an buổi hầu chiều, mấy thầy thông thầy ký trong toà bố Cần Thơ kẻ trước người sau lần lượt ra cửa mà về, già thì bịt khăn đen, trẻ thì đội nón, song người nào cũng mặc áo dài, mang giày tây, nơi cánh tay lại có mang một cây dù hoặc đen hoặc trắng.

Thầy Bình ra sau hết, thầy mặc một cái áo địa minh lương, với một cái quần tây trắng ống rộng, đầu đội nón nỉ xám, chưn mang giầy tây vàng, thầy đứng tại cửa nhà hầu mà ngó, miệng có ngậm điếu thuốc, tướng mạo đẹp đẽ mà lại nghiêm nghị.

Hương thân Ðáng ở trên Bình Thủy, đương đứng dựa bên một cỗ xe ngựa đậu ngoài đường, vừa ngó thấy thầy thì lật đật đi vô, chắp tay cúi đầu vừa xá vừa nói :

- Bẩm thầy, anh Xã cậy tôi đem xe xuống rước thầy. Vậy xin mời thầy ra đi.

Thầy Bình gật đầu rồi thủng thẳng đi theo Hương thân Ðáng mà ra đường. Tới chỗ xe đậu, thầy đứng ngắm con ngựa và hỏi Hương thân:

- Ngựa tốt quá hả. Có chứng hay không vậy?

- Bẩm, không. Rước thầy mà đâu dám bắt ngựa chứng, rủi ro rồi dễ gì hay sao. Mời thầy lên xe.

- Ừ, nếu ngựa không chứng thì được, chớ ngựa chứng đi hiểm nghèo lắm.

Thầy Bình lên xe với Hương thân Ðáng, rồi người đánh xe nắm cương giục ngựa chạy lên đường Bình Thủy.

Thầy hỏi Hương thân:

- Tôi mới đổi lại, nên chưa biết làng nào hết. Ðây lên Bình Thủy bao xa?

- Bẩm, gần …. Chừng ba bốn ngàn thước.

- Nhà chú Xã có đám gì mà hôm qua chú xuống ân cần mời tôi dữ vậy?

- Bẩm, bữa nay chú có cúng cơm cho bà già chú. Chú nói thầy đổi lại mấy tuần mà làng chưa có dịp gì đãi thầy, nên nay có dịp cúng cơm, chú mời thầy lên chơi cho biết nhà.

- Có mời thầy cai, thầy phó hay không?

- Bẩm không. Chú Xã mời một mình thầy với ít vị hương chức trong làng mà thôi. Bẩm, tôi xin lỗi thầy, không biết gốc gác thầy phải ở Cái Dầu, trên Long Xuyên hay không?

- Phải. Sao chú biết?

- Bẩm, cách ba bữa rày tôi đi lên Cái Dầu, tôi nghe người ta nói, nên tôi mới biết. Bẩm, tôi đây có bà con với thầy.

- Ủa! Bà con sao đó?

- Bẩm, tôi kêu bà cụ hồi trước đó bằng dì. Bà cụ với bà thân của tôi là chị em một đầu ông cố.

- Phải. Hồi trước tôi nghe bà già tôi nói gốc gác ở Cần Thơ, chắc là Bình Thủy chớ gì.

- Bẩm phải.

- Hồi nhỏ tôi mắc học. Mấy năm nay học xong rồi, thì tôi mắc làm việc trên Sài Gòn, phần thì ông già bà già tôi khuất hết, nên tôi không có về Cái Dầu nữa. Tại vậy tôi không biết người bà con nào hết.

- Tôi nghe trên Cái Dầu họ nói tôi mừng quá. Dì tôi tuy khuất rồi, mà còn được như vậy, thì cũng đáng gọi là có phước. Tôi vái thầy ở Cần Thơ luôn luôn cho tới già đặng làng tổng họ nhờ.

- Làm việc nhà nước nay ở chỗ nầy, mai dời đi chỗ khác, làm sao ở hoài đây cho được.

- Tôi thấy có nhiều thầy thông ở một chỗ hoài có đổi đâu. Thầy ở đây ít năm chắc thầy giàu.

- Làm sao giàu được?

- Ở đây khá lắm. Tỉnh giàu, hương chức biết ơn nghĩa, mà dân cũng dễ chịu.

- Chú làm sao cho tôi giàu thì chú làm thử coi.

- Nếu thầy muốn thì có khó gì đâu.

- Làm giàu ai lại không muốn.

- Ðược để thủng thẳng rồi sẽ tính.

Xe lên tới Bình Thủy, đậu trước nhà Xã trưởng Tồn. Mấy tòa nhà ngói đồ sộ, ngoài có hàng rào xây gạch, sân có để kiểng vật đủ thứ. Mặt trời vừa mới lặn mà trong nhà đèn đốt sáng trưng. Thầy Bình bước xuống xe thì đã có Xã trưởng Tồn, Hương cả Hạt với ba bốn vì Hương chức khác ra cửa tiếp rước mời vô nhà. Thầy Bình ngồi giữa với Hương cả, còn mấy vị hương chức khác thì ngồi tại bàn bên tay mặt chớ không đám ngồi chung.

Xã Tồn pha rượu khai vị mà mời thầy Bình uống và nói:

- Thầy Thông chiếu cố nên đến nhà tôi, thiệt tôi mừng không biết chừng nào, xin thầy dùng chút rượu khai vị rồi lát nữa ăn cơm.

- Tôi ít ưa đi đám tiệc. Thầy chú có lòng mời cứ theo năn nỉ hoài, nên tôi mới đi đây.

- Thầy đổi lại mấy tuần rồi, mà làng tôi chưa mời ăn cơm được, thiệt hổm nay Hương chức ái ngại hết sức.

- Hương chức có đi lễ ra mắt tôi rồi, vậy cũng đủ, cần gì phải đãi tiệc.

- Anh em tôi muốn mời thầy lên làng chơi cho biết.

- Quan lớn Chánh hay đi viếng làng, để rồi tôi đi với ngài, tự nhiên tôi sẽ biết mấy làng, có gấp gì.

- Thầy nhỏ tuổi, lại vừa mới đổi xuống, mà tôi coi ý quan lớn Chánh yêu thầy quá, có chuyện gì cũng kêu thầy luôn luôn.

- Tôi đứng thông ngôn, tự nhiên tôi phải gần ngài luôn luôn, cái đó có gì lạ đâu.

- Bẩm thầy, không biết năm nay thầy được bao nhiêu tuổi?

- Tôi mới 24 tuổi.

- Tuổi còn nhỏ mà giỏi quá.

Ông cả Hạt bưng ly rượu mà uống, rượu nhểu ướt râu nên ông lấy khăn mà lau và hỏi:

- Bẩm, thầy làm ký lục mỗi tháng lãnh lương của nhà nước được bao nhiêu?

Hương thân Ðáng lật đật bước qua và nói :

- Bẩm Cả, thầy Thông đây là thông ngôn chánh ngạch chớ không phải ký lục như mấy thầy khác vậy đâu.

Mấy lời bợ đỡ ấy làm cho dịu bớt câu hỏi vô vị của ông Cả, lại làm cho thầy Bình vui vẻ, nên thầy chúm chím cười mà đáp giọng khiêm nhường rằng:

- Tôi mới thi đậu vô ngạch, nên lương còn ít lắm, mỗi tháng lãnh có vài chục.

Hương thân Ðáng nói :

- Bẩm thầy, mới thì ăn lương ít, mà trong mấy năm thầy lên chức Tri Huyện, Tri Phủ, lương mỗi tháng tới hai ba trăm lận chớ. Mà làm việc nhà nước có ai kể số lương đâu, đó là tiền đi xe, uống rượu mà chơi chớ làm giàu làm có được.

Thầy Bình càng thêm đắc ý nên uống cạn ly rượu rồi đứng dậy đi vòng quanh nhà mà coi bàn ghế đồ đạc. Thầy đi tới đâu cũng có Hương thân Ðáng đi theo sau lưng, vì chủ nhà mắc coi đặt bàn dọn tiệc. Thầy đi một vòng rồi bước ra sau mà coi kiểng. Nhờ trăng tỏ rạng, lại cũng nhờ đèn trong nhà giọi ra, nên ngoài sân sáng như ban ngày.

Thầy thấy hai bên phía tay mặt có một ngôi nhà tốt đẹp, thầy mới hỏi Hương thân:

- Bên nầy nhà của ai?

- Bẩm thầy, đó là nhà của bà Chủ Phận, cô ruột của anh Xã.

- Ông chủ đó còn ở trong hội tề hay là cựu?

- Bẩm, ông mất lâu rồi. Bà chủ có một người con gái mà chồng cũng chết rồi, nên bây giờ trong nhà có hai mẹ con mà thôi. Bẩm, bà chủ giàu lớn lắm, mỗi năm thâu góp gần 30 ngàn giạ. Trong nhà bây giờ có bạc nhiều mà đồ đạc thứ gì cũng tốt hết thẩy. Ðể ăn cơm rồi tôi mời thầy qua bển xem đồ chơi.

- Nhà đàn bà góa mình tới làm gì?

- Bẩm, không ngại gì. Nhà đó cũng như nhà anh Xã vậy. Ðể tôi cho hay trước, rồi lát nữa tôi dắt thầy qua đó một chút.

Xã Tồn dọn tiệc xong rồi mới ra sân mời thầy thông vô dùng cơm. Thầy thông ngồi ngang với ông Cả trên đầu bàn, còn Hương chức với chủ nhà ngồi tiếp phía dưới. Bữa cơm dọn rất xứng đáng, đồ ăn món nào cũng ngon, lại Xã Tồn và Hương thân Ðáng ân cần mời thầy thông từ món.

Vì Hương thân Ðáng đã có nói nhỏ hồi nãy, nên chừng ăn cơm uống nước rồi, Xã Tồn mới mời thầy thông đi qua nhà bà Chủ chơi cho biết. Hương thân với Xã trưởng đi theo thầy mà thôi, còn mấy ông Hương chức kia thì ở ngay tại nhà.

Bên nhà bà Chủ Phận đã mở cửa đốt đèn sẵn rồi, thầy thông vừa bước lên thềm, thì bà chủ với người con gái của bà là cô Hương tiếp chào và mời khách vô nhà.

Cô Hương rót ba tách nước trà rồi kêu con nhỏ ở mà biểu bưng lại để trước mặt mỗi người khách. Cô mở tủ lấy một gói thuốc điếu rồi bổn thân đem lại để trên cái dĩa bằng đồng và mời thầy thông.

Ðồ đạc trong nhà thiệt là tốt, nhưng mà sự tốt của đồ đạc không bằng sắc đẹp của cô Hương; bởi vậy thầy Bình cứ nhìn cô hoài, lúc cô đứng rót nước thì ngó chung hình dung đề đạm, lúc cô để gói thuốc thì ngó bàn tay dịu nhỉu.

Bà Chủ ngồi trên phía ghế trong, bà mời thầy thông uống nước và hỏi:

- Tôi nghe nói thầy thông mới đổi lại vậy mà dọn nhà cửa xong rồi hay chưa?

- Thưa, tôi mướn phố được rồi, nhưng đồ đạc mua chưa kịp, nên có lẽ tuần sau tôi mới dọn.

- Nếu vậy thì hổm nay thầy ở đâu?

- Tôi ở đậu nhà của một thầy ký làm trong Tòa bố.

- Thầy đến nhà thăm tôi, thiệt tôi cám ơn lắm. Ðể thầy dọn nhà rồi tôi sẽ xuống thăm.

Hương thân Ðáng nói:

- Bà chủ đây có điền đất nhiều, nên xuống Tòa bố mà hầu thường lắm.

Thầy thông gật đầu nói:

- Bà có việc gì cứ cho tôi hay; tôi sẽ hết lòng mà giúp bà.

Bà chủ nói:

- Tôi rất cám ơn thầy. Tôi có ruộng đất chút ít, nên có chuyện hoài. Ngặt trong nhà không có đàn ông bởi vậy có nhiều khi tôi bối rối hết sức. Hồi trước thằng Xã nó rảnh, có việc gì tôi cậy nó làm giùm. Từ ngày nó ra làm làng, nó mắc lo thâu thuế, có rảnh đâu mà cậy mượn nó được nữa.

Hương thân Ðáng nói:

- Thưa bà, có việc gì bà sai cô Hai đây đi cũng được, bà đi làm chi cho nhọc lòng.

- Nó mắc con, nó có nói đi đâu được. Phần thì nó khờ quá, nó hiểu việc gì đâu.

- Dể hôn! Cô Hai tháo việc lắm chớ. Tại bà không sai cô đi, nên cô cứ ở nhà hoài. Có việc gì bà sai cô đi thử một lần coi cô làm xong hay không mà.

Cô Hương đứng đằng xa cười và nói:

- Thuở nay tôi chưa có đến quan mà hầu lần nào, đến đó tôi thấy mặt quan tôi quýnh, chắc tới nói lộng cộng rồi hư việc hết.

Thầy Bình thấy miệng cô cười rất có duyên, lại nghe giọng có nói rất lảnh lót, thầy muốn ghẹo cho cô nói nữa, nên thầy nói:

- Quan cũng là người ta như mình. Mình có việc nên đến cầu người phân xử. Mình có tội gì mà sợ.

- Ðể khi nào có việc tôi đi hầu thử một lần coi.

- Hễ cô xuống tới, xin cô bảo bếp hầu cho tôi biết trước.

- Tôi sẽ vưng theo lời thầy dạy.

Thầy Bình nghe đồng hồ gõ 10 giờ, nên thầy đứng dậy từ mà về. Bà Chủ với cô Hương đi theo sau mà đưa ra thềm.

Xã Tồn kêu người nhà biểu dắt ngựa thắng xe, rồi cũng cậy Hương thân Ðáng đưa thầy thông về Cần Thơ.