hiếc xe lam bon bon chạy về Sài Gòn. Khách trong xe, có một người làm cho ai nấy phải khó chịu, vì lúc nào cũng hút thuốc lá. Điếu này chưa hết, đã vứt toạch xuống đường, rồi châm điếu khác. Mẩu thuốc quẳng mạnh. Diêm đánh cũng mạnh. Y như người đang cáu bẳn.

Trong xe khói um. Tàn, than bay cả vào người khác. Có lần diêm xòe, bật một mảnh lửa bắn ra xa. Y như người vô ý, hoặc có tính khinh người.

Người này ngót nghét năm mươi tuổi. To. Béo, tóc đen. Quần áo bà ba đen. Kính đen. Da mặt sùi sùi, bóng như bôi mỡ, ngăm ngăm đen. Hai má và quanh mồm đen hơn vì bị phủ bằng một lớp chân râu quai nón. Người này ngồi vắt chân chữ ngũ, một cánh tay lại khuỳnh vào háng, tựa ngả lưng vào thành xe. Thành thử một mình chiếm mất gần hai chỗ. Ngồi yên, mặt hơi ngửa, không động đậy, tưởng như ngủ. Nhưng không phải. Vì vẫn hút thuốc lá. Và thỉnh thoảng lại thở dài khẽ. Thế thì không phải vô lý hoặc cáu bẳn, mà là đương mải mê tính toán một công chuyện quan trọng.

Đúng là đang mải mê tính toán một công chuyện quan trọng. Vì người ấy là đại tá Đôn trong ngụy quân của tên đại việt gian Nguyễn Văn Thiệu. Thảo nào mà dáng ngồi có vẻ hách dịch. Từ hôm thằng khốn nạn trốn sang Đài Loan, Đôn chớm hy vọng có ngày mình cũng có thể leo lên ghế tổng thống của nước "Việt Nam Cộng hòa". Cho đến hôm thấy bao nhiêu quan thầy mũi lõ tóc quăn cấp tốc cắp đít về nước mẹ Huê Kỳ, Đôn đâm ra buồn. Lại đến hôm nghe tiếng đại tướng Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng vô điều kiện thì Đôn bực. Và hôm thấy chính phủ cách mạng kêu gọi tất cả mọi người đã cộng tác với địch phải ra trình diện, thì Đôn càng buồn phiền và bực bội hơn. Và cũng lo lắng nữa. Là đại tá của ngụy quyền mà đi trình diện thì sẽ bị bắt, ngồi tù, và phải "tẩy não". Thế là hết. Hết sạch, uy quyền lương bổng, lời lãi sẽ đi đời nhà ma. Còn đâu là nhà lầu (Đôn có ba biệt thự, một chiếc ở Vũng Tàu). Còn đâu là xe hơi (Đôn có hai chiếc). Còn đâu là rượu ngọt, cơm ngon, kẻ hầu, người hạ.

Cho nên Đôn không dại gì. Phải lẩn tránh để chống đối. Chống đối đến cùng. Đôn có một số bạn thân. Phải gặp họ. Chưa hết hạn trình điện, còn đủ thì giờ để bàn mưu tính kế.

Hơn một tuần nay, Đôn sống bí mật. Và hôm nay, hắn hẹn với các bạn gặp nhau ở một nơi gần Gò Vấp, gọi lóng là N. cho kín đáo. Vì thế, hắn ăn mặc bình thường như mọi người, đi xe lam như mọi người. Đố ai nhận ra hắn là tay triệu phú. Đố ai bảo hắn là người thét ra lửa.

Xe đang chạy. Trời đang nắng. Bỗng nổi cơn gió. Mây đen kéo mù mịt ở phía đông. Có thể một cơn giông đưa một trận mưa rào đến.

Đà xe nhanh, tự nhiên chậm, rồi dừng lại. Xe đỗ ở phía bên phải. Hành khách nhìn xuống, thấy có hai người ăn mặc bộ đội đứng cạnh xe, hỏi người lái:

- Đi Sài Gòn, bao nhiêu tiền?

Tài xế trả lời.

Hai anh bộ đội nói gì với nhau, người lớn tuổi móc túi đếm tiền, đưa cho người trẻ hơn, còn người trẻ hơn thì rút ở trong ba-lô ra một cái gì, đưa cho người kia. Rồi lên xe.

Anh bộ đội chào mọi người trong xe, lúng túng tìm chỗ ngồi. Một cô gái trạc hai mươi tuổi ngồi nép lại. Còn Đôn, không biết hắn có nhìn thấy anh bộ đội hay không, vì hắn đeo kính đen. Hắn không nhúc nhích, mặt vẫn khinh khỉnh.

Xe mở máy.

Thấy anh bộ đội vẫn chưa ngồi, một bà trỏ tay vào chỗ rộng cạnh cô con gái:

- Anh ngồi xuống kẻo ngã.

Anh bộ đội nghe theo, mặt bẽn lẽn.

Bà khách thấy thế mỉm cười:

- Sao hai anh cùng đi, mà chỉ có một mình anh lên xe?

- Thưa bác, tại chúng cháu không đủ tiền.

- Sao không mặc cả?

- Không hề gì ạ. Đồng chí ấy là cấp chỉ huy của cháu, đã đưa thêm tiền cho cháu để cháu đi xe. Anh ấy đi một quãng nữa rồi lên xe cũng được.

- Nhưng sắp mưa, anh ạ.

- Chúng cháu có áo mưa. Cháu còn đưa cho anh ấy tấm ni-ông của cháu.

Bà khách cười:

- Hèn nào, tôi thấy hai anh bàn nhau.

- Vâng, tại vết thương ở chân cháu chưa thật lành. Vả trời lại sắp mưa, nên cấp chỉ huy nhường cho cháu lên xe trước.

- Các anh tốt với nhau quá?

Cô con gái nói:

- Các anh không biết đấy. Trước kia, quân anh đi xe có phải mất tiền đâu. Cứ vẫy là xe đông mấy cũng phải đỗ. Xếp không đủ chỗ, thì các anh có quyền đuổi bớt người xuống kia mà.

Anh bộ đội hơi nhếch mép. Bà khách hỏi:

- Muốn chừng các anh mới ở ngoài Bắc vô, nên không biết quyền ấy. Anh quê ở tỉnh nào?

- Thưa bác, cháu quê ở Hải Hưng ạ.

- Thế anh bị bắt lính từ năm nào?

- Thưa ngoài cháu không có "bắt lính", cháu xung phong vào bộ đội đấy ạ.

- Xung phong là thế nào?

- Là tự nguyện xin làm nghĩa vụ quân sự ạ. Hai anh cháu đã tại ngũ rồi, cho nên đáng lẽ cháu được miễn. Nhưng vì một anh cháu hy sinh, nên cháu xung phong xin đi để trả thù cho anh cháu. Xã không nhận. Bố cháu phải lên tận huyện nói, mới được.

- Ồ, quý hóa thật. Ông già, bà già còn khỏe chứ?

- Vâng, cảm ơn bác ạ.

- Thế ông già, bà già làm gì?

- Thưa bố mẹ cháu làm ruộng ạ.

- Anh còn mấy anh chị em ở nhà?

- Cháu còn có một chị cháu. Chị cháu là xã viên hợp tác, vừa là dân quân du kích ạ.

- Thế à. Cụ Hồ khéo dạy người thật! Tôi thấy bộ đội ngoài ấy cũng như Quân giải phóng trong này anh nào cũng hiền lành, tử tế.

Cô con gái nói:

- Chả bù với lính của ông Thiệu. Họ hống hách, toàn gọi dân là mày, xưng tao. Họ tệ đến nỗi ai cũng ghét.

Bà khách thêm:

- Dột từ nóc đột xuống mà lại!

Trong khi nghe chuyện, Đôn không cựa quậy. Vẫn ngửa mặt. Vẫn hút thuốc lá. Hắn làm như không để ý. Nhưng rõ ràng là hắn lắng tai.

Trời đổ mưa. Ào ào.

Nghe mưa, không ai nói với ai nữa.

Anh bộ đội ngồi yên một lát, rồi mở ba-lô, lấy cuốn sách ra để đọc.

Bà khách hỏi:

- Truyện đấy à?

- Thưa bác vâng. Truyện của Pháp ạ.

- Ấy tôi cứ tưởng ghét Pháp kia mà?

- Vâng, chúng cháu ghét Pháp thực dân, chứ không ghét văn học tiến bộ của Pháp bác ạ.

Không rõ có hiểu câu nói ấy hay không, bà ta hỏi:

- Anh cũng thạo chữ nghĩa đấy nhỉ?

- Vâng, thưa bác cháu đã học xong lớp mười ạ.

- Còn hai năm nữa thì thi tú tài đấy nhỉ?

Cô con gái nói:

- Không đâu, má ạ. Ở ngoài bắc, học hết lớp mười thì vô đại học đấy.

- Ồ, thế sao anh không học đại học, có phải đỡ đi lính không? À quên, anh xung phong nhỉ...

- Thưa bác, cháu đã thi đại học, được đi học ở nước ngoài. Những cháu muốn đi bộ đội, hết hạn nghĩa vụ, cháu tiếp tục học cũng không muộn.

Bà khách thở dài:

- Như các anh cả, không trách miền Bắc thắng miền Nam là phải.

- Thưa bác, không "miền Bắc thắng miền Nam" mà là nhân dân Việt Nam ta thắng đế quốc Mỹ xâm lược đấy ạ.

Nghe đến câu này, thì Đôn quay nhìn anh bộ đội. Hắn không vứt mạnh mẩu thuốc lá ra ngoài, mà thả khẽ nó xuống đường. Hắn không vắt chân chữ ngũ và không khuỳnh tay, mà ngồi ngay ngắn lại. Hắn cũng không hút thuốc lá nữa. Mất cả dáng hách dịch và thô lỗ.

Nhưng vẫn còn hay thở dài, và thêm một cử chỉ, là luôn luôn lấy khăn lau mồ hôi trán.

Rõ ràng là đầu óc hắn đương phải làm việc hung.

Trời tạnh. Xe vào thành phố. Rồi đỗ.

Anh bộ đội chào hai người quen. Rồi đi.

Đôn nhìn theo anh ta. Rồi xuống xe.

Hắn vẫy gọi chiếc xe tắc xi.

Xe mở máy. Nhưng không đi về phía Gò Vấp. Quành, quành bên phải, bên trái, rồi đỗ trước một nhà.

Nhà này là một cơ quan, đương giờ làm việc.

Giữa nhà là một bàn giấy. Một người trẻ măng đương loay hoay ghi chép.

Đôn gặp nhiều người quen. Mỉm cười. Bắt tay nhau. Họ nhường Đôn lên hàng trên, vì Đôn cao cấp hơn họ. Họ nói khẽ với nhau để khỏi ồn ào.

Cơ quan này là nơi các sĩ quan ngụy trình diện.

Đôn cũng đến đây để trình diện.

Ô hay! Có ai biết người đại tá ngụy quân này đã suy nghĩ những gì trong độ ngót nửa giờ đồng hồ về trước không?