aris - Saigon - Hanoi, một cuốn sách quý, nên đọc và cần đọc."

Năm 1991, tôi sang Pháp làm công tác nghiên cứu dịch thuật văn học bên cạnh Viện Quốc gia Văn minh và Ngôn ngữ học phương Đông Paris (INALCO). Tôi hân hạnh được Tiến sĩ Thu Trang giới thiệu tôi với nhà sử học lớn của Pháp, Philippe Devillers, Giám đốc Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu khoa học (CNRS), chuyên theo dõi viết về Lịch sử cận đại và hiện đại Việt Nam.

Đồng cảm sâu sắc, ông đã tin tưởng giao phó cho tôi dịch và xuất bản cuốn sách của ông, Paris - Saigon - Hanoi, tài liệu mật của các Bộ Quốc phòng, Ngoại giao và Pháp quốc hải ngoại của nước Pháp liên quan đến cuộc chiến tranh Pháp-Việt giai đoạn 1944-1947. Nó phản ánh một tấn bi kịch lớn đã diễn ra trong thực tế khách quan của lịch sử, với một ngòi bút cố gắng khách quan nhưng không giấu nổi tấn bi kịch thứ hai cũng tồn tại mãnh liệt trong tâm hồn và ý thức của người viết. Phải dũng cảm lắm, phải cao thượng lắm mới dung hoà nổi trong cùng một cuốn sách tấm lòng yêu nước của một công dân luôn luôn thúc đẩy phải đồng tâm nhất trí với đồng bào mình và ý thức tôn trọng sự thực của một nhà viết sử. Philippe Devillers đã dung hoà được hai mặt dó. Cuốn Paris - Saigon - Hanoi là trí tuệ, là nghị lực là tâm huyết của tác giả. Nó đòi hỏi người dịch cũng phải mang tất cả tâm huyết và lòng dũng cảm của mình ra để chuyển nguyên vẹn đến tận tay bạn đọc Việt Nam, dân tộc Việt Nam, món quà hữu nghị vô giá của nhà sử học Pháp, cuốn “Paris - Saigon - Hanoi cho mọi người được đọc.

Trong lần xuất bản đầu tiên, năm 1993, ba nghìn bản đã được tiêu thụ hết chỉ trong vòng vài tháng. Nhiều bạn đọc, nhất là ở miền Bắc, kể cả Hà Nội, Hải Phòng, không mua được, đã đề nghị tái bản. Bởi đây là món quà của tình hữu nghị chân thành cho tất cả bạn đọc Việt Nam, cho nên ai cũng muốn có phần của mình, cùng chia sẻ niềm tự hào được thấy hiện lên qua cuốn sách cái dũng khí của dân tộc Việt Nam mà Bác Hồ là một tiêu biểu sáng ngời.

Trước một kẻ thù giả dối, xảo quyệt, mạnh gấp trăm lần về vũ khí; Bác vẫn khẳng định lập trường yêu nước sắt thép của mình bằng những lời lẽ, lạ thay, luôn luôn mặn nồng tình nghĩa, chân thực, thiết tha:

“Với những người đàn ông và những phụ nữ Pháp yêu công lý và tự do, hiểu biết và bảo vệ nguyện vọng của chúng tôi, với những người đàn ông và phụ nữ đó, thật sự là những chiến sĩ ưu tú nhất bảo vệ lợi ích chân chính của nước Pháp và của Liên hiệp Pháp, tôi xin gửi lời cảm ơn nồng nhiệt chân thành. Tôi kêu gọi nhân dân Pháp hãy làm cho cuộc chiến tranh huynh đệ ấy sớm chấm dứt, cho Năm Mới 1947 mang lại hoà bình và hữu nghị giữa hai nước Pháp và Việt Nam... Tôi cũng xin gửi lời Chúc mừng Năm Mới đến Ngài Bộ trưởng Marius Moutet mà tôi mong muốn sẽ được hân hạnh có một cuộc gặp gỡ tại Hà Nội...”

(Thư Hồ Chủ tịch gửi Marius Moutet ngày 1/1/1947)

“Một lần nữa, chúng tôi trịnh trọng tuyên bố rằng dân tộc Việt Nam chỉ mong muốn một điều là thống nhất và độc lập trong Liên hiệp Pháp và chúng tôi cam kết tôn trọng những quyền lợi kinh tế và văn hóa của Pháp tại Việt Nam...”

(Trích thư Hồ Chủ tịch gửi Thủ tướng Ramadier, ngày 21/3/1947)

Ngày 19/4 Bác Hồ lại viết thư cho Chính phủ Pháp:

“… Để chứng minh sự gắn bó chân thành của Việt Nam đối với hoà bình và tình hữu nghị của nó đối với nhân dân Pháp, Chính phủ Việt Nam đề nghị với Chính phủ Pháp chấm dứt ngay tức thời mọi hành vi chiến tranh và mở ngay những cuộc đàm phán nhằm đi đến một giải pháp hoà bình cho cuộc xung đột...”

(Paul Mus: Tôi đã gặp Hồ Chí Minh (J’ai rencontré Hồ Chí Minh), báo Người Bình Dân (Le Populaire) số ra ngày 9-6-1947)

Tưởng Hồ Chủ tịch đã có phần xuôi chiều, “Cao ủy mới Bollaert - tác giả viết tiếp - và tướng Valluy đặt ra cho cuộc ngưng chiến do Chính phủ Việt Nam đề nghị những điều kiện hết sức hà khắc. Vậy là nhiệm vụ thăm dò của giáo sư Paul Mus đã biến thành một cuộc trao đổi tối hậu thư để rồi nhận một câu trả lời đã trở thành lịch sử của Hồ Chí Minh (ngày 12/5):

“Nếu chúng tôi chấp nhận những điều kiện đó, chúng tôi sẽ là những kẻ hèn nhát. Trong Liên hiệp Pháp không có chỗ cho những tên hèn nhát”.

(Paul Mus: Tôi đã gặp Hồ Chí Minh (J’ai rencontré Hồ Chí Minh), báo Le Populaire, số ra ngày 29-6-1947)

Và bao nhiêu đoạn trích khác để lại một ấn tượng đẹp tươi về cái trí tuệ thông minh tuyệt vời, về cái chí khí và cái nghị lực sắt thép phi thường được diễn đạt qua một ngôn ngữ bình dị, trong sáng và thân mật, và đẹp nhất là tấm lòng của Bác luôn luôn thiết tha gắn bó thịt xương với nước với dân mình cũng như với bè bạn năm châu.

Cảm ơn biết bao Nhà sử học Philippe Devillers đã để lại trong lòng người dân Việt Nam, bên cạnh những hình ảnh xấu xí đáng kinh tởm của chủ nghĩa thực dân hỗn xược, xảo quyệt, lỗi thời, là những hình ảnh đẹp tươi không bao giờ quên được của một dân tộc anh hùng, nhân nghĩa, trung thực, thuỷ chung, mấy ngàn năm không ngừng đấu tranh cho độc lập, thống nhất đất nước, cho hạnh phúc và tiến bộ của nhân dân, cho dân chủ, hòa bình và hữu nghị, trong đó hình ảnh trung tâm đẹp nhất là hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu, người con vĩ đại của dân tộc anh hùng...

Một lần nứa, tôi chân thành cảm tạ Nhà sử học Philippe Devillers, Tiến sĩ sử học Thu Trang, Nhà xuất bản Gallimard, Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam, Tổng lãnh sự quán tại Thành phố Hồ Chí Minh, cùng Nhà xuất bản tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh và ông Vũ Hùng, đã giúp đỡ vật chất và tinh thần cho cuốn Paris - Saigon - Hanoi đến được tận tay đông đảo bạn đọc xa gần, trong nước cũng như ngoài nước, với tư cách là món quà hữu nghị rất đáng trân trọng của Tác giả.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 14 tháng 7 măm 2003

Dịch giả: Hoàng Hữu Đản