- Minh Nhật -

---------------------------------------------------------------------------

Chúng ta thường trải qua những chọn lựa từ khi còn rất nhỏ.

Giữa việc được thưởng thức đồ ăn vặt hàng ngày, với một cuốn truyện tranh hấp dẫn một tuần một lần. Giữa vài món đồ chơi nhỏ nhắn thú vị, với một bộ xếp hình rực rỡ và hoành tráng. Lớn hơn một chút, chúng ta bắt đầu chọn lựa cho mình môn thể thao yêu thích. Rồi người đầu tiên chúng ta để ý trong lớp, giữa hàng chục những kẻ vô vị khác. Rồi những môn học phải đăng ký. Rồi ngành nghề mình sẽ theo đuổi... Mọi thứ cứ tiếp dẫn một cách vô thức như những quân cờ domino.

Có một sự khác biệt rất căn bản trong mỗi người khi đưa ra những lựa chọn kiểu đó, nhưng rồi đa phần đều trở về với một mẫu số chung: khi còn nhỏ, chúng ta lựa chọn bằng cảm tính, không ai bảo chúng ta phải chọn như thế nào hay vì sao; khi lớn lên, chúng ta lựa chọn hầu hết bằng trí não, khi mà những định kiến đã tràn ngập xung quanh dù đôi mắt của mỗi người có nhắm hay mở.

Điều gì khiến chúng ta thoải mái hơn?

Cách lựa chọn nào sẽ khiến chúng ta đạt được "nhiều thành công" hơn?

Những công thức được lập trình sẵn, giữa khả năng của bản thân mỗi người (ví như họ học tốt tự nhiên hơn xã hội) và môi trường xung quanh (như là học về tài chính thì sẽ dễ kiếm việc lương cao hơn là học về nông lâm nghiệp) rồi liệu có trải cho tất cả một tấm thảm đỏ êm ái?

Tôi có một cô bạn, bỏ một công việc lương cao chất ngất với triển vọng thăng tiến rõ rệt, để về làm cho một tổ chức nhân đạo phi lợi nhuận. Cô không nhận được lợi ích tài chính dồi dào như trước, tự phá hủy kế hoạch mua nhà riêng trước ba mươi tuổi, nhưng lại có nhiều thời gian hơn, cảm thấy thích thú với những điều mình làm hơn, và "được" giúp đỡ những người cô luôn muốn giúp đỡ. Như thế là thành công, hay là thất bại? Ai trả lời được ngoài chính cô?

Tôi có một anh bạn khác, cũng là nhà văn. Anh bỏ việc viết lách, sau khi vật vã với nó hàng chục năm trời, quay sang vay tiền kinh doanh nhà hàng. Công việc thành công rực rỡ, khách đến đông nghịt. Anh nhanh chóng mở rộng kinh doanh, có trong tay ba bốn nhà hàng, ngày ngày nhàn nhã ngồi uống cafe đọc báo giấy, nói chuyện phiếm thiên hạ, mặc cho các cửa hàng tự nuôi lẫn nhau sinh lời đẻ lãi. Anh mất đi cái thú của người viết, mất đi những độc giả từng trung thành với anh, nhưng được sự thảnh thơi trong đầu óc, không còn phải trăn trở vật vã với lý tưởng của văn chương nghệ thuật, được sự vững chắc về tiền bạc, không còn thức khuya dậy sớm lo hoàn thành bản thảo đến hạn, rồi rằng thì mà là những cơm áo gạo tiền để nuôi vợ con. Anh thất bại, hay thành công? Chúng ta có thể trả lời hộ được sao?

Mỗi chúng ta khi thực hiện những quyết định lớn hay nhỏ của cuộc sống, đều không thể trả lời được những câu hỏi này. Chúng ta sẽ chỉ biết mình thoải mái hay không, khi mà quyết định đã được đưa ra. "Thành công" có thực sự đến hay không, còn phụ thuộc vào quá nhiều yếu tố khác. Và cuộc đời không giống như một bài toán đã có sẵn một cách giải duy nhất cho tất cả mọi nhân tố tham gia vào nó, khi mà mỗi con người đều là những biến số thay đổi theo thời gian.

Thế nhưng, có một sự khác biết rất lớn giữa các lựa chọn: đó là chỉ khi tin theo những gì trái tim mình cảm nhận, chúng ta mới thật sự là con người. Những quyết định dựa theo thông số đưa ra từ những tính toán khác đều có thể thực hiện bởi máy móc. Và ngay cả trong cái dãy số tưởng chừng hoàn hảo đó, mọi thứ đều có thể là một lập trình sai lầm, một quy trình vô nghĩa, một sự lừa dối phi thường - như là hành tinh của Dr. Mann trong tuyệt phẩm Insterstella: Mọi quyết định dựa trên việc phân tích các con số và tính toán xác suất của thành công cao hơn hay thấp hơn rất có thể hoàn toàn chỉ là phù phiếm.

Chính sự ngẫu nhiên đó làm cho cuộc sống này thú vị, làm ta bất ngờ với những điều đến rồi đi sau mỗi vòng quay của Trái Đất quanh Mặt Trời. Tôi luôn thực hiện mọi sự lựa chọn của cuộc đời mình tuân theo sự mách bảo của trái tim đó, để cho dù nốt nhạc sau đó là thăng hay trầm, tôi vẫn biết mình đã làm điều mình thực sự muốn làm. Mỗi lối rẽ sẽ dẫn đến những con đường, là tốt hay xấu, là phẳng lặng hay sóng gió, đều là quyết định của chính chúng ta.

Năm mười bảy tuổi, tôi quyết định không thi đại học.

Năm mười tám tuổi, tôi lại quyết định thi lấy học bổng đi du học.

Năm hai mươi mốt tuổi, tôi quyết định bỏ học.

Năm hai mươi hai tuổi, tôi lại quyết định quay trở lại một trường khác, chọn một chuyên ngành khác...

Mọi quyết định đều được đưa ra một cách đầy bản năng, ít nhiều khiến tôi tự đưa mình vào những chông gai không lường trước. Mỗi lựa chọn đó đều ở lại với tôi theo thời gian, bởi tôi không tung xúc xắc vận mệnh của cuộc đời mình một cách ngẫu nhiên, cũng không buông mình trôi theo dòng chảy của những quyết định được dàn xếp bài bản, tôi chỉ sống và đối mặt với những gì trước mắt. Không phiền muộn về những gì đã xảy ra và những gì sắp xảy ra.

Đôi khi, chúng ta thành công. Đôi lúc khác, chúng ta học được điều gì đó.

Với cách nghĩ đó, chúng ta không bao giờ là người thất bại.