ính thưa các đồng chí, kính thưa tập thể và tổ chức. Trải qua tám năm kháng chiến trường kỳ, xét bản thân, tôi thấy mình còn quá nhiều khuyết nhược điểm, nhiều tội lỗi. Theo sự hướng dẫn của cấp trên về đợt tổng kiểm thảo chỉnh cán rèn quân này, chúng ta không nhac đến thành tích và thắng lợi, vì cái đó thuộc về kháng chiến, về tập thể. Do vậy, tôi chỉ xin trình bày những sai lầm, những tội lỗi của bản thân mình để nhờ các đồng chí đấu tranh xây dựng cho tôi. Như chúng ta đã biết, chính trị là thống soái, là linh hồn của mỗi cá nhân và mỗi thời đại. Nếu không có ánh sáng của chính trị do tổ chức soi rọi, tâm hồn chúng ta mãi mãi chìm trong u tối. Vậy mà, có lúc tôi chưa biến được chính trị ra ánh sáng của mình. Có khi, trước trang nghị quyết, tôi chưa có cái rung động mãnh liệt, chưa say mê đến mức hoa mắt, đến nổi gai gốc, đến mức hồi hộp như kẻ si tình đứng trước ý trung nhân. Thật là nhục nhã và xấu hổ cho tôi, thì ra trước những trang nghị quyết, trước những chỉ thị sáng ngời của cấp trên, tôi đã không bị chinh phục, như thời thanh niên từng bị đứa con gái phàm tục chinh phục. Tóm lại, chừng nào tôi chưa biến chính trị thành tình yêu, thành tim óc, máu thịt, thì chừng đó, tôi còn là một người lính tồi của cách mạng, là con chiên lạc đàn của đảng. Trời ơi, có những lúc tôi thật đáng nguyền rủa, vì chong đèn đọc các tác phẩm kinh điển của Mác, Lênin, Xtalin, Mao Trạch Đông... Tôi đã không lãnh đạo nổi mình, để đến mức ngồi ngủ gật. Tôi đã thành một phần tử hữu khuynh tồi tệ, vì đã không thắng được con ma ngủ vốn là đồng minh của để quốc và phong kiến. Như vậy, khác nào tôi đã mắc tội xúc phạm đến các vị lãnh tụ mà mình hằng tôn thờ. Đầu năm 1947, khi quân Pháp phản công quyết liệt, khi phải dự nhiều trận ác chiến đầy hy sinh tổn thất, có lúc tôi đã nghi ngờ ngày chiến thắng của chúng ta. Dè đâu, chỉ trong vòng tám năm, bằng một cái chớp mắt, chúng ta đã làm nên Điện Biên Phủ chấn động địa cầu, khiến quân Pháp phải bại trận. Một lần nữa, tôi đã tự biến mình thành phần tử hữu khuynh nguy hiểm. Mới đây thôi, khi hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết, tôi thấy lòng không vui, còn thắc mắc sao đang đà thắng lợi, lại dừng đánh để đàm, đến nỗi phải chia đôi đất nước ra làm vậy? Điều đó, chứng tỏ tôi là phần tử tả khuynh ngu ngốc và điên rồ nhất. Con người tôi còn chưa vô sản hóa, ý nghĩ và tình cảm còn bị yếu tố tiểu tư sản chinh phục. Rất nhiều khi ngồi trước buổi chiều tà tôi lại thầy buồn buồn, nhớ lại những mổi tình lãng mạn đầy chất tiểu thuyết trước cách mạng. Có đêm nằm ngủ, tôi đã mơ thấy mình yêu đương nhăng nhít với cô sinh viên ngày nào. Thậm chí tôi còn nằm mơ thấy mình ôm ấp người vợ của một đồng chí nữa mới tồi tệ các đồng chí ạ, y hệt như giấc mơ của tên đế quốc vậy. Đã là người cách mạng thì ngay đến cả giấc chiêm bao cũng phải có tổ chức, có kỷ luật. Tôi thành thật lên án và phỉ nhổ bản thân mình trước các đồng chí. Nhớ hồi gian khổ, đói khát quá, có một lần mâm cơm tập thể dọn lên, tôi đã nhìn trước xem miếng gì ngon đến khi vào bàn là nhanh như chớp gắp liền. Chỉ cần một hành động này thôi, tôi cũng đã mắc hai tội lớn với cách mạng. Thứ nhất, tôi không có lòng hữu ái giai cấp. Thứ hai, tôi đã thành tên địa chủ tham ăn, cướp giật từng miếng ngon của người khác, một sự bóc lột trang trợn, dã man. Một miếng ăn bé nhỏ như vậy mà tôi không biết nhường cho đồng chí, thì làm sao khi cần thiết, làm sao tôi dám hy sinh tính mạng vì lý tưởng...

Tràng Giang ngừng lại giữa chừng bài kiểm thảo viết sẵn, vì xúc động quá mức truớc những tội lỗi tày trời của mình với cách mạng. Anh đang sám hối ăn năn đến rơi nước mắt. Người thủ trưởng của tôi chân thành tới mức, tôi nghi là có những tội anh đã bịa ra để chứng tỏ mình là con chiên số một của tổ chức. Bởi vì thời ấy, anh càng xưng ra nhiều tội thì càng có công với cách mạng. Mỗi người trong đơn vị tờ báo Chiến Thắng chúng tôi phải kiểm điểm ít nhất là một ngày, công khai hết tội lỗi đã giấu tập thể từ ngày tham gia cách mạng. Đây là đợt chỉnh cán, rèn quân, bài phong, đả thực, đấu gian quy mô nhất từ trước tới nay. (Bài phong: bài phong kiến, đả thực: đả thực dân, diệt cá: diệt chủ nghĩa cá nhân, đấu gian: đấu gian dối...)

Tràng Giang là thủ trưởng kiêm bí thư chi bộ cơ quan nên phải kiểm điểm trước làm gương. Mới nghe anh đọc một phần tư bản kiểm thảo mà tôi đã xúc động nổi da gà. Anh tốt quá, trung thực quá, dám phanh phui đến tận cùng bí mật đời sống mình để tìm cho ra những cái tội vốn chưa có tên gọi. Tôi nhìn anh ngồi lặng, người cứ rung lên trong cơn giận dữ bản thân mình. Anh khổ sở và hối hận đến tội nghiệp, đến tái mét mặt lại, đôi môi, khoé mắt cứ giần giật như kẻ lên đồng. Nhìn anh tôi vừa phục vừa thương hại. Một con người tốt như anh, gương mẫu như anh mà vẫn còn phải run rẩy trước vành móng ngựa của tổ chức, huống hồ là lũ chúng tôi. Tràng Giang tiếp tục đọc nốt ba phần tư bản tự kiểm đầy ắp lời thú tội đến thảm hại của một con rệp, chứ không phải con người, đang tự tố giác mình trước tập thể. Trời, anh lôi ở đâu ra nhiều tội lỗi thế người anh em? Rặt những thứ tội ở trong óc, trong tim, trong giấc ngủ chưa kịp biến thành lời nói hay hành động. Anh có thể chia số tội này cho cả một tiểu đoàn cũng còn dư bị kỷ luật cảnh cáo. Sau đó, mọi người, kể cả tôi đều đóng góp phê bình cho anh. Ngay đến một kẻ ác ý với anh nhất, cũng không tìm đâu ra bằng cứ để kết tội anh, dẫu chỉ bằng một phần trăm lời mạt sát của anh với bản thân mình. Chúng tôi đã quần anh suốt một ngày và một đêm. Cuối cùng, anh tự phong kỷ luật: cảnh cáo ghi lý lịch. Một người tốt đẹp như Tràng Giang mà phải cảnh cáo ghi lý lịch, chắc tụi tôi phải lôi ra ban tuốt mới xứng đáng à trời? Chúng tôi phải dùng biểu quyết đa số để ép Tràng Giang chịu một thử kỷ luật nhẹ như bấc, thứ kỷ luật tượng trưng, là phê bình trước đơn vị. Hành động dũng cảm của Tràng Giang khi kiểm thảo cứ thôi miên tôi, quay tôi như chong chóng, khiến tôi phải xét lại bản thân mình. Mới cách đây mấy tháng, tôi đã được vinh dự là em kết nghĩa của đồng chí Tràng Giang. Hôm đó, sau buổi kiểm thảo thường nhật chín giờ tối, Tràng Giang gọi tôi ra bờ suối, rút từ xách cốt ra tờ báo, soi đèn pin lên trang giữa nói:

- Này, chúc mừng đồng chí đấy Trần Hưng ạ. Truyện ngắn Từ quả tim đến quả lựu đạn của đồng chí được đăng trên tờ Văn nghệ Việt Bắc. Đây là tờ của sư đoàn cho tôi, xin tặng đồng chí đấy.

Tôi cảm ơn anh, xúc động vô vàn, có cảm giác mình đã trở thành nhà văn thực sự. Đây là truyện ngắn đầu tiên của tôi được đăng trên tờ báo văn nghệ uy tín nhất thời đó. Truyện kể lại mối tình của đôi nam nữ du kích vùng địch hậu đêm đánh Tây, tặng nhau một quả lựu đạn để làm quen. Từ quả lựu đạn ấy, ai ngờ họ đã gián tiếp tặng nhau trái tim mình. Họ yêu nhau, gặp nhau qua những đêm chống càn, những ngày nhổ bót. Một lần người con gái bị quân Pháp phát hiện ra hầm bí mật. Chúng vừa khui chị lên thì bằng quả lựu đạn cuối cùng, quả lựu đạn kỷ vật của người yêu vẫn đeo bên hông, chị đã chia nửa với quân thù, khiến ba tên giặc phải đền tội. Tất nhiên chị đã hy sinh để không rơi vào tay giặc. Người con trai được tin rất đau khổ và tăng thêm lòng căm thù giặc. Anh quyết định lấy trái tim mình ra không chỉ để làm một quả lựu đạn, mà để biến thành quả bom tiêu diệt đồn Tây ngoài chợ quê anh.

Tràng Giang rất khen truyện ngắn này của tôi. Anh động viên tôi viết khỏe hơn nữa, cả truyện dài, nếu cần, anh sẽ xin sư đoàn cho tôi điều kiện và thời gian để sáng tác. Trong ánh trăng lờ mờ ngoài bờ suối, tôi lặng ngắm gương mặt người thủ trưởng của mình đang tỏa sáng. Tôi run run đề nghị một điều hằng ấp ủ trong lòng:

- Đồng chí Tràng Giang ạ, tôi xin phép được nói với đồng chí điều này, riêng tư thôi, có được không?

- Riêng tư à? Nếu điều ấy không ảnh hưởng đến lợi ích của tập thể thì xin đồng chí cứ nói.

Tôi trịnh trọng:

- Ngoài tình đồng chí, quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới ra, từ lâu, tận trong tim gan, tôi vẫn luôn luôn coi đồng chí là một người anh lớn, một người ruột thịt.

- Ôi, chỉ cần hai từ đồng chí làm tên gọi cho mọi mối quan hệ trên đời này là đủ lắm rồi đồng chí Trần Hưng ạ. Nếu có dịp lấy vợ lại, tôi cũng thích gọi người mình yêu là đồng chí mà thôi.

Sau này, chủ nghĩa cộng sản, các thế hệ sau sẽ xưng hô bằng đồng chí hết cho tiện và đẹp: đồng chí con, đồng chí mẹ, đồng chí vợ, đồng chí chồng, đồng chí người yêu, đồng chí nội, đồng chí ngoại...

- Nhưng tôi muốn được nhận đồng chí là anh trai của đời mình. Tôi là con trai cả, chưa từng biết đến tình anh trai lớn là gì.

Tràng Giang ngồi im lặng. Đột nhiên, anh khẽ hít thật sâu khí trời vào ngực. Đoạn anh nói nhỏ:

- Được thôi. Tôi cũng rất yêu mến đồng chí. Làm anh một người có tài viết văn như đồng chí khó lắm Trần Hưng ơi.

- Như vậy là đồng chí đã chắp nhận tôi là em trai của mình.

- Tất nhiên.

Tôi vui mừng đến độ muốn nhảy phắt xuống suối. Tràng Giang nắm bàn tay tôi:

- Không cần phải làm lễ kết nghĩa gì sất. Ta cứ thầm giúp đỡ nhau, thương mến nhau như hai anh em ruột, có trách nhiệm với cuộc đời nhau là đủ lắm rồi.

Tôi ôm choàng lấy cổ người anh trai:

- Em cám ơn anh.

Khi chia tay nhau về lán, Tràng Giang bảo:

- Trần Hưng phải giữ nguyên tắc này mới được. Thứ nhất, chúng ta chỉ xưng hô anh em với nhau ngoài giờ làm việc, trong giờ hành chính vẫn cứ xưng hô với nhau là đồng chí. Thứ hai, khi có người thứ ba bên cạnh, dù là lúc được phép gọi nhau là anh em đi nữa, vẫn cứ xưng hô là đồng chí.

Tôi ghi tạc quy ước này để giữ gìn tình anh em kết nghĩa với Tràng Giang. Tôi hiểu anh là một người đặt nguyên tắc lên trên hết. Đêm ấy, duyệt lại bản kiểm thảo của mình, trước tình cảm anh em với Tràng Giang, nhất là trước tấm gương sáng tự kiểm đến lạ lùng của anh, tôi thấy mình phải viết lại bản kiểm điểm, để ngày mai trình bày trước tập thể. Dưới ánh đèn dầu trẩu, tôi đã viết một mạch bản tự thú dài dằng dặc trong ba tiếng đồng hồ. Theo tinh thần của Tràng Giang, tôi hoàn hoàn bị thôi miên trong không khí chỉnh cản rèn quân rất đồng bóng ấy. Tôi kể ra hàng loạt những khuyết điểm, tội lỗi của mình một cách đầy vẻ khoe khoang và tự mãn. Tôi đã học được cách mạt sát mình một cách thậm tệ, biến mình thành con vật thảm hại trước tổ chức kiểu Tràng Giang. Có những điều là khuyết điểm, thời ấy kể ra thì gọi là chân thành, là thiêng liêng, thì ngày nay lại là hài hước. Chẳng hạn như vì không kìm được cái tính tham ăn, vốn là bản chất của bọn bóc lột, mà mấy lần đi qua thôn xóm, thấy chó của đồng bào chạy rông, đã có ý nghĩ bắt trộm được, thêm tí riềng mẻ vào chỉ có nhất. Hoặc có khi tôi đã mắc tội nhớ nhà, đâm ra yếu đuối, khiến tâm hồn bay nhảy lung tung theo kiểu tiểu tư sản. Hoặc đôi khi nhớ những trang sách của Nhất Linh, Khái Hưng, Vũ Trọng Phụng, hay thơ Xuân Diệu, Thế Lữ... chưa xóa được cái buồn rớt, vốn là kẻ thù của giai cắp. Vâng tôi đã kể ra bao nhiêu những tội kiểu đó. Cuối cùng, tôi đã viết những trang kiểm thảo vừa chân thành, vừa sâu sắc, về cái vụ đi viết truyện anh hùng kết hợp thăm người yêu. Rằng tổ chức dặn tôi yêu trong sáng, tôi đã yêu không trong sáng. Thay vì hứa với thủ trưởng Tràng Giang chỉ gặp người yêu một tiếng đồng hồ, tôi đã ngồi với người yêu tới gần bốn tiếng.

Tôi đọc bản kiểm thảo đúng một tiếng rưỡi đồng hồ. Các đồng chí phê bình góp ý đã gần hết một ngày. Nhưng đến buổi tối, tình hình bỗng xoay chuyển, khi phó thủ trưởng cơ quan là nhà báo Sao Chổi, người điều khiển buổi kiểm thảo tôi, hỏi cho rõ:

- Yêu cầu đồng chí Trần Hưng giải thích rõ hơn về hành động vô tổ chức vô kỷ luật trong khi đi công tác ghé thăm người yêu? Tôi chưa kịp trả lời thì Phong Thi, người làm thơ nhanh như gió, để theo:

- Tôi tán thành ý kiến của đồng chí Sao Chổi. Đề nghị Trần Hưng giải thích câu tổ chức dặn yêu trong sáng, tôi đã yêu không trong sáng. Như vậy, có phải là thứ tình yêu phi vô sản, tội lỗi, mang đầy mầm mống phản động hay không?

Mọi ánh mắt nhìn thẳng vào tôi, sẫn sàng trừng phạt tôi. Như người nhảy lên lưng cọp, tôi không còn đường xuống nữa. Tôi đã chân thành, nhưng tôi không thể chân thành nửa vời được. Tôi phải khai ra hết, khai một cách cụ thể nôm na:

- Tôi xin thành thật kiểm thảo sâu sắc bản thân trước tập thể. Tôi đã hứa với lãnh đạo chỉ gặp người yêu có một tiếng đồng hồ, nhưng tôi đã ăn gian của kháng chiến thêm ba tiếng đồng hồ nữa. Tôi đã yêu theo kiểu lãng mạn tiểu tư sản, chứ không theo kiểu trong sáng của giai cấp vô sản. Tôi ngừng lời, đầu cúi xuống thắp, với thái độ thành khẩn nhận tội. Trong thâm tâm, tôi muốn người ta đừng chất vấn nữa. Hãy cứ kết tội đi, tôi sẽ nhận tuốt tuồn tuột, nhưng xin đừng bát bẻ tôi mãi vì những chuyện ngồi với người yêu. Tôi bắt đầu cảm thấy là mình dại dột khi khui cái vụ này ra. Thì ra chân thành quá mức đôi khi cũng thật nguy.

Hồng Nhân giơ tay xin phát biểu. Anh ta là phóng viên nhưng ham sáng tác, đã mấy lần đưa truyện và thơ để đăng, nhưng tôi trả lại vì kém quả. Có lẽ vì vậy, anh ta thù tôi. Nay thời cơ phục thù đã tới, anh ta nhảy ra vồ lấy cơ hội, với một gương mặt bất nhẫn, vừa tò mò vừa thỏa mãn. Anh ta chậm rãi nói:

- Tôi xin được hỏi đồng chí Trần Hưng nhé. Đồng chí ngồi với người yêu trong hoàn cảnh nào, ở đâu, có ai chứng kiến không?

- Không có ai cả. Chỉ có hai chúng tôi bên dòng suối vắng, dưới chân đồi hạt dẻ.

Hồng Nhân tiếp tục hỏi:

- Vậy thì đồng chí đã làm những gì trong bốn tiếng đồng hồ thơ mộng và ngây ngất ấy. Lẽ nào đồng chí quên rằng toàn dân tộc đang còn hy sinh gian khổ cho kháng chiến? Trong thời gian ấy, chúng tôi tâm sự rồi nấu cơm ăn chung.

- Nhưng đồng chí vừa nói rằng mình đã yêu đương không trong sáng. Đồng chí đã làm gì người yêu mình đến độ phi vô sản như vậy?

- Tôi đã hôn cô ấy đến nỗi giập cả môi ra.

- Vậy là rõ rồi phải không các đồng chí. Một người vệ quốc quân lại hôn hít đến chảy cả máu môi của một người phụ nữ cũng đang tham gia kháng chiến như chúng ta. Các đồng chí có tin rằng sự việc chỉ dừng lại ở chỗ đó không ạ?

Hồng Nhân chưa kịp hỏi hết thì Phong Thi đã xin phát biểu:

- Vấn đề này chắc chắn còn phải đi xa hơn nữa. Nam nữ ở bên nhau bốn năm tiếng đồng hồ, lại không có ai dòm ngó, nấu cơm ăn chung, còn hôn hít nhau đến chảy cả máu môi người ta như vậy, thì thử hỏi còn điều gì đồng chí Trần Hưng của chúng ta không làm cơ chứ?

Có nhiều tiếng xì xào trong bóng tối: đúng, đúng. Thủ phó Sao Chổi hỏi:

- Đồng chí đã khai thật chân thành hết mọi chuyện với tổ chức chưa Trần Hưng?

- Báo cáo, sự việc chỉ có thể thôi ạ.

Đám Sao Chổi, Phong Thi, Hồng Nhân đã lôi kéo được hàng chục người khác ủng hộ họ trong lập trường bắt tôi phải khai ra thậm chí có những điều mình chưa làm, chưa có. Họ thi nhau phát biểu chất vấn tôi, quy chụp, lên án tôi bao nhiêu điều. Thì ra, được thủ trưởng cơ quan yêu quý, có khả năng viết lách, làm được việc, luôn được bầu là chiến sĩ xuất sắc như tôi quả thật bất lợi, quả là cái gai đâm vào mắt thiên hạ. Giậu đổ, bìm leo, nhân cơ hội này, họ hùa nhau quyết hạ cho được thằng Trần Hưng dại dột. Đã mười giờ tối, Sao Chổi cho anh em đi ngủ để mai còn lấy sức kiểm thảo Trần Hưng. Nhất là ngày mai, chỗ dựa của tôi là Tràng Giang đi họp gấp vắng mặt trong buổi sáng, nếu tôi chọn được một giải pháp khôn ngoan, có thể sẽ bị hất khỏi lưng cọp. Đêm đó, tôi nằm trằn trọc tới sáng. Kinh nghiệm của những cuộc kiểm thảo liên miên đã dạy cho tôi một bài học xương máu: nếu khuyết điểm anh mười phần nhưng anh ngoan cố chỉ nhận tới tám, anh sẽ bị quy chụp tới chết, sẽ bị quy lên thêm cái tội tày đình là gian dối, không chân thành trước tập thể. Thà rằng, tội anh một, nhưng anh cứ phóng đại lên, nhận thêm lên tới mức thành một rưỡi đi, tức khắc tập thể sẽ vừa lòng, anh đã thành khẩn tới mức đó thì ai còn nỡ truy anh nữa, người ta sẽ tha, sẽ lờ anh đi. Tôi tính, nếu sáng mai các đồng chí cứ truy bức mãi về cái vẻ ngồi với người yêu, cứ bắt mình khai ra cái điều chưa có ấy mãi, mình cứ nhận đi cho nó qua truông. Sáng hôm sau, Hồng Nhân chi ủy viên điều khiển cuộc kiểm thảo. Suốt bốn tiếng đồng hồ, anh ta tập trung gần hết anh em họp lại, tranh thủ mọi người, phát biểu chất vấn, truy bức về cái chuyện yêu đương không trong sáng của tôi, tới mức tôi hết chịu nổi. Tôi đành nhắm mắt đưa chân để sự việc kết thúc mau đi, để người ta đừng làm nhục tôi bằng cách quy chụp cho cái tội giấu giếm, không thành thật với tập thể, rồi muốn kỷ luật tôi sao thì kỷ luật. Tôi quyết định nhận cái tội mình chưa phạm ấy, nghĩa là cái hành động ăn trái cấm của Ađam, mà thực ra thì tôi chưa từng nếm. Kinh nghiệm qua các kỳ đấu đá liên chi hồ điệp dạy tôi rằng mày hãy cứ nhận tội đi, xong rồi người ta sẽ tha cho, bởi vì cái tội ấy khi người ta muốn mày phạm, dù mày chưa hề phạm đâu có quan trọng gì, miễn là để tập thể vỗ ngực cho rằng sự phân tích của mình từ hôm qua đến giờ là đúng. Đằng nào thì trước sau tôi cũng lấy Oanh. Không trước thì sau cũng sẽ xảy ra cái điều cuối cùng ấy cơ mà. ừ, xin phép Oanh, cứ cho tôi nói trước làm sau cái hành động yêu đương cuối cùng ấy để tập thể đừng truy tôi nữa. Rằng đồng chí cứ màn thưa che mắt thánh mãi sao, đã có gan yêu không trong sáng mà lại thiếu gan nhận à, dũng cảm lên một tí xem nào đồng chí Trần Hưng quý mến. Đấy toàn là những lời như vậy thôi, miệng mình nhỏ, còn miệng tập thể thì quá lớn, cãi làm sao cho lại. Thôi đằng nào cũng vậy cả, tôi quyết định nhận cái điều mình chưa phạm để tập thể hài lòng, để cho tôi mau mau thoát nạn, rồi muốn ra sao thì ra:

- Vâng, thưa các đồng chí, vì bản chất tiểu tư sản yếu đuổi hèn kém không đấu tranh nổi với bản thân mình, không thắng được cơn sóng dục vọng nổi lên đánh chìm con thuyền ý thức giai cấp, nên tôi đã mê muội quá đến mức sau khi hôn người yêu chảy máu môi, tôi đã đè cô ấy xuống bờ suối vắng mặc dù cô ấy phản đối. Tôi đã làm cái chuyện nhơ nhuốc đó với người yêu theo kiểu kẻ cướp, y như một tên đế quốc. Tôi xin thành thật nhận tội trước tổ chức, rất mong tập thể thông cảm và tha thứ cho tôi, vì đằng nào chúng tôi cũng sẽ cưới nhau làm vợ chồng.

Tôi nói chưa dứt lời đã gục đầu xuống để cầu mong lòng thương hại của cách mạng. Mọi người ồ cả lên, trố mắt kinh ngạc, gương mặt ai cũng đầy vẻ thỏa thuê, vui thích. Họ thay nhau phát biểu quy chụp mọi tội lỗi trên đời cho tôi, làm như chính vì chuyện yêu đương bậy bạ của tôi hôm đó mà kháng chiến nửa chừng phải bỏ dở, đành phải ký hiệp định Giơ-ne-vơ vậy. Người ta đã ghép tôi vào tội hủ hóa ghi lý lịch. Trời ơi, tôi tí nữa ngất xỉu. Trên đời này có cái tội hủ hóa với người yêu không nhỉ? Có lẽ đấy là bài học cay đắng nhất của tôi, về lòng chân thành trước tổ chức và tập thể. Tôi không sao cải chính được nữa. Kỷ luật là kỷ luật, không thể đùa với tổ chức và tập thể được nghe chưa, hỡi con người quá ấu trĩ vì sự thành thật đến mất mạng của mình. Tôi bước ra khỏi cuộc họp mà thấy đồi núi quay cuồng. Cây rừng Việt Bắc đổ ngổn ngang trong mắt tôi. Tôi quằn quại như con chim trong bão. Tôi căm thù mình vì đã mắc tội với Oanh, làm ô uế tình cảm thiêng liêng của nàng. Tôi, thằng Húng chó ăn ruồi, tên Trần Hưng hủ hóa bị kỷ luật ghi lý lịch. Ai bảo mày Hưng ơi, dại thì chết.