm.

Rồi ông đóng sầm cánh cổng to nặng. Tiếng đánh sầm này phá tan sự im lặng của đường phố, nhưng sau đó lại lắng đi như tiếng sét giữa rừng khuya.

A-trơ Phe-ri bỏ đi, chậm rãi. Nó đi về bên phải. Bô-co cũng về nhà. Gió mạnh thổi vù vù. Một chủ tướng đi về phía phải, vị tướng kia đi về bên trái. Cả hai lúc ấy cũng chẳng nói với nhau nửa lời.

Bây giờ con đường phố nhỏ đã ngủ yên trong đêm xuân tươi mát; chỉ có ngọn gió làm chúa tất cả đang dạo chơi, một mình thổi giật giật tấm kính của các ngọn đèn, xé rách những luồng ánh sáng của các ngọn lửa khí hơi màu vàng, làm xoay tít mù con quay gió hình con gà trống đã bị gỉ. Gió thổi qua mọi kẽ hở, thổi cả vào căn buồng nhỏ mà cạnh bàn một ông thợ may đang ngồi bên gói thịt muối bọc giấy báo. Ông đang lẳng lặng ăn cơm tối và ở nơi đây vị đại úy tí hon đang nằm trên giường thở khò khè, mặt nóng bừng, mắt rực lửa. Gió bật lay cánh cửa sổ làm ngọn đèn dầu hỏa chập chờn. Người đàn bà đắp chăn cho đứa con.

- Gió thổi, con ơi!

Vị đại úy nở một nụ cười buồn rầu, chú nói thì thầm vừa đủ nghe:

- Gió thổi từ phía khu đất trống. Gió thổi từ phía khu đất trống dịu hiền...