úc vừa mới đứng dậy được, các cậu bé hơi lúng túng, nhưng sau đó các cậu cảm thấy trạng thái mới có phần thú vị nữa là đằng khác. Giữ được thăng bằng trên bãi cỏ trơn như mỡ ấy thì thật là khó, nhưng khéo léo một chút thì cũng được. Ma sát không biến mất hẳn, mà chỉ giảm bớt hàng trăm lần, có khi đến hàng nghìn lần. Chỗ đất ẩm bình thường nhất cũng trở nên trơn như băng. Các cậu bé thoạt tiên bám chặt lấy cỏ mà bò, thỉnh thoảng cỏ lại tuột ra khỏi tay. Cứ thế, các cậu đến được một thửa ruộng khoai tây. Ở đây dễ đứng hơn, vì có thể ấn chân sâu xuống luống.

- Ấn mạnh gót vào, các cậu! - Vytka ra lệnh.

- Nói cứ như là thánh ấy! Cậu đi giày bát kết thì được, còn tớ đi dép thì cứ trượt hoài! - Alek rên rỉ.

- Thế thì cởi hẳn dép ra có được không?

- Tớ không quen đi chân không, đau lắm.

- Đã thấy thế nào là mất lực ma sát chưa?

- Không sao đâu, các cậu ạ. Chẳng qua là vì bọn mình vẫn chưa quen đấy thôi. Các nhà du hành vũ trụ lúc đầu cũng khó quen với trạng thái không trọng lượng. Điều cốt yếu là cố mà giữ thăng bằng… - Vytka không chú ý đến cử động của mình nên vừa nói đến đấy, đã lăn kềnh vào một bụi khoai tây.

- Điều cốt yếu là phải giữ được thăng bằng lúc cậu ngã! - Yashka khuyên, nhưng bản thân cậu ta lại phải ngồi thụp xuống đất ngay, vì chiếc thắt lưng của cậu bị bung ra và cái quần dài bị tuột xuống quá mức có thể cho phép. Cái khóa cài ở thắt lưng lại cấu tạo trên cơ sở của chính lực ma sát.

- Chẳng biết quái gì mà cứ bấm nút lung tung!

- Tớ làm sao biết được nó lại sinh ra chuyện thế này. Tớ cứ ngỡ là người ta đánh lừa bọn mình.

- Đã thấy "người ta đánh lừa" chưa. Kéo quần lên đi! - Vytka nói.

- Cậu kéo lên thì có! Quần cậu cũng…

Lúc đó, bác tài chui ra khỏi chiếc xe bị mắc vào đống cát, đặt chân xuống đường. Thoạt tiên, bác ta cũng bối rối như các cậu bé, hoàn toàn không hiểu chuyện gì đã xảy ra. Chiếc xe hơi bỗng nhiên ngoặt sang bên đường, không sao lái được nữa, bộ ly hợp cũng không làm việc, và lúc bác tài dận phanh (thắng), bác ta có cảm tưởng chiếc xe dường như không có phanh. Chiếc xe hoàn toàn không điều khiển được, và nếu không có đống cát ẩm bên đường thì có trời biết nó sẽ theo quán tính mà lao đến tận đẩu tận đâu.

Lúc chui ra khỏi xe, bác tài nhờ nắm được cửa xe nên không bị ngã sóng soài ra đường. Điều đầu tiên làm bác ta kinh ngạc là chiếc xe đứng yên trong khi các bánh xe vẫn quay tít và lại quay về các phía khác nhau! Động cơ vẫn chạy với những vòng quay lớn.

Nếu các cậu bé đã được chuẩn bị phần nào về chuyện ma sát có thể biến mất thì đối với bác tài, chuyện đó lại hoàn toàn bất ngờ. Bác ta thậm chí không thể hiểu được chuyện gì đã xảy ra và cố vắt óc nghĩ ra tất cả những nguyên nhân có thể dẫn đến sự hỏng máy. Thoạt tiên, chiếc xe bị ngoặt sang bên đường, như ở trên đường có đổ dầu. Chuyện đó thỉnh thoảng cũng xảy ra và lúc bấy giờ ở những nơi như thế, xe thường trượt như đi trên dầu vậy. Nhưng sau đó phanh lại không ăn và bộ ly hợp lại không làm việc - điều này đã là khó hiểu. Đến khi thử chui ra khỏi xe, bác tài cảm thấy mọi thứ đều trơn tuột, thì lúc ấy bác hoàn toàn bối rối.

Thận trọng vịn tay vào thân xe và cố không để ngã, bác tài đi đến phần trước chiếc xe và nâng nắp xe lên. Từ dưới nắp xe lập tức bốc ra một đám hơi nước. Từ bộ tản nhiệt, nước sôi sùng sục. Bác tài không muốn lại phải mở một cuộc hành trình vất vả dọc chiếc xe để hãm máy và bác ta quyết định làm một cách đơn giản là dứt cái dây dẫn ra khỏi bộ phân phối. Nhưng bác ta vừa mới chạm vào, cái dây dẫn đã tự lìa ra bởi nó giữ được chỉ là nhờ ma sát. Song động cơ vẫn chưa ngừng ngay như lẽ ra phải như vậy, và nó lại tiếp tục chạy theo quán tính, gần như không giảm bớt vòng quay. Tuy nhiên, máy thông gió và máy phát điện đã ngừng chạy. Vì thế mà nước trong bộ tản nhiệt sôi lên. Đai thông gió trượt thoải mái trên bánh đai. Lúc bấm nút "Máy biến đổi…", các cậu bé chỉ thủ tiêu các lực ma sát ngoại, ma sát bề mặt, còn các lực ma sát nội gây ra độ nhớt của các chất lỏng và sức cản của không khí thì vẫn như cũ. Cả các lực điện từ xuất hiện lúc máy phát điện quay cũng không thay đổi.

Vậy là tất cả những bộ phận sử dụng đến lực ma sát - phanh, bộ ly hợp, đai dẫn động - đều ngừng làm việc, các bộ phận ma sát vẫn là một trở ngại đối với chúng thì lại chuyển động nhanh hơn rất nhiều. Vì thế, động cơ vẫn tiếp tục chạy và thậm chí còn tăng số vòng quay - ma sát trong các xilanh và các ổ trục không còn cản trở nó nữa. Song vì không có ma sát trong bộ ly hợp, nên không thể chuyển sự quay của động cơ đến các bánh xe dẫn động được. Thậm chí nếu làm được việc đó thì chiếc xe vẫn không thể chạy được vì không còn ma sát giữa lốp xe và mặt đường nữa.

Tình trạng bây giờ là như vậy đó: các bánh xe quay tít theo quán tính, còn chiếc xe thì vẫn đứng nguyên tại chỗ, thành xe chúi vào đống cát. Bác tài thật là tốt số: đống cát ẩm và giữa những hạt cát nhỏ xíu còn có các lực cản bề mặt của các chất lỏng, các lực này đã thay thế các lực ma sát trong một chừng mực nào đó. Nếu cát khô thì sức cản của cát sẽ ít hơn rất nhiều và chiếc xe đã lăn nhào xuống mương rồi.

Nhưng bác tài thì không hề biết gì về chuyện đó và bây giờ bác đang hoàn toàn bối rối.

Đúng lúc ấy, các cậu bé đi tới được đường cái, chỗ chiếc xe đứng.

- Bác ơi, có chuyện gì vậy? - Alek hỏi, cố gắng thật nhẹ nhàng.

- Có thể trong xe của bác không còn ma sát chăng? - Vytka đặt một câu hỏi gợi ý.

- Mời cậu đi ra chỗ khác với cái ma sát của cậu! - Bác tài làu bàu. - Không có cậu, tự tôi cũng khắc mò ra.

Vytka, Seryoga và Alek đứng ở vệ đường, bên cạnh chiếc xe hơi, còn Yashka thì đang đánh vật với chiếc thắt lưng của mình ở cách đấy một quãng. Cậu ta thử thắt chiếc thắt lưng lại, nhưng chẳng ăn thua vì mới hơi cử động một chút, cái nút đã tự bung ra rồi.

Yashka nghĩ bụng: "Những người dùng thắt lưng có khóa móc thì thật ổn, chả cần ma sát gì cũng vẫn cứ chắc… Làm sao bây giờ? Giá có sợi dây thép mà vặn thắt lưng lại nhỉ! Nhưng đào đâu ra dây thép ở đây?…"

Cuối cùng, Yashka mới nghĩ ra là phải rạch thủng chiếc thắt lưng và luồn cái khóa cài qua chỗ rạch đó. Làm như vậy thì thắt lưng sẽ hơi bị xoắn lại đấy, nhưng cái quần dài sẽ không bị tụt mỗi khi cử động.

Yashka móc con dao nhíp ở trong túi ra. Rạch thủng được chiếc thắt lưng cũng chẳng phải là dễ: chiếc thắt lưng trơn tới mức cứ trượt ra khỏi tay, hệt như con trạch ở dưới nước lên vậy. Hì hục một lúc, cuối cùng Yashka đã rạch thủng được chiếc thắt lưng và luồn cái khóa cài qua chỗ rạch. Bây giờ, cái quần dài đã được giữ chắc ở vị trí của nó. Chỉ phải cái hơi khó thở, vì thắt lưng thít chặt quá.

Nhìn về phía các bạn, Yashka thấy các cậu ấy vẫn đứng cạnh chiếc xe hơi. Giữa Yashka và các bạn là một mặt đường nhựa bằng phẳng màu xanh. Cậu ta vừa bực bội nghĩ đến việc sẽ khó mà vượt qua được cái mặt đường trơn ấy thì bỗng nảy ra một ý nghĩ và cậu bèn thực hiện ý nghĩ đó ngay. Yashka nhún mạnh người khỏi lớp đất xốp ở vệ đường mà cậu ta đứng và trượt trên mặt đường nhựa như người ta vẫn trượt trên băng. Mặt đường nhựa trơn tới mức Yashka, không lượng sức mình, đã lao như tên bắn qua mấy mét đường ngăn cách cậu ta với chiếc "Pobeda" và húc mạnh vào cánh cửa sau của chiếc xe. Vì cú húc ấy, Yashka bật trở lại như một quả bóng, còn chiếc xe hơi, theo định luật "tác động cân bằng với phản tác động", thì quay đầu lại và từ từ trượt về phía con mương nằm dọc đường cái.

Bác tài không đoán trước cú húc ấy nên bị ngã ngửa người. Chiếc xe thụt hai bánh sau xuống con mương và dừng lại. Bác tài vừa chửi rủa ầm ĩ, vừa giãy giụa trên mặt đất, cố lật nghiêng người để đứng dậy.

Yashka sau khi bị bật từ chiếc xe hơi ra, đã giữ được thăng bằng và đứng lại ở rìa đường. Biến cố vừa rồi đã khiến cậu ta nghĩ ra rằng trong trường hợp không có ma sát thì không nên đi như thường, mà phải trượt trên mặt phẳng như khi đi giày trượt băng ấy. Cậu ta thử trượt như vậy và đã trượt được một quãng. Đôi chút lực ma sát còn lại đủ để làm cái động tác đầu tiên là nhún người khỏi chỗ đứng, còn tiếp đó thì có thể trượt, hệt như trượt trên băng, chỉ phải cái ít ma sát hơn mà thôi. Yashka trượt trên đường cái, thoạt tiên còn thận trọng và rụt rè, sau đó mỗi lúc một mạnh bạo hơn.

Yashka đắc chí lướt qua mặt các bạn rồi lộn trở lại. Thấy thế, các cậu bạn không còn chú ý đến chiếc xe hơi nữa, liền bắt chước Yashka. Dĩ nhiên, không phải tất cả các cậu đều nắm ngay được cái phương pháp di chuyển mới mẻ ấy. Alek vất vả hơn cả, vì đôi dép của cậu ta cứ tuột suốt: chỉ cần đi vài bước là dây dép đã bung ra rồi.

- Cậu lại trầy trật với đôi dép hả? - Vytka vừa trượt vừa hét tướng.

- Vì cái ma sát của cậu mà quai dép cứ bung ra suốt!

- Cậu hãy làm như tớ đây: thắt nút quai dép lại theo kiểu của người đi biển và lờ nó đi, bấy giờ sẽ chắc thôi.

- Thắt nút theo kiểu của người đi biển là thắt nút thế nào?

- Để tớ bày cho.

Vytka thắt nút quai dép cho Alek khéo léo đến mức dù có kéo về phía nào, cái nút vẫn không thể bung ra được và chỉ càng thắt chặt thêm mà thôi.

Các cậu bé trượt khá xa trên đường cái như trượt trên đường băng, đến tận chân một cái dốc nhỏ. Yashka định lấy đà vượt dốc, song cậu ta không thể tăng tốc độ được đến mức cần thiết, nên tới giữa dốc lại bị tuột xuống. Vytka thử dùng cách đã giúp cậu ta trèo lên bờ sông lúc nãy, nhưng ở đây không có những nhánh cây gãy thích hợp. Bám chặt cả tay lẫn chân xuống vệ đường đất xốp, cậu ta theo đó trèo lên gần đến đỉnh dốc, nhưng lúc vừa đặt chân lên mặt đường bằng phẳng lại bị tuột xuống ngay.

- Các cậu ơi, có lẽ nên tắt béng cái "Máy biến đổi…" này đi, kẻo bọn mình sẽ còn phải chuốc lấy lắm chuyện bực mình nữa…

Alek nói như vậy. Cậu ta đứng ở cuối dốc và thậm chí không định vượt qua cái dốc đó nữa.

- Có chuyện gì mà bảo là bực mình nào? Cậu tưởng mất ma sát là ghê gớm lắm sao? Chẳng sao cả đâu cậu ơi! Thậm chí còn thú vị nữa là đằng khác. - Vytka nói. - Chỉ phải làm quen với tình trạng đó mà thôi. Vả lại, bọn mình vẫn chưa biết ở đâu thì mất ma sát, còn ở đâu thì không. Có thể ma sát chỉ mất ở đây, còn ở các nơi khác thì tất cả vẫn như thường…

- Đi ra ga đi! - Seryoga nói. - Ta sẽ xem xem có chuyện gì xảy ra ở đấy không. Nếu tất cả vẫn bình thường thì có nghĩa là ma sát chỉ mất ở đây thôi…

- Còn cái "Máy biến đổi…" thì sao?

- Ta mang nó theo.

- Thế thì đâu lại vào đấy thôi: chỗ nào có "Máy biến đổi…" thì chỗ ấy mất ma sát.

- Chúng ta sẽ kiểm tra xem.

- Phải tắt "Máy biến đổi…" đi thôi, nếu không thì nó sẽ mang họa cho bọn mình đấy.

- Alek, xin cậu thôi ngay cái trò khủng bố tinh thần anh em. Chẳng có chuyện gì đáng sợ cả đâu. - Vytka nói. - Tớ tính như thế này: cần phải kiểm tra "Máy biến đổi…". Trước hết, cần phải tìm hiểu phạm vi hoạt động của cái máy này. Seryoga nói đúng: bọn mình sẽ đi ra ga và xem xem có chuyện gì xảy ra ở đấy. Nếu ma sát chỉ mất sau khi bọn mình đến đấy thì có nghĩa là phạm vi hoạt động không lớn lắm. Còn nếu lúc bọn mình đến mà ma sát đã mất rồi thì một cậu nào đó sẽ lên tàu đi và theo dõi xem ma sát lại phục hồi vào lúc nào, ở cột kilômét nào. Và bấy giờ, bọn mình sẽ biết phạm vi hoạt động của cái máy này. Lúc cậu ở trên tàu trở về, bọn mình sẽ quyết định nên làm gì sau đó.

- Có lẽ ta nên xem qua bản hướng dẫn chăng? Ở đấy chắc mọi thứ đều được hướng dẫn.

- Tớ đã xem rồi, chỉ rặt những công thức thôi. Chả hiểu gì cả đâu.

Không cậu nào biết rằng trong lúc lộn xộn sau khi mở máy, Vytka đã làm rơi bản hướng dẫn xuống sông. Vytka ngại thú nhận điều đó và cậu ta hy vọng có thể tự mày mò lấy cái "Máy biến đổi…". Tắt máy thì Vytka cũng không muốn, vì không thể mở máy lần thứ hai ở cùng một nút bấm, mà cậu ta thì lại rất khoái xem xem những gì sẽ xảy ra nếu thủ tiêu được lực ma sát.

- Các cậu không muốn tắt máy thì cũng chẳng ích gì. Trước sau thì các cậu cũng phải mang nó đến trường và nghiên cứu nó ở đấy.

- Không đâu, ông bạn Alek ạ! Nếu cái máy này đã rơi vào tay bọn mình thì trước hết bọn mình phải tự nghiên cứu cái đã, và lúc mọi thứ đã rõ ràng cả rồi thì bấy giờ bọn mình mới đưa đến trường.

- Tớ tán thành Vytka đấy! - Seryoga nói. - Dĩ nhiên, trước hết phải tự nghiên cứu và mở một chuyến du lịch nào đó. Nếu không thì chán ốm. Chẳng có gì nguy hiểm cả đâu. Alek, cậu lo cái chuyện xe hơi bị thụt xuống mương hả? Chuyện ấy vẫn thường xảy ra mà chả dính dáng gì đến ma sát cả… Phải đi ngay ra ga thôi!

- Làm sao cậu có thể trèo lên đồi được?

- Việc gì mà phải trèo lên đồi? Bọn mình băng qua cánh đồng, sau đó lại đi ra đường cái, ở chỗ không còn dốc nữa.

- Các cậu ơi, thôi được! Nhưng Vytka này, cậu phải thận trọng hơn với cái "Máy biến đổi…" đấy nhé.

- Đừng sợ, cứ đi đi.

Từ đường cái, các cậu bé rẽ xuống cánh đồng đã cày và đi thẳng, bỏ qua quãng đường dốc.