nne ngồi với Ruby Gillis trong vườn nhà Gillis sau khi ngày đã rón rén lướt qua rồi biến mất. Đó là một buổi chiều hè ấm áp mơ màng. Thế giới rực rỡ với đủ các loài hoa. Sương mờ bảng lảng khắp những thung lũng nhàn rỗi. Nẻo rừng được những bóng râm tô điểm, hoa cúc tây tím ngát phủ khắp cánh đồng.

Anne từ bỏ chuyến đi chơi dưới ánh trăng đến bờ biển White Sands để ở lại suốt buổi tối với Ruby. Cô đã trải qua nhiều buổi tối mùa hè như vậy, mặc dù cô thường tự hỏi làm vậy có ích gì, và đôi khi trở về nhà, quyết định rằng cô không thể đến thăm bạn một lần nào nữa.

Ruby càng lúc càng tái nhợt khi mùa hè úa tàn; cô không nhận dạy ở trường White Sands nữa - “cha cô nghĩ tốt nhất cô không nên đi dạy trước năm mới” - và món đồ thêu cô ưa thích càng lúc càng hay rời khỏi đôi tay đã trở nên quá mệt mỏi. Nhưng cô luôn luôn vui vẻ, luôn luôn hy vọng, luôn luôn huyên thuyên tâm sự về các chàng trai theo đuổi, về những ganh đua và thất vọng của họ. Điều này khiến cho những cuộc viếng thăm trở nên khó chịu đựng nổi đối với Anne. Những gì từng là ngớ ngẩn hay buồn cười giờ trở nên khủng khiếp, chẳng khác gì thần chết đang lấp ló sau lớp mặt nạ cuộc sống gắng sức đeo lên. Nhưng Ruby dường như càng trở nên phụ thuộc vào cô và chỉ cho cô về khi cô hứa sẽ sớm quay lại. Bà Lynde làu bàu phàn nàn khi Anne đến thăm bạn quá thường xuyên, và tuyên bố cô sẽ bị lây bệnh phổi cho mà xem; ngay cả bà Marilla cũng bị dao động.

“Mỗi lần đến thăm Ruby về, trông cháu có vẻ khá mệt mỏi,” bà nhận xét.

“Thật buồn và đáng sợ,” Anne hạ giọng. “Ruby dường như chẳng hề nhận ra bệnh trạng của mình. Thế nhưng không hiểu sao cháu lại cảm thấy bạn ấy cần giúp đỡ - khát khao được giúp đỡ - cháu muốn giúp bạn ấy nhưng không thể. Suốt thời gian bên bạn ấy, cháu cảm thấy như đang nhìn bạn ấy vật lộn với một kẻ thù vô hình, cố đẩy lùi nó bằng tất cả sức lực yếu ớt mà bạn ấy có. Đó là lý do tại sao cháu lại có vẻ mệt mỏi mỗi khi về nhà.”

Nhưng đêm nay Anne không cảm thấy điều đó một cách rõ rệt nữa. Ruby yên lặng một cách kỳ lạ. Cô chẳng đề cập một tiếng nào về các bữa tiệc, cuộc đi dạo, áo váy và các “chàng trai”. Cô nằm trên võng, khung thêu hững hờ để bên người, một tấm khăn choàng trắng khoác quanh bờ vai mảnh mai. Những bím tóc dài vàng óng của cô - ôi, Anne từng biết bao ghen tỵ với những bím tóc tuyệt đẹp đó thời còn đi học! - buông thõng hai bên. Cô đã rút các ghim cài đầu ra - chúng làm đầu cô bị đau, cô nói vậy. Sắc đỏ viêm phổi tạm thời rời đi, khiến cô có vẻ xanh xao và nhỏ bé.

Mặt trăng nhô lên trên bầu trời ánh bạc, khiến vầng mây bao quanh sáng lên màu ngọc trai. Bên dưới, hồ nước lấp lánh trong ánh trăng huyền ảo. Bên ngoài khu đất nhà Gillis là nhà thờ cùng với nghĩa địa cũ kế bên. Ánh trăng chiếu sáng những bia đá trắng, khiến chúng nổi bật rõ ràng trên nền hàng cây tối sẫm đằng sau.

“Nghĩa địa dưới ánh trăng trông lạ biết bao!” Ruby đột nhiên lên tiếng. “Thật ma quái!” cô rùng mình. “Anne à, giờ thì chẳng còn bao lâu nữa tớ sẽ ra nằm ở đó. Cậu, Diana và tất cả những người còn lại vẫn sẽ tiếp tục cuộc sống, tràn đầy sinh khí - và tớ sẽ nằm đó - trong nghĩa địa cũ - chết cứng!”

Câu nói bất ngờ đó làm Anne sững sờ. Trong thoáng chốc cô không thể thốt nên lời.

“Cậu biết rồi mà, phải không?” Ruby khăng khăng.

“Ừ, tớ biết,” Anne hạ giọng đáp. “Ruby thân mến, tớ biết rồi.”

“Tất cả mọi người ai cũng biết cả,” Ruby cay đắng thốt lên. “Tớ biết chứ - tớ biết chuyện đó suốt mùa hè rồi, dẫu tớ cương quyết không đầu hàng. Và, ôi, Anne ơi” - cô vươn người kích động nắm chặt tay Anne, nói như van vỉ - “tớ không muốn chết. Tớ sợ chết.”

“Tại sao cậu lại sợ hả Ruby?” Anne lặng lẽ hỏi.

“Bởi vì... vì... ôi, tớ không sợ vì chuyện đi đến thiên đàng, Anne ạ. Tớ là thành viên của nhà thờ mà. Nhưng... tất cả sẽ rất khác. Tớ hết nghĩ này - lại nghĩ nọ - và rồi tớ trở nên sợ hãi - và... và... nhớ nhà. Thiên đàng hẳn là rất đẹp, đương nhiên rồi, Kinh Thánh nói như vậy mà - nhưng, Anne ơi, nó không phải là nơi tớ từng quen thuộc.”

Tâm trí Anne chợt lãng đi nhớ tới một câu chuyện buồn cười Philippa Gordon từng kể - chuyện về một ông già nào đó từng nói y hệt như vậy về thế giới tương lai. Lúc ấy nó có vẻ khá buồn cười - cô nhớ mình và Priscilla đã phá lên cười thế nào. Nhưng giờ thì câu nói đó chẳng có chút gì đáng cười khi thốt lên từ đôi môi tái nhợt run rẩy của Ruby. Thật buồn bã, bi thảm - và chân thật! Thiên đường không phải là nơi Ruby từng quen thuộc. Chẳng có gì trong cuộc sống vui vẻ phù phiếm hay trong những lý tưởng và nguyện vọng nông cạn của cô có thể giúp cô thích ứng với sự thay đổi lớn ấy, làm cho cuộc sống nơi thiên đàng trở nên bớt xa lạ, bớt chán ngán và không thực. Anne bất lực tự hỏi nên nói gì để giúp bạn. Cô có thể nói được điều gì đây? “Tớ nghĩ thế này, Ruby à,” cô ngần ngừ mở lời - bởi thật khó khăn cho Anne khi nói thành lời những suy nghĩ sâu thẳm trong trái tim, hoặc diễn đạt những ý tưởng mới đang chậm rãi hình thành trong tâm trí cô, về những bí ẩn vĩ đại của cuộc sống ở hiện tại và tương lai, khác hẳn tất cả những khái niệm ngây thơ thuở bé, và điều khó khăn nhất là truyền đạt chúng cho một người như Ruby Gillis - “tớ nghĩ rằng, có lẽ, những ý tưởng về thiên đàng của chúng ta là rất sai lầm - thiên đàng là gì và chúng ta có thể trông đợi được gì ở đó. Tớ không cho rằng nơi đó sẽ quá khác biệt với cuộc sống trên trái đất như đa số chúng ta hay tưởng tượng. Tớ tin rằng chúng ta sẽ tiếp tục sống, cuộc sống khá là giống cuộc sống hiện thời - và vẫn là chính bản thân mình - chỉ có điều, sẽ dễ dàng sống tốt hơn, và vươn tới tầm cao nhất. Tất cả mọi trở ngại và rắc rối sẽ được dẹp sạch, và chúng ta sẽ thấy rõ ràng mọi thứ. Đừng sợ, Ruby ạ.”

“Tớ không thể không sợ được,” Ruby thổn thức. “Cho dù những gì cậu nói về thiên đàng đều là thật - và cậu không thể chắc chắn mình hoàn toàn đúng - đấy có thể chỉ là trí tưởng tượng của cậu - cuộc sống nơi đó sẽ không hệt như xưa. Không thể nào. Tớ muốn tiếp tục sống ở đây. Tớ còn quá trẻ, Anne ạ. Tớ chưa sống hết cuộc đời của mình. Tớ chiến đấu hết sức vất vả để tiếp tục sống - nhưng chẳng có ích gì - tớ phải chết - và rời bỏ tất cả mọi thứ tớ yêu quý.” Anne ngồi đó chìm đắm trong nỗi đau không sao chịu đựng được. Cô không thể thốt ra những lời nói dối thiện ý; và tất cả những gì Ruby nói đều là một sự thật khủng khiếp. Cô quả thực phải rời bỏ mọi thứ mà cô yêu quý. Cô đã đặt mọi thứ mình trân quý lên mặt đất này; cô sống chỉ vì những điều nhỏ nhoi của cuộc sống - sẽ trôi qua theo thời gian - mà quên đi những thứ tuyệt vời sẽ tiếp tục vĩnh cửu, làm thành cầu nối giữa hai cuộc sống và giúp cho cái chết chỉ tựa như đi từ nơi ở này sang nơi ở khác - từ ánh chạng vạng đến bình minh rực nắng. Nơi ấy Thiên Chúa sẽ chăm lo cho cô - Anne tin là thế - Ruby sẽ trưởng thành - nhưng bây giờ đây, rõ ràng là linh hồn của cô bám chặt vào những thứ duy nhất mà cô hiểu và yêu thương, một cách mù quáng và bất lực.

Ruby tì tay nhỏm dậy và ngẩng đôi mắt xanh lơ tươi sáng mỹ lệ nhìn lên bầu trời lấp lánh ánh trăng.

“Tớ muốn sống,” cô nói, giọng run rẩy. “Tớ muốn sống như các cô gái khác. Tớ... tớ muốn kết hôn, Anne ạ - và... và... sinh những đứa con. Cậu biết tớ luôn luôn yêu quý trẻ con mà, Anne. Tớ không thể nói điều này với bất kỳ ai, trừ cậu. Tớ biết cậu hiểu. Và còn Herb đáng thương nữa - anh ấy... anh ấy yêu tớ và tớ yêu anh ấy, Anne ạ. Những người khác chẳng có ý nghĩa gì với tớ, nhưng anh ấy thì khác - và nếu tớ còn sống tớ sẽ là vợ anh ấy và hạnh phúc biết bao. Ôi, Anne, thật khó khăn quá.”

Ruby lại buông mình xuống gối và thổn thức không sao kìm nén được. Anne nắm chặt tay bạn trong nỗi thống khổ đầy cảm thông - sự cảm thông thầm lặng, có lẽ giúp được Ruby nhiều hơn những lời sáo rỗng lắp bắp; vì giờ đây cô đã bình tĩnh hơn và những giọt nước mắt đã ngừng rơi.

“Tớ mừng vì đã nói điều này với cậu, Anne ạ,” cô thì thầm. “Chỉ nói ra hết thôi cũng giúp được tớ nhiều lắm. Suốt mùa hè này, tớ rất muốn nói ra - mỗi khi cậu đến chơi. Tớ muốn tâm sự với cậu - nhưng tớ không thể. Dường như cái chết sẽ trở nên chắc chắn hơn nếu tớ nói rằng mình sắp chết, hay nếu bất kỳ ai nhắc tới hay gợi ý tới nó. Tớ không muốn nhắc tới, hoặc thậm chí nghĩ tới nó. Ban ngày, khi có mọi người vây quanh và tất cả mọi thứ đều thật vui vẻ, chẳng mấy khó khăn để tránh nghĩ tới cái chết. Nhưng đêm đến, khi tớ không ngủ được - cảm giác rất đáng sợ, Anne ạ. Khi đó, tớ không thể thoát khỏi nó. Thần chết cứ đến và nhìn chằm chằm vào mặt tớ cho đến khi tớ sợ đến mức muốn gào lên.”

“Nhưng giờ thì cậu sẽ không sợ hãi nữa, phải không Ruby? Cậu sẽ dũng cảm, và tin rằng mọi thứ sẽ tốt đẹp thôi.”

“Tớ sẽ thử. Tớ sẽ suy nghĩ về những gì cậu đã nói, và cố gắng tin vào chúng. Và cậu sẽ thường xuyên đến chơi những lúc có thể, phải không Anne?”

“Ừ, bạn yêu dấu ạ.”

“Sẽ... sẽ không còn bao lâu nữa đâu, Anne ạ. Tớ chắc chắn mà. Và tớ muốn gặp cậu hơn bất kỳ ai khác. Tớ luôn luôn thích cậu nhất trong tất cả các cô gái từng học chung. Cậu chẳng bao giờ ghen tỵ, ích kỷ, như một vài người khác. Em White tội nghiệp đến thăm tớ hôm qua. Cậu có nhớ Em và tớ từng chơi thân suốt ba năm ròng thời đi học không? Và rồi bọn tớ cãi nhau dịp trường tổ chức buổi hòa nhạc. Kể từ đó bọn tớ chả thèm nói chuyện với nhau. Ngớ ngẩn quá phải không. Giờ đây những thứ như thế thật ngớ ngẩn quá. Nhưng hôm qua Em và tớ đã làm hòa ngay. Cậu ấy nói lẽ ra cậu ấy làm hòa từ nhiều năm trước rồi, chỉ có điều cậu ấy nghĩ rằng tớ sẽ không đồng ý. Và tớ không bao giờ nói chuyện với cậu ấy bởi vì tớ chắc chắn là cậu ấy sẽ không nói chuyện với tớ. Người ta hiểu lầm nhau nhiều lúc thật kỳ lạ phải không Anne?”

“Hầu hết các vấn đề trong cuộc sống đều bắt nguồn từ sự hiểu lầm, tớ nghĩ thế,” Anne đáp. “Giờ tớ phải đi đây, Ruby. Trễ rồi - và cậu không nên dầm sương.”

“Cậu sẽ lại đến thăm tớ sớm nhé.”

“Ừ, sớm thôi. Và nếu có bất cứ điều gì tớ có thể làm để giúp cậu, tớ sẽ rất sẵn lòng.”

“Tớ biết. Cậu đã giúp tớ rồi. Giờ thì chẳng có gì quá sức kinh khủng nữa. Ngủ ngon nhé, Anne.”

“Ngủ ngon, bạn thân yêu.”

Anne chầm chậm đi bộ về nhà dưới ánh trăng. Buổi tối hôm nay đã thay đổi điều gì đó trong cô. Cuộc sống nhuốm một ý nghĩa mới, một mục đích sâu sắc hơn. Bề ngoài thì nó vẫn tiếp tục y như cũ; nhưng nơi sâu thẳm nhất đã được khuấy động. Sau này cô sẽ không thể giống như Ruby phù phiếm đáng thương. Khi đi tới cuối cuộc đời này, cô sẽ không để mình đối diện với cuộc sống tiếp theo trong nỗi khủng hoảng đến co rúm người trước thứ gì đó hoàn toàn xa lạ - thứ mà những suy nghĩ, lý tưởng và khát vọng thường ngày không thể giúp cô thích nghi được. Những điều nhỏ nhặt của cuộc sống, dẫu từng cái đều ngọt ngào và tuyệt vời, không phải là mục đích sống; chúng ta luôn phải tìm kiếm và vươn tới những lý tưởng cao thượng nhất; cuộc sống nơi thiên đàng phải được bắt đầu ngay từ trên trái đất này.

Lời chào tạm biệt trong khu vườn nhà Ruby cũng là lời vĩnh biệt. Anne không bao giờ gặp lại Ruby lần nào nữa. Đêm hôm sau, Hội Cải tạo Làng quê tổ chức tiệc chia tay với Jane Andrews trước khi cô này khởi hành đi miền Tây. Và, trong khi những đôi chân nhẹ nhàng nhảy múa, những đôi mắt lấp lánh khúc khích cười và những cuộc nói chuyện tầm xàm diễn ra vui vẻ, một linh hồn ở Avonlea nhận được lời gọi không thể nào bỏ qua hay né tránh. Sáng hôm sau, tin đồn truyền từ nhà này sang nhà nọ rằng Ruby Gillis đã qua đời. Cô đã ra đi trong giấc ngủ, không đau đớn và bình thản, và khuôn mặt cô đọng lại một nụ cười - cứ như cuối cùng, thần chết đã đến như một người bạn tốt bụng, dẫn cô qua ngưỡng cửa, thay vì bóng ma xám xịt mà cô từng sợ hãi.

Bà Rachel Lynde nhấn mạnh sau lễ tang rằng Ruby Gillis là thi hài đẹp nhất mà bà từng thấy. Vẻ mỹ lệ của cô, khi cô nằm đó, mặc tuyền một màu trắng, giữa những bông hoa thanh tú mà Anne đặt xung quanh, được nhớ đến và nhắc tới trong nhiều năm liền ở Avonlea. Ruby vẫn luôn xinh đẹp; nhưng sắc đẹp của cô thuộc về trái đất này, quá trần tục; có vẻ gì đó láo xược như thể đang cố khoe khoang trước mắt người nhìn; linh hồn chưa bao giờ chiếu sáng lấy nó, trí tuệ chưa bao giờ tôi luyện nó. Nhưng thần chết đã chạm vào sắc đẹp của cô và thần thánh hóa sắc đẹp đó, rút ra những hình mẫu tao nhã và đường nét tinh khiết chưa bao giờ được nhìn thấy khi trước - những điều mà cuộc sống, tình yêu, nỗi buồn to lớn và niềm vui sâu sắc của người phụ nữ trưởng thành có thể sẽ mang đến cho Ruby nếu cô còn sống. Anne, qua làn nước mắt, nhìn xuống người bạn chơi cùng thuở thơ ấu, nghĩ rằng mình đã thấy được gương mặt mà Thiên Chúa muốn ban cho Ruby, và luôn luôn nhớ đến bạn với gương mặt ấy.

Bà Gillis gọi Anne vào một căn phòng trống trước khi đám tang rời nhà, và đưa cho cô một gói nhỏ.

“Ta muốn cháu giữ cái này,” bà nức nở. “Ruby hẳn là muốn tặng cho cháu. Đó là tấm lót bàn thêu ren mà nó đang làm dở. Vẫn chưa hoàn thành đâu - kim khâu vẫn còn cắm như khi những ngón tay nhỏ bé yếu ớt của nó đặt xuống lần cuối cùng, buổi chiều trước khi nó qua đời.”

“Lúc nào cũng có việc gì đó dở dang còn sót lại,” bà Lynde thốt lên nước mắt rưng rưng. “Nhưng tôi cho rằng luôn luôn có ai đó tiếp tục hoàn thành phần dang dở ấy.”

“Thật khó khăn biết bao khi ý thức được một người mà chúng ta thật quen thuộc lại có thể thực sự ra đi,” Anne nói khi cùng đi về nhà với Diana. “Ruby là bạn học đầu tiên của chúng ta ra đi. Từng người một, sớm hay muộn, tất cả chúng ta sẽ phải nối gót.”

“Ừ, tớ cũng nghĩ thế,” Diana hơi lúng túng. Cô không muốn nói về điều đó. Cô thích bàn tán về các chi tiết của đám tang hơn - chiếc hòm bọc nhung trắng lộng lẫy mà ông Gillis đòi bằng được cho Ruby - “nhà Gillis lúc nào cũng phô trương khoe của, ngay cả trong đám tang,” bà Rachel Lynde đã tuyên bố - khuôn mặt buồn bã của Herb Spencer, nỗi đau cuồng loạn không kiểm soát nổi của một trong các em gái Ruby - nhưng Anne không chịu nói về những việc này. Dường như cô chìm đắm trong một cơn mơ khiến Diana cảm thấy thật cô đơn khi chẳng thể thấu hiểu và chia sẻ.

“Ruby Gillis là một cô gái vui tính thích cười,” Davy đột nhiên lên tiếng. “Nơi thiên đàng cô ấy có cười nhiều như ở Avonlea không hở cô Anne? Cháu muốn biết.”

“Ừ, cô nghĩ rằng Ruby sẽ cười rất nhiều,” Anne đáp.

“Ôi, Anne,” Diana phản đối với một nụ cười khá gượng.

“À, sao lại không chứ, Diana?” Anne nghiêm túc hỏi. “Cậu nghĩ rằng chúng mình sẽ không bao giờ cười nơi thiên đàng sao?”

“Ồ... tớ... tớ không biết,” Diana lắp bắp. “Dường như không ổn lắm thì phải. Cậu biết đấy, cười to trong nhà thờ thì thật là kỳ cục.”

“Nhưng thiên đàng sẽ không giống như nhà thờ mà - ít nhất là không phải luôn luôn giống,” Anne phản bác.

“Cháu hy vọng thiên đường không giống nhà thờ,” Davy nhấn mạnh. “Nếu giống thì cháu chẳng đi đâu. Nhà thờ chán đến phát khiếp được. Dù sao thì cháu còn lâu lâu lắm mới đi đến đó. Cháu định sống ít nhất là một trăm tuổi, như ông Thomas Blewett ở White Sands ấy. Ông ấy nói rằng mình sống rất lâu vì hay hút thuốc, thuốc lá giết sạch hết vi trùng. Cháu có thể hút thuốc sớm được không hở cô Anne?”

“Không, Davy ạ, cô hy vọng cháu sẽ không bao giờ sử dụng thuốc lá,” Anne lơ đãng đáp.

“Vậy thì cô sẽ cảm thấy thế nào nếu đám vi trùng giết chết cháu đây?” Davy hỏi.