hiếc xe sóc nảy tung lên, làm những người đang ngồi trong cabin phải đập đầu vào nóc xe, bị bưu cả đầu đau nhói và sưng lên như quả ổi. Con đường đó càng đi lên, dốc càng cao, đường càng nhiều ổ gà càng xóc và bụi đường tung mù mịt. Thỉnh thoảng Đen phải thò đầu ra ngoài để thở vì không khí trong buồng máy ngột ngạt quá. Người lái xe mồ hôi mồ kê nhễ nhại, chiếc khăn mặt bông lau mặt đã bị ướt sũng và đen kịt vì đầy cát bụi, mặt mũi anh nhem nhuốc vì mồ hôi và dầu mỡ. Khi lên những dốc cao hàng chục vòng cua, hàng hai chục vòng cua, chiếc xe GMC khoẻ như vậy vẫn bị sôi nước phải nghỉ cho mát máy hàng chục lần.

Theo sự giới thiệu của ông già Năm và cô út. Trạm trưởng trạm giao liên bí mật đã đặc biệt quan tâm giúp đỡ Đen. Ông bố trí cho Đen theo một đường dây vòng qua Lào rồi về Việt Nam bằng con đường Khu Bốn hoặc Tây Bắc. Theo ông đó là con đường an toàn và nhanh nhất lúc bấy giờ, Đen rất vui mừng phấn khởi và hoàn toàn nhất trí với ông.

Người ta bố trí cho anh nằm trong một thùng phi xăng rỗng lẫn trong một xe chở xăng dầu để vượt qua mấy trạm gác của bọn lính Pháp và lính nguỵ. Sau đó anh được bố trí đóng giả một phóng viên nhà báo để đi qua những khu vực cấm trong thành phố. Rồi cuối cùng anh được mặc một bộ quần áo lính nguỵ với vai trò lái phụ trên chuyến xe đi Sa va na Khẹt. Mà người lái xe cũng là một nhân cốt của ta trong hàng ngũ quân nguỵ Sài Gòn.

Trước khi đi xa, người lái xe tên là Tài đã dừng xe lại ở một bãi bằng phẳng trong một khu rừng vắng:

- Ê, anh bạn trẻ hãy tập lấy vài vòng tay lái, đề phòng khi bị bọn chúng nghi ngờ có thể kiểm tra tay nghề đối với anh.

- Xin cảm ơn anh, điều đó khỏi lo, anh để tôi đi thử xem nhé.

- Cứ thử xem.

- Tài chuyển tay lái cho Đen sang ngồi ghế phụ để hướng dẫn và đảm bảo an toàn. Đen khởi hành xe như một lái xe thành thạo, làm cho anh Tài vừa ngạc nhiên vừa thích thú. Đen chạy luôn vài vòng quanh bãi cho quen xe rồi dừng lại.

- Khá, chú mày học lái xe lâu chưa? Thôi thế là được rồi có thể yên tâm đưa chú mày đi.

- ở bên Khơ Me! - Đen kể lại cho Tài nghe trận Rếch Na thu được ba xe GMC. Đen đã tranh thủ nhờ một tên tù binh dậy cho được ít ngày, và anh đã đi tàm tạm được như thế: Anh đã tự lái xe vào căn cứ trong rừng để cất dấu.

Từ đó Tài yên tâm có một anh bạn đường khi cần có thể giúp mình một tay đắc lực. Trên suốt dọc đường này có nhiều trạm kiểm soát quân sự của quân Pháp và Nguỵ. Chúng cũng đã phát hiện được ra đường dây bí mật của ta, nên chúng ráo diết kiểm tra và bắt bớ - một số cán bộ giao thông của miền Bắc và Trung ương Cục miền Nam đã bị bắt vì những sơ hở như Tài nói.

Đó là một lần đến chân đèo Rét, bỗng có một tốp lính nguỵ vẫy xe dừng lại:

- Nhờ các anh cho đi quá giang một chút.

- Đi đâu?

- Qua đèo một đoạn thôi!

- Lên xe!

Tài trả lời, chờ cho họ lên xe xong thì lại tiếp tục cho xe đi. Chiếc xe ầm ĩ bò lên dốc. Toán lính có năm người ngồi trên thùng. Đen thấy Tài luôn luôn nhìn qua gương hoặc nhìn lại để kiểm tra họ. Đen thấy toán lính này hiền lành và nghiêm túc, không hay chửi bậy bạ hoặc trêu trọc người đi đường như nhiều bọn lính khác. Mà mặt mũi họ lại xanh xao gầy gò kiểu sốt rét rừng, làm anh hơi khả nghi, anh bảo họ ngồi thụp cả xuống thùng xe, không được nhô lên.

Mấy tiếng sau xe mới bò lên tới đỉnh dốc. Lại một toán người nữa đứng chặn đường, đó là những người mặc quần áo đen, đội mũ nan bọc vải chân đi dép cao su - Kiểu những người lính Việt Minh, cũng muốn đi nhờ xe, làm những người lính trên xe cũng nhốn nháo lên, họ đều lăm lăm súng sẵn sàng - Tài liền nói nhanh với Đen trước khi cho xe chạy chậm lại.

- Bọn này không phải là Việt Minh đâu, nó là bọn lính quân cảnh đóng giả để kiểm tra lái xe và bắt người của ta đấy, làm sao bây giờ?

Khi xe chạy chậm lại Tài và Đen chưa biết xử lý ra sao trước những họng súng của những người mũ nan, thì một tên đã nhẩy lên bám vào cửa xe bên phải dí súng vào buồng lái, trên cổ hắn đeo một cái thập ác và một cái bùa hộ mệnh, trên cánh tay hắn có nhiều hình xăm. Và đôi mắt rất gian dảo. Hắn quát giọng trịnh thượng.

- Ê, cho tụi Việt Minh này đi nhờ một đoạn bác Tài nhé!

Nhanh như cắt Đen chộp lấy cánh tay cầm súng của hắn bẻ xuống rồi đấm cho hắn một quả vào mặt hộc máu mũi, miệng hô lớn:

- Bọn Phun Rô đóng giả đấy, không phải Việt Minh đâu, đánh đi anh em ơi.

Tức thì toán tính trong xe nhô lên, nổ súng liền vào bọn chúng, chiếc xe cũng tăng ga lao nhanh đi. Bọn mũ nan cũng đồng thời nổ súng, một viên đạn bắn vào kính xe rồi bật lên nóc các bin, Tài bị những mảnh kính vụn vỡ bắn vào đầy mặt, tối tăm mặt mũi, không nhìn thấy gì nữa - Tài vội vàng đạp cả hai chân côn và phanh cho xe dừng lại, hai tay bưng lấy mặt - máu lênh láng - nhưng chiếc xe vẫn cứ từ từ trôi đi xuống dốc có nguy cơ lao xuống vực.

Lúc đó Đen cũng vừa lấy khẩu súng của thằng đeo bùa hộ mệnh bắn lại nó một phát vào đầu và đẩy nó xuống.

Đánh tay lái bên trái! - Đen hét lên rồi nhảy xuống chèn xe vừa kịp Tài nhắm mắt vặn vô lăng sang trái theo tiếng kêu của Đen, chiếc xe đâm vào vách núi và Đen cũng kịp chèn lại, xe không việc gì.

Những người lính thấy xe trôi cũng đã kịp nhảy xuống đường và bắn trả với bọn mũ nan. Bọn mũ nan bốn đứa đều bị chết hoặc bị thương. Đen vội vàng đặt Tài nằm trên ghế và nhảy vào vị trí thay thế Tài. Đen gọi:

- Lên xe đi anh em ơi, kệ xác chúng!

Đen cho xe đi từ từ cho những người lính lên xe, Tài giục.

- Đi nhanh kẻo bọn trong rừng lại ra nữa thì khó thoát. Đen liền thả phanh cho xe trôi nhanh xuống dốc. Nhanh quá gió thổi vù vù, làm những người lính bạt cả hơi và tái mét mặt. Tài cũng phải kêu lên:

- Cẩn thận đấy! Đi chậm thôi.

Đen đã phanh lại, nhưng chiếc xe vẫn lao rầm rầm làm Đen cũng tái mét mặt đi:

- Phanh lại, về số!

Tài phải ngồi bật dậy hai tay sờ soạng để kéo cần số - Chiếc xe mới đột ngột chậm lại.

Mãi đến khi xuống hết dốc, gần hai mươi ki lô mét nữa, Đen cho xe dừng lại bên một con suối, mọi người mới hoàn hồn nhảy xuống nghỉ và rửa tay. Đen lấy nước rửa mặt và cấp cứu cho Tài - May qúa anh chỉ bị những mảnh kính bắn vào mặt và mi mắt, sau khi chớp mắt ở dưới suối cho các vụn trôi ra, Tài lại mở được mắt, nhưng bị rức mắt nhiều - Toán lính cũng có một người bị thương nhẹ vào tay, họ cũng băng bó cho nhau xong.

Toán lính cảm ơn lái xe, phụ lái, rồi xin phép chia tay họ, nói họ sắp phải rẽ vào một đơn vị gần đó. Tài và Đen cũng chào họ chúc họ đi may mắn mà cũng không nói gì cả.

Đến khi Đen cho xe nổ máy đi một lúc rồi Tài mới hỏi Đen.

Tại sao cậu lại hô là Phun rô?

- Bởi vì Phun rô là cả Việt Minh và Nguỵ binh đều đánh, nếu hô là lính nguỵ thì họ không dám bắn vì họ đang là lính nguỵ giả, nếu bắn họ sẽ bị lộ. Mà để yên thì họ vẫn cho chúng là Việt Minh, họ lại cùng không giám bắn. Bọn chúng sẽ hành tội mình và có khi lại theo dõi bắt mình nữa.

- ừ, thông minh đấy, xuýt thì cánh mình cũng bị lộ. Sắp đến một trạm kiểm soát rồi đấy - Ta phải đến báo cáo cho chúng nó biết ta bị Việt Minh tấn công.

- Nhưng không lẽ chỉ mình chúng ta đánh lại được bọn Việt Minh à? Nó chẳng tin!

- Thì cứ báo cáo là có một toán lính đi nhờ và họ giúp đỡ chúng tôi!

- Thế thì họ có thể bị nguy hiểm không? Bọn chúng sẽ lùng họ!

- Ôi dào, "ốc chẳng lo xong mình ốc còn lo mang cọc cho rêu"! Hãy lo lấy thân đã, còn hơn là để cho nó bắt cậu. Hơn nữa bây giờ họ cũng cao chạy xa bay rồi. Mà họ phải có kế hoạch tự vệ của họ chứ. Mình sao biết được.

Trên con đường xuyên biên giới này, có biết bao nhiêu chuyện phức tạp ly kỳ. Có bao nhiêu loại dã thú hùm beo lang sói. Nhưng những loại lang sói cho dù có tàn ác đến đâu thì cũng còn hơn những loại người dã thú. Những con vật, trực diện, mặt đối mặt với con người, để người còn phân biệt được nó là con vật gì mà tránh để mà đánh, thậm chí để mà thân thiện với nó nữa. Còn con người ở đây quả là phức tạp, lính nguỵ thì đóng giả là PaThét, ngược lại PaThét lại đóng giả lính nguỵ rồi còn phỉ, còn Phun Rô, và các toán cướp khác - Cứ lộn tùng phèo nhốn nháo, xáo trộn chẳng biết ai với ai - Chẳng biết ai ngay ai gian chẳng biết ai hư ai thực, để mà đối nhân sử thế, để mà chống đối, để mà hiệp đồng hoặc để mà giúp đỡ. Nhỡ chẳng may giúp người lại mang hoạ vào thân. Ví như cái tình huống ở đỉnh đèo Rét kia, chỉ cần Đen và Tài sơ hở một chút là có khi bị cả hai bên đối phương đều là giả mà lại là đối phương thật, tập trung đánh vào mình. Ôi, cái thời buổi chiến tranh, cái thời buổi nhốn nháo này sao mà phức tạp vậy? Liệu rồi đây đến ngày đất nước độc lập, Tổ quốc hoà bình, chắc hắn con người ta, đối xử với nhau "Người với người là bạn" nhiều hơn, trung thực và thẳng thắn hơn, thương yêu nhau hơn chăng?

Vì thế tình cảm của anh chàng lái xe Tài với "Chú em" Đen sau vụ Đèo Rét đã thân mật gắn bó nhau hơn. Tài có bao nhiêu bí quyết nghề nghiệp về xe cộ máy móc cũng truyền lại cho Đen và ngược lại Đen cũng quý trọng giúp đỡ anh trong việc hàng ngày trên đường. Đôi chỗ Đen dừng xe lại bắn một vài con chim rừng, hay con thú nhỏ hoặc xuống suối câu, bắt một vài con cá để cải thiện bữa ăn tươi trên đường thay cho đồ hộp, lương khô nhà binh mà Tài đã chuẩn bị sẵn.

Đó là một lần Tài và Đen gặp phải một trận giáp mặt với PaThét thật sự. Họ đã chôn mìn để lật đổ xe các anh. May mắn sao từ trên đỉnh đèo Đen đã thấy có hiện tượng khả nghi ở dưới chân đèo, cây cối rung động và có bóng người chạy qua lại; vì thế xuống đến đó, anh cho xe chạy chậm lại để chú ý quan sát. Chắc là vì họ vội hoặc là tổ du kích này mới tập đánh mìn, nên còn để lộ, ngồi trên xe nhìn thấy dấu vết quả mìn. Đi hay dừng lại tháo gỡ mìn. Biết đâu khi xuống xe họ lại chả phục kích bắn trả mình hay sao? Lúc này Đen đang cầm lái, Tài trông thấy mìn hoảng quá liền hô.

- Dừng lại!

Nhưng Đen đã rú ga vừa tránh phóng vọt qua "Thì cứ liều một cái xem sao", quả mìn nổ bằng dây điện điều khiển đã bị nổ phía sau xe hàng chục mét, Tài và Đen hú vía cho xe cao chạy xa bay.

Và một lần nữa xe của Tài còn gặp du kích Pa Thét Lào, họ phục kích đánh xe trên đường cái, những người du kích người Mèo, họ không dùng mìn, nhưng lại dùng bãy, có trời mà biết bãy ở chỗ nào. Họ vừa đi vừa căng mắt lên quan sát trên cao. Đến một chỗ đồi quang, vách đá dốc đứng, họ trông thấy những người du kích cởi trần đóng khố đứng trên núi. Và Tài định cho xe dừng lại - Định dừng đến bao giờ? Họ sẽ cứ ở đó chờ cho con mồi vào bẫy của họ, không còn con đường nào tránh được.

Đen lại dục Tài:

- Cứ đi liều một cái xem sao! Đã chắc gì trúng!

Và Tài đột ngột tăng ga phóng thật nhanh. Bỗng hình như cả nửa quả núi lở rơi xuống rào rào trên nóc ca bin, một tảng đá rất lớn vọt qua nóc xe bắn sang vệ đường rồi bay xuống vực, xe chỉ bị méo mó ca bin do những hòn đá vụn, trên thùng xe đá đổ gần đầy thùng. Thật hú vía!

Họ thoát chỗ bãy đá thì lại bị thủng lốp xe ở cách đó không xa bởi bàn chông ba cạnh do du kích tự làm lấy. Họ phải thay lốp phụ và ngay tối đó, họ phải vào trại lính xin cấp lốp mới đổi lớp cũ.

* * *

Tránh voi không xấu mặt nào

Những kỷ niệm khiếp đảm trong đời, mà mãi mãi sau này Đen không bao giờ quên và ân hận suốt đời. ấy là chuyện dưới chân đèo Huổi Phạ, xe của họ đang đi vào một vùng lau sậy bạt ngàn. Phía xa xa trên một dãy núi trọc cao, có một vùng cây xanh ở tít trên đỉnh núi, trông như một anh đầu trọc mà có cái chỏm tóc xanh dày, Tài bảo:

- Đấy là tổ của voi đấy!

- ủa, sao voi lại ở trên cao thế à anh?

- ừ, họ nói rằng tổ Voi ở đấy lâu đời lắm rồi, chúng ở trên cao để không cho một loài thú nào bén mảng tới, nhất là con người! Đấy cậu có trông thấy những con đường đất đỏ to như những đường xe tăng đi ấy không. Và tổ của chúng cũng trông không khác gì một cái đồn lớn của quân đội Pháp, đỏ loét cả một dãy đồi núi, chúng ở rất cao, mỏm cao nhất trong những ngọn đồi đó, ở tổ voi, chúng tổ chức canh gác rất chặt chẽ, bao giờ cũng có một con đứng gác, nếu có người hoặc con vật nào đến tổ, nó sẽ báo động cho cả đàn biết để đối phó. Sáng sáng voi đầu đàn dẫn cả đàn đi ăn, đến chiều tối lại về, cũng có khi đi xa quá chúng phải quây quần ngoài bãi. Trên dọc đường đi, voi đầu đàn đi trước, các con sau đều dẫm vào vết chân của voi đầu đàn, để phòng bị sụt xuống hố hoặc bẫy. Người ta muốn biết có bao nhiêu trong đàn voi thì không thể đếm vết chân như các loài khác được mà phải đếm cứt voi có các cỡ to nhỏ khác nhau để xác định. Khi đi ăn chúng bao giờ cũng đi bằng những lối đi vòng vèo quay đi quay lại để làm cho người đi săn khó tìm được dấu vết và săn đuổi chúng. Trên đường, trông chúng đi ục ịch, và chậm chạp thế mà tốc độ không kém gì ô tô của chúng ta chạy 40km/1 giờ đâu nhé. Khi voi lồng chúng có thể đạt tới 60-70km/giờ đấy. Khi ngủ trong rừng, voi ngủ thành vòng tròn như trâu, voi lớn nằm vòng ngoài, voi con nằm vòng trong, voi đầu đàn ở hướng cần đề phòng nhất, đó là hướng sau mà chúng vừa đi tới, tất cả các con đều nằm ngoảnh đầu ra, ban đêm con đầu đàn thường thức để gác và canh chừng.

Buổi chiều đứng xa nhìn về tổ Voi, người ta thấy từng đàn, từng đàn voi đi kiếm ăn kéo nhau về tổ, chúng cứ lững thững đi lên, trông như những chiếc xe tăng dàn hàng ngang tấn công vào đồn địch...

- Ôi, anh Tài biết nhiều về voi nhỉ - Đen thốt lên hỏi.

- Mình cũng chỉ nghe người ta kể lại mà thôi.

- Chắc trên tổ Voi kia nhiều ngà voi lắm nhỉ? Nghe nói voi già yếu chúng đều về chết trong một cái nghĩa địa chung thường gọi là hang voi có phải không?

- Đúng đấy! Chà, ai mà vào được hang Voi thì phải giầu to, nghe nói chưa có ai dám vào đến tổ Voi, hang Voi cả.

- Chắc sau này, người ta sẽ dùng máy bay và các phương tiên hiện đại để săn đuổi đàn voi và khai thác tổ Voi chứ.

- Hẳn là thế...

Chiếc xe GMC vẫn đang bon bon đi trên đường đèo thấp nhấp nhô và hai người đang say xưa kể chuyện về voi, thì bỗng nhiên nghe thấy những tiếng cành cây kêu răng rắc bên đường, trông thấy những bụi lau động đậy thành một vệt dài. Tài bỗng kêu lên.

- Voi... ôi!

Chiếc xe đứng dừng lại, một đàn voi khoảng trên chục con đang đi qua đường cái ngay trước mũi xe - Đen phấn khởi quá, lần đầu tiên anh được trông thấy voi rừng, một đàn. Nó chẳng khác gì những con voi trong vườn bách thú Hà Nội mà hồi nhỏ anh đã được xem; chỉ có khác là nó to hơn và sôi động, người mốc thếch như trâu đầm bùn đã khô. Những chiếc vòi tung lên tung xuống như muốn xông trận. Đi sau cùng là một con voi con, thích quá giá mà bắt được con voi con kia về nuôi thì thú quá, Đen liền rút súng nhằm chân con voi con bắn một phát "Đoàng". Con voi con bị thương vào một chân trước nằm quỵ xuống giữa đường, cả đàn voi thấy tiếng nổ thì giật mình rồi cúp vòi chạy nhanh vào rừng. Con voi hét lên như tiếng còi thể thao, nhỏ và sâu nghe thảm thiết. Đen sướng quá định mở cửa xe chạy xuống xem, và định tìm cách khiêng nó lên xe ô tô - Nhưng Tài vội thét lên:

- Không được ra, coi chừng cả đàn nó quay lại đấy! Quả nhiên sau phút bàng hoàng sợ hãi, đàn voi đã nghe thấy tiếng kêu cứu, chúng liền quay lại, phóng từ trên dốc xuống như xe tăng, những cái vòi nghênh lên cao, trên cả những bụi lau, để đánh hơi, những tiếng kêu thất thanh của chúng phát ra như những tiếng còi xe kêu inh ỏi.

Tài lại hét:

- Đóng chặt cửa xe lại!

Đen và Tài nhanh chóng đóng lại cửa, kéo hết kính lên, móc hết cả chốt và vặn hết khoá, khoá chặt lại, hai người ngồi im trong xe nhìn ra xem. Đàn voi quây lấy con voi con, một con quỳ xuống liếm vết thương cho nó và âu yếm nó, chắc đó là con voi mẹ, voi mẹ chảy nước mắt thương con, sau đó hai con voi cái dùng vòi đỡ con voi con đứng lên rồi quỳ xuống ghé lưng vào khiêng con voi con lên, lúc này con voi con được nằm trên hai vai và giữa khe lưng hai con voi cái giáp lại với nhau.

Chúng cứ thế vừa khiêng vừa dìu con voi con chạy vào rừng. Còn các con voi đực đang bủa ra xung quanh tìm đối thủ. Tài định cho xe nổ máy rõ to và bóp còi xe kêu inh ỏi rồi từ từ bò đi để xua chúng chạy. Nhưng đó là một hành động sai lầm và tự sát!

Đàn voi thấy chiếc xe chạy và kêu thét, chúng xác định được ngay đó là đối thủ của chúng, một con vật lạ, có hai con mắt to thô lố và bốn cái chân tròn và lùn. Con vật lạ đang xông vào đàn của chúng. Thế là máu trả thù của đàn voi bốc lên, chúng lao ngay vào kẻ thù và quây lấy chiếc xe, chứng đứng vòng quanh xe, tung những cái vòi để ngửi để sờ mó. Lúc này Tài sợ quá đã dừng xe lại không dám chạy mà chỉ đứng rú ga hy vọng đuổi chúng đi. Nhưng chúng cứ quây chặt xung quanh xe đánh hơi. Người ta nói rằng voi đánh hơi rất tinh và nhìn cũng rất tinh, một con kiến gió động đậy chúng cũng còn thấy và rũ ra khỏi buồng chuối trước khi ăn. Vì thế Tài bảo Đen phải hết hết sức im lặng, nằm cả xuống không để bọn voi ở ngoài trông thấy người. Mỗi lần Tài rú ga to, đàn voi lại chạy lùi ra, rồi con đầu đàn to nhất, lại tung vòi lên hét còi thúc cả bọn lại xông vào chiếc xe. Lại vù ga, lại lùi, rồi lại xông vào. Chính cái trò chơi đó của Tài càng thêm trêu tức đàn voi hàng chục con này, làm cho nó càng hăng máu, càng điên cuồng muốn tiêu diệt con vật lạ này.

Bằng hàng chục cái vòi chúng sục sạo lần mò vào khắp nơi khắp chỗ của chiếc xe, sờ chỗ này, vặn chỗ kia xem có bẻ được không, chắc là do mùi xăng dầu nên chúng không đánh hơi được có con người nằm trong cái cũi này và chúng nhìn qua cửa kính cũng không thấy vì Tài và Đen nằm xuống và che mặt đi, chỉ thỉnh thoảng hé nhìn mà thôi, hai người chết khiếp đi nằm im trong xe. Đen chỉ sợ đàn voi bẻ được khoá của xe hoặc đập vỡ được kính, bằng những đôi ngà của chúng rồi thọc ngà vào giết chết mình hoặc lùa vòi vào kéo người ra để dày. Người ta thường kể voi dày người đến nát nhũn ra và vùi xuống bùn sâu mới thôi.

Câu chửi cửa miệng "Đồ voi dày" trước đây Đen thường nghe, đến lúc này mới thấm thía vì có thể bị voi dày thật không chừng.

Đàn voi quả là đùa dai và thù dai. Đến nửa tiếng đồng hồ rồi mà chúng chẳng chịu đi. Tài sốt ruột quá lại vù ga định nhúc nhích lách ra khỏi vòng vây rồi vụt chuồn đi. Nhưng không kịp, khi chiếc xe chuyển động, đàn voi hiểu rằng kẻ thù của chúng định chạy, thế là chúng bâu lại chặn đường. Chúng dùng lưng tỳ vào xe, con này tiếp con kia, ba con, chặn hẳn xe không tiến lên được nữa. Tài đành phải dừng lại, thì lập tức chiếc xe bị đẩy lùi đằng sau. Cùng một lúc chúng dồn sang một bên, dùng những cái vòi nâng bổng một bên xe lên, cứ nhấc lên nhấc xuống cái xe làm cho Tài và Đen hoảng hồn thật sự. Chúng có thể lật đổ xe mất. Biết làm sao bây giờ, mở cửa xe chạy trốn ư? Không thể chạy đâu thoát, anh sẽ bị làm mồi cho voi dày voi quật, voi xéo luôn. Đành phải nằm im vậy, cầu trời phù hộ mà thôi.

Đàn voi hò nhau lại dùng vòi nâng một bên xe rồi ghé lưng vào đun vào đẩy chiếc xe bị nhấc bổng một bên, rồi lật đổ nghiêng xuống vệ đường; làm cho Tài và Đen bị lộn người đè vào nhau đầu va vào sắt đau điếng. Tiếng máy xe tắt nghỉm. Những tưởng như thế là xong, coi như con vật đối thủ đã bị chết, không kêu không thở được nữa, thì chúng sẽ bỏ đi, nhưng chúng vẫn chưa chịu thôi. Chắc hẳn lòng căm thù của chúng chưa nguôi, nên còn ngửi, còn sờ mó bằng cái vòi vào khắp nơi trong gầm xe, và chiếc xe bị đổ, làm cho cả hàng chục phi xăng trên thùng xe cũng đổ lăn xuống đường, bọn voi xô lại vần đẩy hết những thùng xăng lăn xuống vực. Sau đó chúng lại quay lại chiếc xe và chỉ một lát sau chiếc xe lại bị lật một vòng nữa xuống hẳn chân đồi Tài và Đen chết ngất đi không biết gì nữa. Chúng vẫn chưa tha, lại lao xuống dốc vần tiếp, chiếc xe bị lăn một vòng nữa nằm tít dưới một khe cạn, chổng bốn vó lên trời, thùng bệ bị gẫy và bẹp dúm.

Nơi đó địa hình dốc đứng đàn voi không xuống được nữa, chúng hầm hè thét một lúc rồi mới chịu bỏ đi, theo hướng đàn voi cái dẫn con. Những tiếng hú tiếng hét có vẻ căm tức vẫn còn văng vẳng xa dần.

Mãi đến chiều, Tài và Đen mới tỉnh lại được. Lúc này mới biết cả hai người còn sống. May quá không bị gẫy chân gẫy tay, chỉ bị va chạm nhiều, nên chỉ bị sây sát, máu me lênh láng cả đầu và chân tay. Quả là trời phật vẫn còn phù hộ họ, cũng may địa hình ở đây là những đồi thấp nên chiếc xe chỉ bị lật từng vòng, nếu ở nơi dốc cao, chắc hẳn chiếc xe bị rơi vỡ tan không còn một mảnh thì Tài và Đen cũng nát nhừ.

- Sống rồi anh Tài ơi! Thật là ghê sợ!

- Sống rồi Đen ơi! Mẹ kiếp làm thế nào mà ra đây.

Cũng may cái thùng xe vừa cao vừa cứng, lại có khung mui bằng thép nên đã đỡ cho ca bin, nếu không thì ca bin đã bị bẹp rúm rồi, và chắc hẳn Đen và Tài cũng chết luôn trong đó.

- Đập kính đằng trước! - ừ, được đấy, nhưng lấy gì mà đập.

- Có khẩu súng ngắn đây rồi, nhưng không giơ lên được, hẹp quá.

- Nào quay mặt đi, nhắm mắt vào nhé! - Đen dí đầu súng vào kính bóp cò "Đoàng" viên đạn xuyên qua kính làm rạn vỡ xung quanh. Đen gõ, lậy thêm cho vỡ tung ra.

Đen phải lựa chiều chui mãi mới bò ra khỏi ca bin. Rồi kéo Tài ra, nhưng chân Tài lại bị kẹp vào vô lăng, Đen phải dùng cây bẩy lên. Tài mới rút chân ra được. Tài bị đau chân, không bị gẫy, nhưng phải đi khập khễnh.

Đen còn moi ra được lương thực, thực phẩm và bi đông nước. Hai người nghỉ ngơi, rửa chân tay, mặt mũi, rồi mới ngồi xuống ăn uống cho đỡ đói. Người Đen lúc này mới thấy run, run vì mừng, run vì lo, run vì sợ. Và mãi đến hàng chục năm sau, nỗi khiếp đảm vẫn còn ám ảnh Đen trong những cơn mê sảng.

- Đi đâu bây giờ? - Đen hỏi Tài.

- Đi về đồn gần nhất để báo cáo và xin lực lượng xử trí xe cộ.

- Nhất trí!

Họ dìu nhau lên đường cái. Bước chân Tài khập khễnh, bước chân Đen lầm lì, họ chỉ lo lại có một đàn voi nữa kéo tới.

- Sắp tối rồi, bình tĩnh mà đi, yên trí giờ này voi trở về tổ hết rồi!

Họ phải dìu dắt nhau đi 5km nữa mới đến một đồn lính Hoàng gia Lào, do một viên sỹ quan Pháp chỉ huy để báo cáo.

Nghe thấy vậy, hai ngày sau viên sỹ quan mới dám ra thị sát bãi đấu giữa đàn voi và chiếc xe, rồi điện lên cấp trên cho xe cẩu và xe kéo xuống kéo chiếc xe tai nạn lên.

Sau đó Đen buộc phải chia tay Tài để tiếp tục cuộc hành trình của mình. Đường trở về của anh còn xa lắc xa lơ, chưa biết rồi sẽ đến bao giờ. Những tưởng tuyến đường này sẽ được thuận lợi, nào ngờ tai hoạ liên tiếp xảy ra vô cùng nguy hiểm, tý nữa bị chết một cách thảm hại vì voi dày!

Mà đoạn đường lại mới đi chưa được một nửa. Anh còn phải đi khoảng hơn ngàn ki-lô-mét nữa mới tới đích. Đó là đoạn đường hy vọng hay tuyệt vọng?

Dù sao thì cũng cảm ơn con đường này, đã tôi luyện cho anh thêm nhiều nghị lực và hiểu biết cho cuộc đời sau này, cảm ơn anh bạn đường lái xe dũng cảm và kiên trì, một người đồng chí trung thực và nhiệt tình, đã rèn luyện cho anh thêm tay nghề lái xe, cho anh thêm cách nhìn để phân biệt bạn thù, và nhất là cho anh thêm hiểu biết về rừng và những đàn voi mà ngay sau đó xuýt nữa chết vì chúng.

Khi chia tay Tài nói với Đen:

- "Tránh voi không xấu mặt nào". Các cụ đời xưa đã tổng kết rồi!

- Vâng! Bài học đó mãi mãi đúng. Chỉ vì chúng ta không tôn trọng lời các cụ, muốn tự kiểm nghiệm, nên đã bị trả giá khả nặng nề mà thôi.

* * *

Những con voi nhà

Đen lại tiếp tục cuộc hành trình bằng đôi chân vạn dặm của mình. Anh đã trút bỏ bộ đồ lính nguỵ Sài Gòn, mà mặc một bộ đồ dân thường của những người con trai Lào đi rừng với cái túi thổ dân toòng teng sau lưng. Bây giờ anh đang đi trên con đường cái, một con đường quốc lộ xuyên Đông Dương. Anh như con người không biết mệt mỏi và cứ nhằm hướng mặt trời mọc mà đi, hướng đó là đường về Tổ quốc của anh, hướng đó là quê hương anh, là đơn vị và đồng đội của anh. Những tưởng nhớ về thời thơ ấu, về những người thân là niềm động viên an ủi anh trên đường vắng vẻ. Những nỗi ước ao hy vọng về chiến trường, về tình bạn và tình yêu là sự thôi thúc, giục dã những bước chân của anh trong cuộc hành quân đơn độc này. Anh đi say sưa trong niềm vui trở về của riêng mình, có lúc vừa đi vừa ca hát cho quên nỗi mệt nhọc trên đường.

Một hôm anh đang tiếp tục cuộc hành trình lang thang trong rừng. Bỗng lại gặp voi. Một đàn voi đang đi ở phía sau mình, làm anh hốt hoảng giật mình, định tìm đường chạy trốn, nỗi ám ảnh của đàn voi rừng trước đây làm anh sợ hãi. Nhưng anh nhìn lại cho kỹ, thì ra đó là một đàn voi nhà, chúng chở hàng và có những người ngồi trên những chiếc bành rất vững chắc. "Rõ chán cho mình, đúng là thần hồn nát thần tính". Anh tự rủa thầm mình và đi chậm lại xem đàn voi đi. Chẳng mấy chốc đàn voi đã vượt qua anh. Những bước chân nặng nề của chúng trông thong thả là thế, vậy mà anh đuổi chả kịp, chúng đi nhanh như người đi xe đạp. Những người quản tượng, những chàng trai và những cô gái ngồi trên lưng voi, vẫy tay cười đùa với anh hay thấy anh đi một mình lẻ loi mà họ trêu trọc.

- Đi đâu đấy? Có lên đây đi cùng cho vui không? - Họ hỏi anh bằng tiếng Lào, và anh cũng trả lời họ bằng mấy câu tiếng Lào mà anh mới học được. Cũng may tiếng Lào lại gần giống tiếng Thổ, tiếng Thái mà anh đã từng biết ít nhiều nên anh học mót, chắp vá, ăn đong cũng nhanh hơn.

- Đi xa lắm, cho đi nhờ một đoạn có được không? - Anh bỗng nhiên nảy ra ý định xin đi nhờ được đoạn nào đỡ mệt đoạn ấy.

- Được chứ! Chạy lên đây.

Thế là anh chạy lên đuổi theo đoàn voi. Người quản tượng con voi đi sau cùng dừng lại và ra lệnh cho con voi một câu gì đó, con voi bỗng quỳ xuống, và anh chưa kịp đi về phía đầu voi, thì vèo một cái, cái vòi của nó đã ôm lấy đùi như người bế trẻ con và nâng anh lên cao, cô gái ngồi trên bành dơ tay ra đỡ anh, anh túm lấy bành và ngồi vào bên cạnh cô. Ôi cái phút giây thần tiên bỗng thoáng qua. Chỉ tiếc rằng mấy tháng trước khi anh lên máy bay lại do người ta khiêng lên, nếu không, chắc cũng có cảm giác lâng lâng như thế này chăng? Anh ngỡ ngàng vì con voi to lớn này, nó thồ hàng có lẽ nặng bằng chiếc ô tô hoặc nhiều hơn. Trông nó lù lù như chiếc xe tăng, nhưng lại cao hơn cả chiếc xe GMC vận tải của Tài như hôm nọ anh đã thấy, bầy voi rừng đứng cao hơn cả thành xe, con voi này còn cao hơn con đầu đàn một chút. Ông quản tượng già ngồi ở chỗ cổ nó lênh khênh thế kia mà không ngã mới tài chứ! - Cưỡi voi, một sự may mắn lạ lùng và bất ngờ đến với anh. Một lát sau, sau lúc ngỡ ngàng về con voi, bây giờ anh mới có dịp nhìn người bên cạnh. Lúc này cô gái mới bỏ cái khăn trùm đầu ra, làm anh bỗng giật mình, một cô gái đẹp, đẹp một cách lạ lùng nhưng lại có cái dáng gì rất quen thuộc mà hình như anh đã gặp ở đâu nhỉ. Nghĩ mãi, nghĩ mãi, đến một lúc sau anh mới bỗng nhớ ra. Đó là nét mặt của tượng Phật bà Quan âm, mà anh đã nhìn đã ngắm nhiều lần ở chùa làng anh và những ngôi chùa khác. Tượng phật bà ở chùa có màu đồng hun hoặc màu sơn son thiếp vàng, còn Phật bà ở đây có nước da trắng hồng rất mịn. Tượng Phật bà ở chùa có nghìn mắt nghìn tay, còn Phật bà ở đây chỉ có hai tay mũm mĩm đeo đầy vòng bạc cứ loảng xoảng, loảng xoảng, và đôi mắt đen sâu thăm thẳm như hai cái giếng rồng nước trong xanh nhìn sâu thấu đáy mà anh đã gặp ở một ngôi chùa trên núi cao Yên Tử!

Cô gái cười rất đẹp, đôi môi dầy như môi Phật nhưng hàm răng lại đều và trắng bóng như những hạt cườm. Giá như cô lại ngồi xếp bằng tròn và chắp hai tay tụng niệm trước ngực thì Đen có thể tưởng đó là Phật bà Quan âm giáng thế. Anh bỗng phải xích người sang một bên sợ xúc phạm tới Phật bà. Nhưng cô gái lại kéo lưng anh ngồi sát vào mình rất tự nhiên:

- Ngồi cẩn thận kẻo ngã đấy. Anh chưa đi voi bao giờ hả?

- Chưa?

- Biết ngay mà, cứ lúng ta lúng túng như người say rượu ấy - Anh đi đâu bây giờ đấy!.

Cô gái hỏi và nhìn anh đầy vẻ thăm dò cảnh giác. Anh phải nói thật bởi không thể nào dấu được cái ngữ điệu giả cầy như thằng ngọng của mình.

- Tôi về Việt Nam.

- Anh là người Việt Nam à?

- Vâng.

- Đấy biết ngay mà, nghe giọng anh nói rất giống mấy anh bộ đội tình nguyện lắm.

- Cô cũng biết bộ đội tình nguyện à?

- Có, trước các anh ấy đóng quân ở nhà em ít ngày, giờ các anh ấy đi xa rồi. Thế anh có quen anh An không? Anh An bộ đội tình nguyện ấy!

- Anh ấy là gì cơ? Là người yêu à? Đen bỗng nảy ý tinh nghịch.

- Không phải người yêu, nhưng mà để thương để nhớ rồi đấy, anh ấy hứa quay lại, mà đi mãi chẳng thấy về.

- Chuyện bộ đội nay đây mai đó thì biết làm sao được.

- ừ bộ đội khổ lắm, bộ đội tình nguyện càng khổ hơn. Thế anh đi phép à?

- ừ, Đen cứ ừ bừa đi, thì sao hả?

- Anh tên là gì cơ?

- Đen!

- Thế anh Đen sang bên này lâu chưa?

- Mới thôi - Mới được một năm - Đen nói đại đi.

- Thế đã có cô gái Lào nào để thương để nhớ chưa?

- Chưa, tôi xấu lắm!

- ồ, anh Đen không xấu đâu, con gái Lào thương bộ đội tình nguyện lắm, các anh phải xa nhà, xa cha mẹ vợ con sang đây chiến đấu giúp nhân dân Lào, các anh khổ lắm, vất vả lắm, em rất thương. Cô nắm tay Đen tỏ vẻ thân thiện một cách tự nhiên. Đen cũng nắm lại tay cô bóp chặt. Một dòng điện dịu ngọt truyền qua tay hai người, họ nhìn nhau mỉm cười. Cô gái kể cho Đen nghe. Đây là đoàn voi thồ lương thực tiếp tế cho bộ đội Pa Thét, con voi này là con voi của nhà cô, bố cô đấy, đang ngồi điều khiển voi đằng trước ấy. Thường thường hai cha con cô cùng đi, hôm nào bố mệt mà lại đi gần thì cô đi một mình, cô cũng điều khiển voi được. Con voi nhà cô ngoan ngoãn lắm, nó rất thân thiện với cô, cô bảo gì nó cũng nghe ngay. Cả nhà cô sống nhờ vào con voi này. Mẹ và hai em cô ở nhà chỉ xe sợi và dệt vải, thêu thùa thôi. Cô mới mười chín tuổi, chưa muốn lấy chồng, cô còn phải đi tham gia phục vụ bộ đội, phục vụ nhân dân một vài năm nữa, khi nào đất nước Lào được giải phóng đã.

Cô đã thương anh An, cái anh bộ đội tình nguyện ấy. Anh ấy có vợ, có con rồi, nhưng anh ấy phải xa vợ con sang đây chiến đấu, anh ấy cũng thương cô, và cô đã cho anh ngủ chung mấy đêm trước khi anh ấy đi xa. Anh ấy hứa trở lại mà lâu chẳng thấy về. Chẳng biết anh ấy còn hay mất, thương cho anh ấy quá. Bây giờ đoàn voi thồ đang đưa gạo ra mặt trận, tối nay sẽ đi về qua nhà cô, cũng ở ngay sát đường quốc lộ này, sáng mai đoàn voi sẽ rẽ lên mặt trận hướng Bắc, còn anh, anh sẽ phải đi thẳng đường này về Việt Nam, con đường này đi thẳng tới biên giới, cô cũng đã được cưỡi voi đi đến biên giới rồi, đi chở vũ khí từ Việt Nam về. Giá mai không chở gạo cho mặt trận thì cô sẽ nói với bố cho voi chở anh đi đến biên giới. Cô mời anh tối nay về nhà cô ngủ rồi sáng mai hãy đi. Anh tỏ vẻ ngại ngùng vì sợ phiền hà cô và gia đình. Nhưng cô gái cười và bảo:

- Chả nhẽ đi với em ngày đường mà còn ngượng ngùng sao? Không nhớ kỷ niệm gì ở đây khi về quê hương anh ư? Thôi hãy về nhà em đêm nay. Anh bộ đội tình nguyện trẻ tuổi ạ. Em thương anh lắm đấy. Hãy mang hơi thở của một cô gái Lào về Việt Nam, anh sẽ thấy ấm áp suốt đời đấy.

- Ôi xin cảm ơn em, cảm ơn Phật bà của anh!

Hai người nắm chặt tay nhau.

* * *

Quê hương

Biết bao tháng ngày mong nhớ, biết bao nỗi niềm khát khao. Những tháng năm đắng cay tủi nhục, những chặng đường bão táp phong ba. Kể từ khi từ biệt xóm làng đi chiến đấu thấm thoát đã gần năm năm trời và kể từ lúc bị bắt làm tù binh ở chiến dịch Lý Thường Kiệt - Chiến dịch Tây Bắc đầu tiên, rồi bị đầy đi Côn Đảo, và những ngày vượt ngục đi lang thang để tìm đường về Tổ quốc, đến nay cũng đã gần sáu tháng dòng. Giờ anh mới được trở lại quê hương.

Những ai đã từng đi xa, mới thấy quê hương tha thiết, càng cách xa bao nhiêu càng da diết bấy nhiêu. Và thời gian càng xa lâu ngày càng thêm thương thêm nhớ, tháng năm càng dài càng đau đáu khôn nguôi. Nỗi nhớ quê hương là cấp số nhân của thời gian và khoảng cách. Những ai đã từng đau khổ vì quê hương, thì nỗi nhớ thương bởi cách xa càng nhân lên gấp bội. Cho dù quê hương chỉ đem lại cho họ những tủi nhục đau buồn. Nỗi đớn đau khổ cực càng nhiều thì nỗi nhớ thương da diết càng lớn.

Thế đấy, không một đứa con nào không muốn trở về ở bên mẹ, cho dù người mẹ có tàn tật đau yếu đói khát và cho dù đứa con đó có cực khổ đớn hèn. Không một người nào đi xa, đi lâu lại không muốn trở về quê hương, dù chỉ một lần trước khi chết. Cho dù nơi quê hương đó nghèo đói tiêu điều và cho dù những người ra đi đó đã giầu sang phú quý hay xác xơ tàn tạ.

Chỉ có những kẻ đã quên nguồn gốc tổ tiên, đã đào mồ bới mả ông cha và những kẻ táng tận lương tâm gây nên những tội ác oán thù nơi chôn rau cắt rốn, thì họ mới không dám trở về giáp mặt với quê hương dù chỉ một lần cuối. Mặc dù họ cũng có những nỗi đau đớn dằn vặt, hoặc ân hận xám hối, làm cho họ khiếp sợ hoặc e thẹn với quê hương. Tội lỗi càng nhiều bao nhiêu thì nỗi khiếp sợ và thẹn thùng càng lớn bấy nhiêu. Lớn đến nỗi họ không dám trở về để nhìn lại bà con anh em xóm làng một lần cuối, họ không dám trở về nhìn mồ mả ông bà lấy một phút một dây cuối cùng trong đời trước khi nhắm mắt xuôi tay, mà họ đành chết chui chết lủi ở một xó xỉnh nào đó mà thôi.

"Con ơi, con có thất đức ở đâu thì thất đức, nhưng chớ đừng thất đức với quê hương?" một bà mẹ đã khuyên con mình là tên trộm cướp, hãy trở về làm người lương thiện, nhưng nó vẫn không nghe, nên bà phải khuyên nó một câu cuối cùng trước khi bà đập đầu vào tường chết, như thế đó. Đen bỗng nhớ lại một câu chuyện tranh mà anh đã đọc được từ khi còn nhỏ.

Nhưng cuộc đời thật chớ trêu thay. Đen đã từng ấp ủ nỗi nhớ thương quê hương trong những tháng năm dài chiến đấu, đến nay mới được về nhìn thấy quê hương. Nhưng anh lại không thể về xóm về làng được. Đen đã từng chịu bao nhiêu cực khổ đắng cay tủi nhục, chỉ mong trở về nhìn thấy quê hương, mà anh lại không thể về nhà để gặp lại cha mẹ anh em và những người thân để thắp một nén hương lên bàn thờ tổ tiên. Đen đã từng lang thang lặn lội trên khắp nẻo đường để kiếm ăn, để chiến đấu, để vượt một chặng đường dài gần ba ngàn cây số để trở về nhìn thấy quê hương, mà anh lại không thể về gặp được những người thân, những bạn bè và người yêu, để trút nỗi nhớ thương, oán hờn giận dỗi bởi những ngày xa cách.

Chỉ vì quê hương anh đã bị bọn giặc Pháp chiếm đóng. Chúng đang cùng bọn tay sai nguỵ quân, nguỵ quyền ra sức trả thù và bắt bớ sát hại những cán bộ Cách mạng và du kích ở địa phương, những gia đình có con em đi bộ đội Việt Minh và cán bộ thoát ly. Một anh bạn người làng chạy tản cư ra vùng tự do khu du kích của ta gặp Đen đang trên đường về làng, anh bỗng reo lên:

- ối Đen, có phải cậu Đen đấy không? Thế mà người ta đồn ầm lên là cậu đã hy sinh ở chiến dịch Tây Bắc hồi cuối năm 1951 rồi! Ôi, mừng quá cậu còn sống về đây. Nào ngồi vào đây uống nước đi, uống đi rồi mình kể chuyện gia đình quê hương cho mà nghe. Cậu ở đâu về đây? Xa lắm à? Chắc chưa gặp ai nên chưa biết tin tức gì phải không? May mà gặp tớ, nếu không, cậu cứ lù lù về làng thì nguy hiểm. Cậu sẽ bị chúng bắt ngay thôi. Hãy bình tĩnh nhé, mình kể từ từ cho mà nghe. Này uống nước đi, hút thuốc lá đi, thuốc lá Bajôka đấy, loại ngon nhất của vùng tự do đấy. Rồi anh ta cho biết bố mẹ anh đã bị bọn giặc bắt, đánh đập tra tấn dã man, hiện đang bị chúng đưa đi giam giữ ở nơi nào không rõ, anh chị em, mỗi người trốn tản mát mỗi nơi. Anh Tưởng, anh trai Đen là huyện uỷ viên trực tiếp làm bí thư chi bộ xã đã bị địch bắt rồi bắn chết, chặt đầu bêu trước cửa Tam Quan. Hai bí thư chi bộ sau anh Tưởng là anh Trách, anh Bách cũng liên tiếp bị chúng bắt và bắn chết, nhiều cán bộ, du kích đã bị hy sinh. Cơ sở Đảng và du kích địa phương đã tan vỡ hết. Bọn địch đang hoành hành gây nên nhiều tội ác đẫm máu, hàng chục cán bộ, bộ đội bí mật trở về để hoạt động hoặc thăm nhà cũng đều bị chúng phục kích bắt được và bắn chết cả. Chính quyền đang nằm trong tay bọn phản động, trong đó có những kẻ là cán bộ du kích phản bội đầu hàng địch, có cả những người bị oan uổng uất ức nên bất mãn đi theo địch để trả thù cách mạng; Những bạn bè của anh, bạn trai bạn gái, nếu không theo địch thì cũng phải chạy đi xa biệt tăm biệt tích. Cô Tách, cô Miền, hai cô gái đã yêu anh trong mối tình tay ba hồi trẻ thơ đã đi lấy chồng, cô Tách thì thằng Vịnh thủ lĩnh Quốc dân đảng rồi thủ lĩnh đại Việt ở địa phương, tên phản động dẫn Tây về chiếm làng cưỡng bức lấy. Còn cô Miền bị thằng Trường đồn trưởng dân vệ cưỡng hiếp rồi buộc phải lấy nó, nếu không nghe nó giết.

Những chuyện anh Khánh đã kể lại cho Đen nghe khi gặp anh ở Đào Viên - Trung Quốc, mà lúc đó Đen cũng còn nghi nghi hoặc hoặc, thì nay đã trở thành sự thật rõ ràng, mà mãi hơn một năm sau, tình cờ được trở về quê hương anh mới xác định được.

Đen bỗng quỵ người xuống và như người bị rơi vào một chỗ trống không, không còn chỗ đứng, không còn chỗ tựa, không còn chỗ nào bấu víu nữa, anh bị hẫng hụt một cách thảm hại. Nỗi đau đớn uất ức, cứ trào lên, nỗi căm thù sôi sục cứ nặng trĩu đè lấy người anh. Nghẹn ngào đau xót, anh không nói lên lời.

Theo lời khuyên của anh bạn người làng, thì anh không về làng nữa, nhỡ chúng bắt được thì sẽ bị hy sinh một cách vô ích, mà nên trở về đơn vị chiến đấu để trả thù chung cho cả đất nước, cả dân tộc, trong đó có làng xóm quê hương anh, có gia đình và người thân của anh.

Đen đành bùi ngùi chia tay người bạn ở giữa đường, rồi ngập ngừng không biết nên đi hay nên ở lại. Anh bỗng ngồi quỵ xuống bờ sông, nhìn về những bụi tre của làng anh mà nước mắt cứ tràn ra không cầm lại được.

Anh có thể trở về làng, dù không còn gặp được cha mẹ, anh chị em và những người thân, mà để nhìn thấy mái nhà thân yêu dù chỉ một phút giây. Chắc hẳn ngôi nhà bây giờ đã tan hoang hay trống vắng, rêu mọc đầy nhà, cỏ mọc đầy sân?.

Nhưng còn cao hơn điều đó, anh phải trở về làng, để trả thù. Như cái lần ở trại giam Phương Vũ anh đã bí mật trốn về làng một đêm, để cắm mũi dao hận thù vào đầu giường thằng Xi, và trói buộc đôi gian phu dâm phụ ở dưới bếp nhà anh - Cô Châu, cô vợ tảo hôn của anh với lão Sậu, một lão Chí Phèo ở làng. Rồi lại bí mật quay về trại tù, không giáp mặt cha mẹ anh hay một người nào cả.

Nhưng kẻ thù của anh bây giờ, không chỉ có thằng Xi, thằng Thấu, bọn trẻ con ghen tuông và đố kỵ, không chỉ có tay Kiêng thôn đội trưởng, kẻ đa tình và nham hiểm, đã chiếm đoạt cô vợ tảo hôn của anh mà anh đã không yêu, rồi đẩy anh đi tù một cách vô tội. Mà còn có thêm nhiều kẻ thù trực tiếp nữa. Những kẻ đã theo giặc dẫn Tây về đánh chiếm làng quê gây nên cảnh nồi da xáo thịt, những kẻ đã bắn giết anh Tưởng, bắt bớ đánh đập bố mẹ anh, những kẻ đã làm cho gia đình anh tan nát, những kẻ đã chiếm đoạt tình yêu của anh.

Đó là những thằng Vịnh, thằng Đằng, bọn Quốc dân Đảng, Đại việt, những thằng Liễu, thằng Bần bọn cường hào lý dịch, những thằng Kiêng, thằng Trường bọn phản bội đầu hàng, và còn nhiều thằng khác nữa...

Vậy thì anh phải giết bao nhiêu đứa để trả thù?.

Kẻ nào trước kẻ nào sau? Hiển nhiên là bọn đầu sỏ trước, bọn đàn em sau. Vậy anh phải mất bao nhiêu thời gian ở nhà để trả thù? một tuần hay một tháng?. Đành rằng bây giờ khả năng và nghị lực của anh đã cao hơn trước, tay súng tay dao và võ nghệ của anh đã gấp bội năm năm về trước và anh đã có nhiều kinh nghiệm chiến đấu ở các chiến trường trong nhiều năm.

Trước đây kẻ thù của anh chỉ là những bọn hèn yếu, và nhỏ bé lại không nắm chính quyền, không có mặt trận đối kháng. Còn bây giờ bọn kẻ thù này là những tên cáo già, những tên ác ôn, chúng nắm chính quyền, và lực lượng võ trang, có cả một hệ thống đồn bốt bảo vệ canh gác ngày đêm, lại là bọn người làng quen thuộc có thể nhận mặt anh một cách rõ ràng, khó có thể nguỵ trang kín đáo.

Vậy một mình anh, anh có thể tiêu diệt hết được bọn chúng không? - "Được! " nhất định là được, chỉ cần thời gian, vì anh lại quen thuộc đường làng và cũng quen mặt chúng; anh sẽ được bà con làng xóm ủng hộ anh, che dấu anh và giúp đỡ anh, anh tin vào dân làng của anh, những người dân hiền lành chất phác, nhưng cũng nhát gan sợ hãi bọn chúng.

Nhưng giết được thằng này thằng khác lại mọc lên, anh giết một thằng cha chết, một lũ con sẽ mọc lên và anh trở thành kẻ thù của chúng, cứ như thế, sau một đợt trả thù xong, lại thêm nhiều kẻ thù khác. Mối thù cá nhân, sẽ trở thành mối thù của một gia đình, một dòng họ. Anh có thể giết được chúng mười tên hay hai mươi tên? hoặc nhiều hơn nữa; số còn lại sẽ tập trung diệt anh, chúng sẽ huy động hàng chục hàng trăm tên để diệt anh, liệu anh có thoát được không? Một khi chiến trận đã đối kháng? Khi mối thù đã trở thành của gia đình của dòng họ, thì anh sẽ lôi họ hàng con cháu anh vào cuộc.

Vậy tại sao con cháu anh lại phải gánh chịu những hậu quả nặng nề do anh gây nên? Có thể anh sẽ giết được một vài tên ác ôn đầu sỏ nhất đã trực tiếp gây nên tội ác cho gia đình anh, rồi anh thoả mãn bỏ đi, anh sẽ đi xa, đi mãi mãi. Nhưng hậu quả sẽ để lại cho bố mẹ anh chị em trong gia đình anh phải chịu, sẽ bị liên luỵ, chúng sẽ trả thù tàn ác hơn vào những người trong gia đình anh. Liệu anh có trở về bảo vệ được những người thân và trực tiếp được nữa, được mãi không?

Một mặt khác, những kẻ thù của anh lúc này, chúng cũng là kẻ thù của nhiều người, nhiều gia đình khác và của cả làng này, thậm chí của cả nước này, chứ đâu có phải riêng anh. Vậy thì vì sao anh lại chỉ trả thù có một mình? Phải huy động được cả mọi người cùng đứng lên trả thù.

Hơn nữa kẻ thù của làng này phải có những thằng cấp trên những thằng thầy chúng sai bảo chúng, dung túng chúng gây nên tội ác, vậy thì những thằng thầy chúng mới là những kẻ thù nguy hiểm hơn, đó là bọn kẻ thù đầu sỏ nhất trong mọi kẻ thù, đó là bọn tàn ác nhất trong mọi kẻ tàn ác. Vậy nó là ai? Chính là bọn đế quốc Pháp xâm lược và bọn tay sai chóp bu, và toàn thể cái bộ máy cai trị, quân đội và chính quyền của chúng.

Chỉ có tiêu diệt được kẻ thù dân tộc thì mới rửa hận được cho xóm làng, cho gia đình. Chỉ có tiêu diệt được kẻ thù chung thì mới trả thù được cho cá nhân mình và những người thân. Kẻ thù chung càng chóng bị tiêu diệt bao nhiêu thì kẻ thù riêng cũng càng chóng chết bấy nhiêu.

Anh sẽ vươn lên cao hơn sự suy nghĩ tầm thường, anh sẽ vượt lên trên những sự trả thù cá nhân, chúng sẽ chết, chết một cách nhục nhã giữa thanh thiên bạch nhật, trước toàn thể dân làng và đất nước. Mà đi đâu đến đâu, trốn chạy nơi nào cũng bị nhân dân nơi đó tiêu diệt thay anh, cũng như anh đã tiêu diệt kẻ thù của họ ở một nơi khác thay họ.

Sẽ không còn oán hờn, sẽ không còn thù hận truyền kiếp của một cá nhân, của một gia đình, hay một dòng họ hay làng xóm, không những chúng sẽ bị tiêu diệt mà cả con cháu cũng phải muôn đời bị nguyền rủa.

- "Chỉ có tiêu diệt kẻ thù chung mới trả được mối thù riêng" Đó là chân lý!

Đen trút một hơi thở dài, đứng lên và anh tự mình nói lên với mình như vậy. Đút súng ngắn vào bao, đút dao găm vào vỏ, anh ngắm nhìn lại luỹ tre xanh từ đầu làng đến cuối làng, từ ngôi đình có trụ cột cao, trên đó có hình nụ hoa lựu, đến ngôi miếu đầu làng có cây xi già trên 400 năm. Một lần nữa anh vẫy chào quê hương và thầm gọi.

- "Quê hương ơi con sẽ trả thù, chưa tan hết giặc còn sẽ chưa về quê hương!".