hững ngày đầu tháng Mười hai năm 1945, Carlisle đưa Pierre đi theo đến một biệt thự ở khu Plateau(1), có hàng rào râm bụt và các cụm hoa giấy bao quanh, để gặp “một người thực sự thông minh, có lẽ là người thông minh duy nhất tôi từng gặp ở đây. Cậu có thấy sợ không?”

Blaizot mang họ một vị tướng nhưng trên thực tế ông ta là con cháu của một trong những dòng họ đã chuyển đến sống ở Đông Dương lâu đời nhất. Tổ tiên của ông ta từng tham gia cuộc viễn chinh nổi tiếng của Francis Garnier trong chuyến tìm kiếm cội nguồn sông Mê Kông và đã bỏ mạng trong cuộc chiến chống lại Quân Cờ Đen(2). Chính vì thế, từ trong dòng máu, Blaizot tha thiết với sự vô tội của công cuộc thực dân và chủ nghĩa lý tưởng khắt khe liều lĩnh của mình. Ông ta mang họ Pháp nhưng khuôn mặt lại hội tụ nhiều sự gặp gỡ - số lượng dòng máu không vượt quá con số tám: có dòng máu Bắc Kỳ, Quần đảo Antilles, xứ Lorrain, vùng Cận Đông, xứ Bretagne và đảo Corse... tóm lại, một sự pha trộn hoang dã giữa sự cuồng nộ của người bản địa và dục vọng của kẻ thực dân. Và ngày nay - nhờ có sức mạnh ý chí to lớn và hoàn toàn không chút e ngại - Blaizot là một trong những người giàu có nhất xứ thuộc địa.

“Thế nào? ông ta bắt chuyện. Carlisle nói với tôi rằng cậu là người trung thực?”

Mặc dù to béo và tuổi đã lục tuần, ông ta vẫn di chuyển nhẹ nhàng, len qua những chiếc ghế bằng gỗ gụ được đặt trên hiên nhà nhìn xuống khu vườn kiểu Nhật. Ông ta đẩy cánh cửa trượt của một quầy bar, nơi có chừng hơn hai chục chai whisky được bày chễm chệ và chọn lấy một chai. Ông ta rót rượu cho họ mà chẳng cần hỏi ý kiến. Rồi ông ta đến ngồi cùng, ngay cạnh Pierre, thân mật đặt tay lên đầu gối cậu. Vẻ thân tình trong hành động ấy gợi cảm giác khó chịu về sự chiếm hữu nhưng Pierre không dám động đậy.

“Tôi nói thế với cậu, Blaizot nói, vì cái kiểu người ngay thẳng, ở xứ này tôi và Carlisle đã không thấy những kẻ như vậy kể từ...”

Ông ta khoát tay về phía khu vườn.

“... từ khá lâu rồi.”

Pierre cảm thấy đỏ mặt.

“Ngay thẳng à, nhân thể, điều ấy có nghĩa gì? Blaizot tiếp tục nói mà không bận tâm đến vẻ bối rối của cậu. Cứ tưởng tượng mà xem, nếu có trong tay một chiếc nhẫn giúp ta tàng hình, cậu sẽ không làm điều gì? Lừa dối vợ chăng?

- Tôi còn chưa kết hôn, Pierre nói với giọng yếu ớt.

- Cái gì? Cậu nói gì?

- Tôi nói là tôi chưa kết hôn, thưa ông.”

Bỗng nhiên Pierre cảm thấy một cơn tức giận trào dâng trong lòng - tức giận vì người đàn ông này đối xử với mình như một đứa trẻ, tức giận vì Carlisle đã gài bẫy cậu và cứ ngồi đấy nhìn cậu bị mắc trong cuộc đối thoại mà chẳng hề giúp đỡ.

“Thôi được, chàng lính trẻ độc thân. Cậu sẽ ngủ với vợ tôi chứ? Hãy nhớ là cậu vô hình, có nghĩa là cậu sẽ không bị trừng phạt.

- Tôi không biết, thưa ông, tôi còn chưa gặp vợ ông.”

Một thoáng im lặng, rồi Blaizot phá lên cười. Ông ta quay sang phía Carlisle.

“Tôi thích cậu bạn của anh, tôi rất thích cậu ta. Giờ thì hãy cho tôi biết, cậu đến đây khi nào?

- Được hai tháng rưỡi rồi, ngay trước vụ thảm sát ở Cité Hérault.

- Có thể nói là cậu đã chọn đúng thời điểm. Hoặc là cậu mang phiền toái đến.

- Tôi phải thú nhận rằng đó là khởi đầu... khó khăn.

- Cậu chụp được ảnh chứ?”

Ông ta hỏi câu đó với khóe miệng thèm thuồng, cứ như thể ông ta hỏi Pierre xem cậu có nhận được một thùng vang Bordeaux ngon từ Pháp hay không ấy.

“Chắc phải tệ lắm hả? Phải không? Rốt cuộc thì chiến tranh cũng đã bắt đầu.”

Blaizot nói ra từ “chiến tranh” ấy một cách bình thản, bằng cái giọng như thể ông ta thông báo đã đến giờ vào bàn ăn. Pierre tóm lấy từ đó, ghi nhận, vẫn kinh ngạc bởi một điều hiển nhiên: thực tế chính là như vậy, chiến tranh, điều mà trước đây cậu không nhận ra dưới những cách gọi tao nhã “bình định”, “quét sạch”, “chiến dịch”, “nhiệm vụ”, và vân vân...

“Chủ tướng của cậu, chính ông ta, đã hiểu điều ấy. Ông ta không giống như cái gã đần độn kia...

- Hãy thứ lỗi cho cậu ấy, Carlisle cắt lời, cậu ấy không gọi D’Argenlieu theo kiểu khác.

- Từ cách tôi được giáo dục thì tôi nhận thấy thật khinh suất khi không gọi thằng ngu là thằng ngu. Cậu không cùng dòng họ đấy chứ?

- Tôi nghe nói đó là một dòng họ lớn mà dòng họ toàn bọn ngu thì sao có ai biết được. Nhưng điều mà tôi biết rõ, đó là tôi không phải máu mủ ruột già gì với gã ngu đó.

- Xin chúc mừng.”

Cuộc đối thoại xem chừng diễn ra vui vẻ nhưng dù cho khả năng ứng đáp của hai bên thế nào, Pierre vẫn cảm thấy không thoải mái. Một thằng hầu người An Nam mang ra một xô đá theo lệnh của ông chủ nhưng lại làm rớt vài giọt rượu whisky lên bàn khi cho đá vào ly của Carlisle. Không nói một lời, Blaizot bốc một nắm đá ném vào mặt anh ta. Tiếp đó ông ta xổ một câu tiếng Việt nghe cục cằn. Thằng hầu, mặt nhỏ nước tong tong, cúp mắt lùi ra xa. Blaizot bắt gặp ánh mắt của Pierre.

“Cậu không đồng tình với tôi à? Cậu thấy tôi quá cứng rắn? Cậu còn trẻ: rồi cậu sẽ hiểu thôi. Cậu sẽ hiểu rằng nếu cậu không giám sát chúng... Kể từ ngày 9 tháng Ba, chúng ta không quản lý được chúng nữa rồi. Ít nhất người ta cũng nói với cậu về ngày 9 tháng Ba rồi chứ?”

Pierre xác nhận.

“Cuộc đảo chính Nhật, những người sáng suốt nhất trong chúng ta trông chờ điều đó, nhất là từ khi đội quân kháng chiến trò hề do tướng De Gaulle cử tới rập rình chuẩn bị các trận chiến mà hẳn là đám hướng đạo sinh không mong muốn... Nhưng ngày 9 tháng Ba, thì không chỉ cả một dân tộc đánh mất niềm tin vào chúng ta - họ thấy chúng ta yếu đuối và đã kiệt sức, không hoàn thành “thiên mệnh” được giao phó - nhưng đó không phải điều quan trọng nhất trong vấn đề này...”

Ông ta quan sát lần lượt từng người, chờ đợi, đòi hỏi người ta đặt câu hỏi để còn chốt lời phán quyết. Pierre nhắm mắt đành lòng tham gia trò chơi:

“Thế đâu là khía cạnh quan trọng nhất của vấn đề?

- Vấn đề là ngày hôm ấy, chúng ta đã mất niềm tin vào chính mình.”

Ông ta ngước đôi mắt đen sẫm lên nhìn: không cần hỏi cũng hiểu ra rằng ông ta thuộc tốp ngoại lệ. Ông ta lại vỗ vỗ vào đùi Pierre.

“Những người này không thể giáo hóa được, đúng không? Các cậu nghe rõ chứ? Không-thể-giáo-hóa. Và khác với một số người mơ mộng theo trường phái Rousseau, tôi biết mình đang nói cái gì. Vì vậy cách duy nhất để giữ họ trong tay và duy trì được cái uy trước mặt họ là phải làm như thế này.”

Ông ta giơ bàn tay phải lên và từ từ nắm lại, cơ bắp gồng trên khắp cánh tay, trên vai và toàn bộ cơ thể, lên đến tận khuôn mặt thể hiện một vẻ hung dữ lạ lùng. Một phụ nữ tiến đến và dừng lại giữa chỗ giao của phòng khách với hiên nhà, dưới bóng của bức mành. Ả đến lúc giữa chừng cuộc trò chuyện và không cố xen ngang.

“Vợ tôi đấy, Blaizot nói mà không quay lại nhìn ả. Inès, em muốn tham gia với bọn anh không? Như tôi đã nói với cậu, đó là chiến tranh. Leclerc đã nói thế và ông ta đã ước tính cần ít nhất 300.000 người để tiến hành chiến tranh. Tôi là ai mà phán xét điều đó, tôi ấy, một chủ đồn điền xoàng xĩnh?”

Carlisle bật cười ha hả. Một “chủ đồn điền xoàng xĩnh” cố không nói rõ rằng mình cũng là chủ các nhà máy rượu, các tiệm thuốc phiện, một công ty bảo hiểm, và rằng ông ta là đối tác độc quyền nhập khẩu từ một loạt công ty Pháp, Anh, Mỹ - và ở đó thì toàn là những hoạt động chính đáng.

“Ở tay Leclerc này có sự chia rẽ trong suy nghĩ: một phần trong y muốn chiến tranh bởi vì thực sự y không biết mình muốn điều gì khác - y không có năng lực làm việc gì khác (ngoại trừ, tôi nghe người ta nói, là đi săn, thì chung quy lại cũng là một) - và y đã bị xúi giục, giống như tất cả người Pháp, là không ngừng rửa mối nhục năm 1940. Nhưng một phần khác trong y lại thuận theo những suy nghĩ tốt đẹp không rõ ràng, những kẻ phương Đông hóa quặt quẹo cho rằng nói được tiếng Việt, viết được chữ Quốc ngữ và đọc được chữ Hán thì có ưu thế hơn về chính trị và tư tưởng. Chất độc mà những tên thầy cúng này chưng cất miễn phí là thứ chất độc chết người. Và chỉ có những kẻ ngốc mới để mình uống thứ mật ấy. Đúng không, Carlisle?”

Trong lúc cái tin này bay đi, vợ Blaizot đã bắt tay hai khách mời và đến ngồi đối diện với Pierre. Một thằng hầu khác mang nước chanh tới nhưng ả hầu như chỉ nhấp môi. Ả là người Ấn Độ với khuôn mặt tròn, đầy đặn, chẳng có nét nào thể hiện cái gốc gác mà nhờ đó một người An Nam hay thậm chí một người lai Âu-Á có thể nhận biết được ả từ đâu đến; nhưng cơ thể ả có vẻ gì đó cứng đờ mà Pierre, đang gần như miên man trong bài nghị luận của ông chồng, cuối cùng cũng nhận ra: đó là nỗi sợ hãi. Cậu đã hiểu ra - và đồng thời nhận ra ả không ngừng quan sát mình kể từ lúc đến ngồi đối diện.

“Quay trở lại với những người bạn của nền dân chủ, chúng ta sẽ cung cấp cho họ những gì họ muốn: một đảng phái. Quyền lực, sự gắn kết, lòng tin. Báo chí. Biểu tình. Quan điểm. Những nhân vật không-thể-chối-bỏ-được.

- Đảng của ông yêu cầu điều gì? Carlisle hỏi đùa.

- Họ sẽ hỏi xem kẻ ngu đần chờ đợi gì mà không biết điều mình chờ đợi: thời cơ để vẫn được làm chủ. Trên thực tế, đâu là cơ may duy nhất để họ tiếp tục thống trị ở Đông Dương? Đó là không có nước Việt Nam, rằng việc thống nhất Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ - tức là của ba Kỳ, như người ta vẫn nói, không được thực hiện. Vậy thì chúng ta sẽ tạo lập, khuyến khích, phát triển, biểu dương công cuộc mở mang tri thức của một châu Á hiện đại: chủ nghĩa phân lập Nam Kỳ. Những người cộng sản nói rằng: nước Việt Nam là của người Việt Nam. Chúng ta còn táo bạo hơn: Nam Kỳ là của người Nam Bộ!

- Nhưng nông dân ở đồng bằng sông Mê Kông thậm chí còn không biết là họ sống ở Nam Kỳ!

- Tôi ngạc nhiên vì anh, Carlisle, một người dạn dày kinh nghiệm mà liên hệ với đám nông dân ấy chỉ hạn chế ở việc mua cho họ những tấm bưu thiếp màu đẹp đẽ, lại để lọt tai những chuyện tầm phào như thế.

- Ông cứ việc chế nhạo tôi bao nhiêu tùy thích, Blaizot, nhưng hãy trả lời tôi đi.

- Anh nghĩ là những người bạn mới của chúng ta, những nông dân đồng bằng sông Mê Kông, biết là họ đang sống ở Việt Nam sao? Chúng ta sẽ dạy cho họ tính cao thượng, phẩm chất độc nhất của tính cách Nam Kỳ, tính không-thỏa-hiệp với những kẻ xâm chiếm Bắc Kỳ và tập quán quê kệch của họ!

- Dẫu vậy, Carlisle nhấn mạnh, không thể bắt đầu từ con số không mà tạo lập được một phong trào dân tộc cho một dân tộc chưa từng tồn tại.

- Hãy tỏ ra kính trọng đối với miền đất Nam Kỳ! Tất cả là vấn đề cách thức, vấn đề lòng tin! Ngược lại với những chuyện vớ vẩn nghe được, vấn đề không phải là ở Việt Nam! Không phải là ở Đông Dương! Mà chỉ có một vấn đề, đó chính là ở Pháp! Người Việt Nam, nói gì thì nói, họ đã từng chịu đựng hàng thế kỷ bị Trung Quốc đô hộ mà chẳng phản đối gì! Có lẽ họ cũng sẽ chịu đựng hàng thế kỷ bị Pháp đô hộ - nhân tiện cũng nói thêm, rõ là nhẹ nhàng hơn - chỉ cần chúng ta muốn thực hiện. Chấm hết. Một vài trường hợp bị tống đi đày, vài trường hợp hành hình, vài bọc xác xếp đúng chỗ... Các cậu cho rằng những người Pháp đi chinh phục đất nước này lại tự đặt ra những câu hỏi ngớ ngẩn, sặc mùi lý thuyết, đạo đức đó sao? Đa phần đều đã chết, chết thảm hại, hoặc đã chết rũ xương, và chỉ được vinh danh rồi tạc tượng rất nhiều năm sau, khi họ chưa hoàn toàn bị quên lãng, ví như cụ cố Blaizot của tôi, nhà địa lý học ngang ngửa cỡ Doudart de Lagrée thế mà đến cả cụ ấy cũng không được đặt tên cho một con phố ở Sài Gòn! Chúng ta thực sự muốn gì? Vì cái gì, vì ai mà chúng ta sẵn sàng hy sinh và sẵn sàng chém giết? Sẵn sàng tra tấn, sẵn sàng hy sinh những người vô tội? Đốt sạch những ngôi làng?

- Nhưng đó là những việc mà bọn quốc xã đã làm! Pierre không chịu nổi nữa thốt lên.

- Sai rồi, anh bạn trẻ ạ. Đó là điều mà những kẻ đi xâm lược đã làm: Thành Cát Tư Hãn, Napoléon, Hitler. Nếu các cậu không muốn làm, thì đừng lao vào những cuộc chinh chiến. Vì chiến tranh là như vậy đó.

- Vậy cuộc chiến chống lại Quốc xã thì có ý nghĩa gì?

- Ý nghĩa à? Tôi chẳng quan tâm. Chẳng có lý do đạo đức nào đâu. Hãy gọi đó là tự vệ chính đáng nếu cậu muốn. Vả lại, mọi chuyện đều như nhau cả thôi, tôi là một tên quốc xã, còn cậu, và cậu, và cậu nữa, tất cả đều thế.

- Tôi thì không.”

Tất cả họ quay sang nhìn Inès, người lần đầu tiên mở miệng kể từ khi xuất hiện. Blaizot thoáng chút do dự rồi lại tiếp tục.

“Không phải em, em yêu. Ban đầu, em đã bị hãm hiếp và bị sát hại - hoặc làm đĩ bất đắc dĩ. Tất cả chỉ là chuyện hoàn cảnh, đừng quên điều ấy.”

Ông ta đứng dậy và bắt đầu bước từng bước dài trên hiên.

“Các cậu không muốn những người vô tội phải chết, phụ nữ phải chịu khổ, trẻ con phải nheo nhóc ư? Đừng gây chiến tranh nữa. ‘Cuộc chiến sạch sẽ’ của ngài Leclerc thân mến ấy, đó là một bài thơ thi vị nhưng mà nó nhầm đường rồi. Hoàn toàn nhầm! Bạo lực là thực tế duy nhất của chiến tranh. Đó là tất cả những gì cần nói về chiến tranh. Còn lại thì... Nhưng tôi e rằng chúng ta chỉ đơn giản là không còn sức lực nữa và chúng ta kết thúc do lịch sử và do chính chúng ta. Vì thế, sức sống Á châu chảy trong huyết mạch của chúng ta muôn năm! Sức sống Phi châu chảy trong huyết mạch những người lính chúng ta muôn năm! Hãy cầu nguyện rằng với dòng máu ấy, chúng ta có được chút độc ác man rợ của họ! Và chủ nghĩa phân lập Nam Kỳ muôn năm!

- Chủ nghĩa phân lập Nam Kỳ muôn năm!”

Carlisle đồng thời nâng ly lên cùng Blaizot, và Pierre tham gia với họ bằng động tác ngập ngừng, vẫn còn bị sốc do những lời lẽ Blaizot vừa tàn nhẫn tuôn thẳng ra ngay trước mặt vợ mình và cậu cảm thấy những lời đó không thể hiện quan điểm, dù rất ngược đời, mà chỉ là một thông điệp riêng. Về phần bà vợ, chẳng có động tĩnh gì.

“Chính tôi, Blaizot tiếp lời với một giọng trầm hơn, thành lũy cuối cùng của nước Pháp. Tôi tự hào tuyên bố: ‘tổ tiên của chúng ta là người Gô Loa’ vào thời điểm mà những người Gô Loa đang sợ rúm cả vào. Không có nhiều người Gô Loa trong cây phả hệ nhà tôi, chỉ có hai hay ba thế hệ, tôi thừa nhận điều ấy. Nhưng cùng với thời gian tôi đã nhận thêm người Gô Loa và không còn lo lắng về sự sống sót của dòng giống Gô Loa, bản thân họ cũng đang lo lắng về điều này.

- Cái thị trấn hẻo lánh xinh xắn nơi Julius Caesar đánh bại họ tên là gì nhỉ? Carlisle chế giễu.

- Alesia. Sao nào, nếu cần thì khu Plateau sẽ là Alesia của tôi. Inès, đến lúc vào bàn ăn thôi nhỉ?”

Ả chỉ ra dấu là đã đến lúc và Pierre, như bị thôi miên, tự hỏi khi nào mình sẽ lại được nghe giọng nói của ả hay là tên bạo chúa này đã lấy một người câm để chắc chắn rằng mình không bao giờ bị ngắt lời. Cậu thích nghĩ rằng sự hiện diện sỗ sàng của người đàn ông kia là sự hiện diện của một kẻ giàu có chán ngắt chẳng còn tiền để kiếm thêm, chẳng còn kẻ thù để chiến thắng, và tự an ủi bằng những trường thoại cùng những điều huyễn hoặc. Nhưng có một tia sáng đen tối, một vẻ hung bạo chất chứa bên trong làm sụp đổ cái giả thuyết lạc quan này: hẳn là gã đàn ông ấy, Pierre có thể cam đoan, chưa sẵn sàng chết. Nhưng hắn sẵn sàng giết người.

Trong bữa ăn, Blaizot đề cập đến đủ các loại chủ đề, ca ngợi tài nghệ nấu ăn (quả thật là rất ngon) của người đầu bếp gốc Tây Ninh (“Có người sẽ nói ngon thì phải là đồ Huế, nhưng đó chỉ là nhảm nhí. Ẩm thực, thì phải là Tây Ninh, rồi cậu xem”), rồi chuyển chủ đề từ bàn luận về chính trị và lịch sử sang những giai thoại tục tĩu, không bao giờ mệt mỏi với bản thân, tự tán dương những thành quả của chính mình, dẫn họ đi thăm thư viện, bàn bi-a kiểu Pháp, các bức tượng Angkor từ thời Jayavarman VI, với thái độ vui vẻ hớn hở lúc thăng lúc trầm mỗi lúc ca ngợi bản thân. Pierre cố xem người vợ có biểu lộ cảm giác bất hạnh hay ít ra là vẻ thất vọng trên khuôn mặt hay không, nhưng ả cứ kín như bưng chả kém gì thói liến thoắng của chồng.

Trong suốt buổi tối, cậu cóp nhặt từng mẩu thông tin: ả là người gốc Pondichéry (“như vậy là người Pháp, giống tôi, giống như chúng tôi, dù chúng tôi chưa từng bao giờ thấy quê hương đất mẹ”) và họ lấy nhau đã được năm năm, họ không có con và về cơ bản... Về cơ bản... Tóm lại việc này không phiền hà đấy chứ? (Một cái liếc nhìn cợt nhả: chuyện đàn ông với nhau). Phải thế không Inès? Ả có giọng nói trầm và điềm tĩnh nghe loáng thoáng dưới giọng của ông chồng nhưng ông ta không át được hoàn toàn. Ả lạnh lùng săm soi cậu, chẳng hề tỏ ra âu yếm giả tạo, hay đau buồn như vợ của những kẻ khoác loác thường thể hiện, ít ra cũng là trước đám đông. Ả cũng không tìm cách thu hút cậu, chỉ giữ khoảng cách, hai bàn tay đặt trên đầu gối, khêu gợi ấn ngón cái lên chiếc vòng ngọc đeo tay.

Pierre sợ rằng một lúc nào đó trong buổi tối, Blaizot sẽ trở lại chủ đề về tính trung thực của cậu khi mà giờ đây cậu đã gặp vợ ông ta. Thế nào, Garnier thân mến, bây giờ cậu nghĩ gì về chiếc nhẫn? Cậu có định sử dụng để quyến rũ vợ tôi không? Cậu hy vọng là mình có thể tìm được lời đối đáp sắc sảo. Cậu không chắc lắm.

Sau bữa tối, Blaizot chuồn đi một lát còn cả ba người họ ở lại, im lặng và ngại ngùng, không tài nào bắt đầu được một cuộc trò chuyện. Cuối cùng Carlisle đứng dậy sải bước ra vườn. Pierre và Inès vẫn ngồi đối diện nhau, chấp nhận cảm giác ngượng ngập thay vì chống lại nó, thậm chí còn tìm thấy ở đó một niềm thích thú bí mật, ẩn giấu dưới thái độ câm lặng có thể là hình thức kháng cự độc nhất, sau những lời tràng giang đại hải.

Vì có tiếng bước chân Blaizot vang lên, ả chỉ kịp tròn miệng để nói với cậu ba từ mà không khiến nét mặt bất động cũng như ánh mắt chăm chú của mình biến đổi:

“Hãy cứu tôi.”