rên công trường trước nhà ga, một mùi xăng do ánh nắng tháng Bảy hút từ mặt đường tráng nhựa lên. Thật là ghê tởm, thật khác hẳn với cái nóng ở thôn quê bên trong có chứa đựng một hứa hẹn thoát ly. Không khí ở đây chỉ gợi lên những con đường đầy đặc xe hơi để lại sau lưng một hương vị thuốc độc. Trong bữa trưa ăn ở ngoài trời, trước vườn Luxembourg, Rosemary bị kích thích, vừa bị chuột rút vừa thấy uể oải nóng ruột... đó là dấu hiệu báo trước tình trạng đã khiến cô gái tuyên bố rằng mình ích kỷ trong nhà ga Thánh Lazace.

Dick không hề nghĩ rằng có sự thay đổi đột ngột xảy đến. Y thật khổ sở và trong khoảnh khắc tưởng nhưng không ngó thấy những gì đang xảy đến ở chung quanh, bị mất lớp rào tưởng tượng mãnh liệt mà y quen dựa vào để xét đoán mọi sự việc.

Sau khi Mary North ra đi, được tiễn đưa ra xe lửa bởi ông giáo sư dạy hát người Ý vừa cùng uống cà-phê với cả bọn, đến lượt Rosemary đứng lên, nói rằng có hẹn tại phim trường "để gặp mấy người tai mắt".

- Nếu Collis Clay tới, anh biết đó, cậu thanh niên người Mỹ, nếu y tới trong khi anh chị còn ngồi đây, anh nói giùm tôi không thể đợi được. Bảo y mai sẽ tới gặp tôi.

Vô tư lự một cách quá đáng, vì phản ứng, sau biến cố ghê gớm ban sáng, Rosemary muốn đóng vai con nít. Và kết quả là nhắc cho vợ chồng Dick nhớ lại tình thương riêng tây mà họ chỉ dành cho chính con của họ mà thôi. Rosemary nhận được một cú khá đau Nicole nói, giọng nói nghiêm nghị, gay gắt:

- Tốt hơn hết là cô nên viết lại mấy chữ trao cho người hầu bàn. Tụi tôi cũng về liền bây giờ.

Rosemary chấp nhận, không hờn giận:

- Thôi được, sẽ gặp lại, các bạn nhé.

Dick gọi tính tiền. Hai vợ chồng Dick ngồi duỗi dài, miệng nhai cái tăm. Cả hai cùng nói:

- Thế nào?...

Dick nhận thấy trên môi Nicole có vẻ thấp thoáng khổ đau, thấp thoáng đến độ một người nào khác ngoài Dick sẽ không nhận thấy. Nhưng Dick có thể tảng lờ như không nhận thấy. Nicole đang nghĩ gì? Rosemary là một trong số hàng lố người mà Dick lưu tâm tới trong những năm vừa qua và gồm có: một tài tử diễn trong gánh xiếc của người Pháp, Abe và Mary North, một cặp tài tử khiêu vũ, một nhà văn, một họa sĩ, một tài tử tại rạp Grand Guignol, một anh hùng pêđê trong ban vũ balelt người Nga, một ca sĩ tenor mà hai vợ chồng lo cho ở Milan một năm.

Nicole thừa biết là những người đó đều lấy làm trọng sự sốt sắng, sự quan tâm của Dick, nhưng Nicole cũng biết rằng, ngoại trừ những khi sinh con, Dick chưa hề bao giờ ngủ ở đâu một đêm xa Nicole kể từ ngày hai người làm đám cưới. Ngoài ra, nơi Dick có một cái gì trực tiếp dễ chịu đến độ không thể nào bỏ phí đi. Những người có biệt tài đó cần phải sử dụng vì trong đời sống thường hay dính líu tới nhiều người khác mà không biết để làm gì.

Trong lúc này Dick từ chối hết mọi cử chỉ âu yếm và bỏ qua đi từng khoảnh khắc không làm một cử chỉ, không biểu tỏ sự ngạc nhiên luôn luôn đổi mới mà đời sống đôi cặp tuyệt hảo của hai người hằng đem tới.

Chàng thanh niên người Mỹ thuộc miền Nam, Collis Clay, len lách giữa những bàn kê sát nhau và khoa tay chào hai vợ chồng Diver một cách thiếu lễ độ. Lối chào hỏi như vậy bao giờ cũng làm cho Dick phải ngạc nhiên, cũng như những người quen biết có lối gọi: "Này, này, đây kia!" hoặc tới nơi những người khác trong bọn. Dick rất nhạy cảm đối với những đức tính tốt trong những tương quan của con người đến độ, gặp những hồi ơ thờ, y chán không muốn cho ai ngó thấy mình. Ngay trước mặt Dick mà có người tỏ lộ lối cư xử bất cần lễ độ, như vậy không khác nào có vẻ như đôi chút khiêu khích lề lối sống của Dick và những bằng hữu của Dick.

Collis, vô tâm, từ xa đã la lên:

- Tôi cá rằng tại tôi tới trễ cho nên con chim đã bay đi mất, phải không?

Dick cố gắng để dứt ra được một lời đáp trước khi có thể tha thứ cho Collis đã không biết chào Nicole trước đã. Hầu như ngay tức khắc Nicole đứng dậy, còn Dick ngồi lại với Collis, uống nốt ly rượu còn lại. Coi bộ Collis cũng dễ thương, với cái vẻ "hậu chiến". Dễ sống hơn số đông những người Mỹ ở miền Nam mà Dick đã quen biết từ mười năm trước, tại New Haven. Dick thú vị ngồi nghe anh chàng trẻ tuổi nói chuyện, trong khi bận nhồi thuốc rất kỹ lưỡng trong tẩu, nhồi thật chặt.

Vào lúc quá trưa trẻ con và những chị vú kéo đến đông trong công viên Luxembourg. Đây là lần đầu tiên từ nhiều tháng nay Dick không sắp đặt trước cho cái phần này trong ngày. Bỗng nhiên, y cảm thấy sững sờ, nhận thấy ý nghĩa của cuộc độc thoại của Collis.

- Cô ta không đến nỗi lạnh lùng như ông tưởng. Tôi nhìn nhận là chính tôi đã tin chắc như vậy từ lâu. Nhưng cô ta đã rắc rối với một trong số bạn tôi khi từ New York đi Chicago, hồi lễ Phục Sinh, một người tên là Hillis, mà cô gái khi ở New Have tưởng yêu cô ta điên dại. Cô ta cùng ở trong một phòng trên xe lửa với một cô em họ tôi, nhưng Hillis và cô ta muốn hai người ở riêng ra một nơi; thế là, trong lúc buổi chiều khi cô em họ tôi tới đánh bài với tôi trong phòng của tôi. Hai giờ sau chúng tôi trở lại phòng của cô ta. Rosemary và Hillis đang đứng ở hành lang cãi vã hăng lắm với người kiểm soát, Rosemary mặt trắng như chiếc khăn tay. Dường như hai người đã đóng cửa toa xe lại và kéo rèm xuống, khi người kiểm soát tới hỏi giấy mới sinh chuyện lôi thôi to... Hai người cho rằng bọn tôi tới quấy rầy cho nên nhất định không mở. Người kiểm soát cho rằng làm như vậy là bậy. Y hỏi Hillis có phải đó là phòng của Hillis không, hoặc Hillis có giá thú với Rosemary hay không mà được phép đóng chặt cửa. Còn Hillis thì nổi nóng lên, giải thích rằng đóng cửa như vậy không có gì là xấu xa hết. Hillis bảo rằng người kiểm soát đã sỉ nhục Rosemary, y đòi đánh nhau với người đó. Thật ra người kiểm soát đó có thể gây lắm chuyện lôi thôi cho hai người. Ông cứ tin tôi đi, tôi đã mất công không biết bao nhiêu để thu xếp cho ổn vụ đó!

Tưởng tượng hết những chi tiết trong vụ đó, cảm thấy cả ý muốn ghen tị với những khó chịu đã xảy ra cho hai người trai gái trẻ tuổi đó, Dick nhận thấy có một sự thay đổi nơi mình. Cứ nguyên hình ảnh một người thứ ba - dù cho rằng người thứ ba đó đã biến mất - có thể chen vô những quan hệ của Dick với Rosemary khiến cho Dick mất đi sự quân bình tự nhiên từ trước và bị xô đẩy bởi những đợt sóng đau khổ, thèm muốn, ghen tuông. Bàn tay trên má Rosemary, hơi thở nhộn nhịp, trọn vẹn những gì đáng kích thích của vụ đó từ bên ngoài ngó vào...

- Tôi hạ bớt tấm rèm xuống có được không?

- Cứ tự nhiên, ánh sáng đã hơi chói quá.

Bây giờ Collis Clay bắt sang nói về chính sách những tổ chức sinh viên Fraternity ở đại học New Have, cũng vẫn một vẻ to chuyện như ban nãy. Dick đã nhận thấy rõ cậu ta yêu mê Rosemary một cách kỳ lạ mà Dick không thể hiểu. Vụ Hillis xem ra không khiến cho Collis phải xúc động, ngoại trừ một bằng chứng y tìm thấy rằng Rosemary không phải là người "vô tình".

- Bones đã thành công ghê gớm. Kể ra hết thảy chúng tôi đều thành công. New Have bây giờ đang phát triển rất mạnh nhưng đang tiếc là không cách nào đón nhận hết mọi người vào các nhóm được...

Dick đi ngang thành phố Paris, tới ngân hàng của y, viết tấm séc, quan sát một hàng những nhân viên ngồi bên sau ban viết, tự hỏi nên đưa tấm séc cho người nào. Vừa viết Dick vừa ngắm kỹ ngòi viết, nắn nót; viết từng chữ trên chiếc bàn cao có phủ nỉ màu lục. Một lần Dick ngước mắt mơ hồ ngó về khu nhân viên coi về thư tín, rồi tự nén mình chăm chú vào công việc đang làm.

Vậy mà lát sau Dick vẫn chưa quyết định nên đưa tấm séc cho nhân viên nào. Ai trong số những nhân viên đó ít khả năng nhất để suy đoán về hoàn cảnh khó chịu mà Dick đang ở trong? Ai là người có ít cơ may muốn nói chuyện nhất? Có Perrin, người ở thành phố New York đã có nhiều dịp mời Dick đi ăn bữa trưa tại American Club. Có Casasus, người Tây Ban Nha mà Dick vẫn có thói quen hay gợi tới những người bạn chung, ngay cả khi những người bạn đó biến khỏi cuộc đời của y đã từ mười hai năm trước. Có Muchhause, bao giờ cũng hỏi Dick muốn lấy tiền của vợ y hay của y... Sau khi đã ghi số tiền trên cuống tấm séc và gạch hai đường bên dưới, Dick quyết định sẽ đưa séc cho Pierce, anh này trẻ tuổi và Dick sẽ không phải mất công nói chuyện.

Trước hết Dick đi tới quầy thư tín. Thấy cô gái làm việc tại đó dùng ngực để đẩy trở lại một tờ giấy sắp rớt, Dick suy nghĩ thấy thật tình đàn bà có những cách dùng thân thể của họ khác hẳn đàn ông. Dick lánh xa để mở thư từ của mình ra coi. Có hóa đơn về mười bảy cuốn sách phân tâm học của một nhà xuất bản Đức, một hóa đơn của tiệm Brentano, một lá thư của ông bố tại Buffalo mà chữ viết mỗi năm một khó đọc hơn. Một tấm bưu thiếp của Tommy Barban, đóng dấu bưu điện ở Fez, trên thiếp Tommy đùa nghịch vài câu. Còn có thư của những đồng nghiệp bác sĩ tại Zurich, viết bằng tiếng Đức, một hóa đơn không đúng của một thợ hồ tại Cannes, một hóa đơn khác của tiệm bán đồ gỗ, thư của nhà xuất bản một tờ báo y học ở Baltimore, nhiều thư quảng cáo và thiếp mời tới dự một cuộc trưng bày tranh. Sau hết có ba bức thư gửi cho Nicole và một gửi cho Rosemary nhờ y chuyển trao giúp.

Dick tiến lại chỗ Pierce ngồi; nhưng người này đang bận tiếp một bà khách, Dick đành phải đưa tấm séc cho người kế bên, cho Casasus, lúc đó đang ngồi không.

Casusus vồn vã hỏi:

- Diver, mạnh khỏe chứ?

Casasus đứng dậy, mỉm cười, hàm râu mở rộng cùng với cặp môi.

- Hôm nọ chúng tôi có nói đến Featherstone và tôi có nghĩ đến anh. Bây giờ y đã đi California rồi.

Dick mở rộng hai mắt một chút, nhắc lại:

- Có thật đã đi California rồi không?

- Tôi nghe nói như vậy.

Dick giơ tấm séc lên để gợi sự chú ý của Casasus; đồng thời y ngó về phía Pierce, nối tiếp với Pierce một cuộc nô rỡn bằng nháy mắt, tàn tích của một vụ dan díu giữa Pierce và một bà bá tước người xứ Lithuania ba năm về trước. Pierce nhập cuộc bằng một tiếng cười, trong khi Casasus ghi vội những gì trên tấm séc chấp nhận, rồi chẳng biết có cách gì giữ Dick lại, Dick là người mà Casasus thích nói chuyện với, đành chỉ biết tay cầm đôi mắt kính miệng nhắc lại:

- Đúng thế, hình như ở California.

Trong khi đó, Dick trông thấy Perrin ở đầu quầy đằng kia, đang nói chuyện với tay vô địch thế giới Quyền Anh hạng nặng và hiểu, qua một khóe nhìn của Perrin, rằng Perrin đang muốn gọi Dick lại để giới thiệu làm quen với nhà vô địch. Nhưng, suy nghĩ kỹ, Dick không tiến lại đó.

Cắt đứt những thiện chí gây giao tình của Casasus, Dick làm bộ ngó kỹ tấm séc, rồi đăm đăm dán mắt trên những vấn đề quan trọng ở mé ngoài cây cột thứ nhất bằng cẩm thạch, gần chỗ viên giữ két, rồi lúi húi đổi chỗ cây can, chiếc mũ, mớ thư đang cầm trên tay, nói lời chào biệt rồi đi ra. Vì từ lâu Dick đã mua được cảm tình của người gác cửa, Dick có ngay một chiếc taxi.

- Tôi muốn đi tới phim trường của hãng Điện ảnh "Tuyệt Hảo". Nó nằm trên một phố nhỏ, ở khu Passy. Cứ tới La Muette, rồi tôi sẽ chỉ lối tới đó.

Những biến cố trong bốn mươi tám giờ qua đã khiến cho Dick trở nên bất định đến độ không biết chắc lúc đó mình muốn làm gì. Y trả tiền taxi khi tới khu La Muette và tiếp tục đi bộ tới phim trường. Tới trước tòa nhà, mặc dù vẻ trang nghiêm và quần áo tốt, trông Dick vất vưởng và bị xô đẩy như con vật. Trang nghiêm chỉ giữ được khi nào đã cắt đứt với dĩ vãng, cố gắng trong vòng sáu năm. Dick bước vội một vòng quanh ngôi nhà, như một trong đám tuổi trẻ mà Taakington đã tạo ra, vội vã vì sợ không gặp Miss Rosemary nếu cô gái ở phim trường ra. Khu chung quanh có vẻ ảo não. Trên cửa một nhà gần đó có bảng hiệu: Nhà Một Ngàn Sơ-mi. Quả tình trong tủ kính có bày đầy những áo sơ-mi, chồng lên nhau, có thắt càvát, được căng phồng lên hay bày biện kiểu cách trong tủ... ở đó mà đếm cho hết! Hai bên Dick đọc thấy: Tiệm bánh ngọt - Đại hạ giá - Bán chiêu hàng. Rồi lại thấy quảng cáo Constance Talmadge trong "Bữa trưa ở ngoài trời nắng". Xa hơn nữa, nhiều bảng hiệu khác rao: Y phục tu sĩ - Khai tử - Nhà lãnh việc tang ma. Đời sống và sự chết ở liền bên nhau.

Dick biết rằng việc y đang làm định rõ một khúc quanh trong đời mình. Đó là một sự trái ngược với những gì đã có từ trước. Trái ngược cả với ảnh hưởng mà y muốn có đối Rosemary nữa. Bao giờ Rosemary cũng nhìn thấy nơi Dick một kiểu mẫu về đứng đắn; cứ nguyên sự có mặt của Dick ở quanh tòa nhà này đã đi ra ngoài phần vụ của Dick. Nhưng sự trạng Dick bị buộc phải làm như vậy thật ra do một thực tế nào đó vì dồn nén nên phóng ra. Dick không muốn cũng phải tới đó, bước đi, rồi đứng lại, tay áo sơ-mi trùm cả cổ tay và tay áo vét bao quanh tay áo sơ-mi, cổ áo sơ-mi ôm khít lấy cần cổ, mái tóc đỏ được cắt thật khéo, bàn tay xách chiếc cặp nhẹ, như kiểu một tay dandy - cũng như một người đàn ông khác, một hôm, cảm thấy cần thiết phải đứng trước một giáo đường ở Ferrare, ăn bận rách rưới, dưới mưa bụi tro than, Dick phải trả món nợ cho những chuyện không thể quên, không thể bỏ qua đi cũng không thể chuộc lại được.